Obrazy religijne o funkcji kultowej w twórczości Henryka Siemiradzkiego

• Authors: Nitka Łukasz

Title variants

EN

Religious paintings as liturgical images in the oeuvre of Henryk Siemiradzki

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

XIX wiek to czas, kiedy – jak zauważył Michael Thimann – nastąpiło przeniesienie obrazów ze strefy kultu w przestrzeń sztuki. Rozejście się dróg sztuki i sacrum dotykało również tak ważnego dla połączenia tych sfer gatunku, jak obraz ołtarzowy. Przedmiotem artykułu są realizacje obrazów ołtarzowych pędzla Henryka Siemiradzkiego, które stanowią próbę zmierzenia się tego wybitego malarza akademickiego z obrazem kultowym, przeznaczonym do świątyni. Siemiradzki wykonał kilka obrazów ołtarzowych: począwszy od kopii Ukrzyżowania Johanna Kölera (1867), następnie własną wersję tego tematu do kaplicy Matki Boskiej Różańcowej w rodzinnym Charkowie (1871), później Zmartwychwstanie (1878) dla kościoła Wszystkich Świętych na Grzybowie w Warszawie, a przede wszystkim duże realizacje ołtarzowe – Chrystus uciszający burzę (1882) dla świątyni ewangelickiej w Krakowie oraz Wniebowstąpienie (1891) dla kościoła Zmartwychwstańców w Rzymie przy via San Sebastianello. Artykuł jest próbą ukazania relacji formy, treści i funkcji sakralnej tych obrazów. W rozważaniach uwzględniono przede wszystkim dzieła Chrystus uciszający burzę i Wniebowstąpienie, w których artysta w najpełniejszy sposób zmierzył się z kanonem gatunku obrazu ołtarzowego. Analizie podano ikonografię tych dzieł, ich związki z wielowiekową tradycją wizualną chrześcijaństwa, a w końcu semantykę kompozycji, poszukując w tych odniesieniach teologicznego rozumienia namalowanego przedstawienia. Wykazano, iż omówione realizacje wpisują się formatem i funkcją w gatunek obrazu ołtarzowego, jednocześnie są owocem głębokiego namysłu Siemiradzkiego nad rolą obrazu sakralnego w liturgii, we wnętrzu, a przede wszystkim w teologicznym dyskursie, który oddziaływać miał na serca, umysły i dusze wiernych. Podkreślono, iż w podejmowanych zleceniach artysta potrafił odpowiedzieć na wymagania różnych konfesji, malując obrazy, które odpowiadały posłannictwu i oczekiwaniom czy to katolickiej parafii, czy zgromadzenia zakonnego, czy wspólnoty protestanckiej. Dzieła Siemiradzkiego zostały zatem ukazane jako przykład namysłu artysty akademickiego nad znaczeniem obrazów ołtarzowych w wielowymiarowej przestrzeni sakralnej, wpisując się w wielowiekowy dialog sacrum i sztuki w obrębie tego gatunku.

EN

The 19th century was a time when, as noted by Michael Thimann, there occurred a transition of painting from the sphere of worship to the space of art. The parting of the paths of art and the sacred sphere also affected a genre as important for connecting these spheres as altar painting. The present paper discusses Henryk Siemiradzki’s altar paintings, which constitute this outstanding academic artist’s attempts to place painting intended for worship in churches. Siemiradzki created several altar paintings: starting with a copy of Christ on the Cross by Johann Köler (1867), then his own version of this theme for the chapel of Our Lady of the Rosary in his hometown Kharkiv (1871), then Zmartwychwstanie [Resurrection] (1878) for the Church of All Saints in Grzybów in Warsaw, and above all large altarpieces: Chrystus uciszający burzę [Christ Calming the Storm] (1882) for the Evangelical church in Krakow and Wniebowstąpienie [The Ascension] (1891) for the Church of the Resurrectionists in Rome in via San Sebastianello. The paper is an attempt to reveal the relationship between the form, the content and the sacred function of these images. The analysis focuses primarily on Chrystus uciszający burzę [Christ Calming the Storm] and Wniebowstąpienie [The Ascension], in which the artist faced the canon of the altar painting genre in the most complete way. The iconography of these works, their connections with the centuries-old visual tradition of Christianity, and finally the seman tics of the composition are analysed, looking for a theological understanding of the depicted events. It has been shown that the commissions discussed are in line with the format and function of the genre of altar painting, and at the same time they are the fruit of Siemiradzki’s profound reflection on the role of the sacred image in the liturgy, in the interior, and above all in the theological discourse that was supposed to affect the hearts, minds and souls of the faithful. It is emphasized that in the commissions undertaken, the artist was able to respond to the requirements of various confessions, by painting pictures that corresponded to the mission and expectations of a Catholic parish, a religious order or a Protestant community. Siemiradzki’s works are therefore presented as an example of an academic artist’s reflection and his search for solutions concerning the meaning of altar paintings in the multidimensional sacred space, as inscribed into the centuries-old dialogue between the sacred sphere and art within this genre.

Keywords

PL

Henryk Siemiradzki; malarstwo religijne; obraz kultowy; ołtarz

EN

Henryk Siemiradzki; religious painting; painting for the needs of worship; altar

• Publisher: Centrum Dokumentacji Współczesnej Sztuki Sakralnej przy Wydziale Sztuki Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: Sacrum et Decorum. Materiały i studia z historii sztuki sakralnej
• Year: 2022
• Volume: XV
• Pages: 8-38

Contributors

author

Nitka Łukasz

• Akademia Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu

References

• Pontificio Istituto di Studi Ecclesiastici, 22: Spuścizna rodziny Siemiradzkich, teczka 1.
• Agosti B., Sulla fortuna critica della ‚Trasfigurazione’ di Raffaello, „Annali di critica d’arte” 2008, nr 4.
• Armellini M., Le Chiese di Roma dal secolo IV al XIX, Tipografia Vaticana, Roma 1891 (2. wyd.).
• Biernacka M., Ikonografia publicznej działalności Chrystusa w polskiej sztuce, Warszawa 2003.
• Braun J., Altarretabel, w: Reallexikon zur Deutschen Kunstgeschichte, t. 1, Stuttgart 1934, s. 529–564; za: RDK Labor, https://www.rdklabor.de/w/?oldid=94487 [dostęp 04.04.2022].
• Braunfels W., Nitz M., Leben Jesu, w: Lexikon Der Christlichen Ikonographie, t. 3, Rom, Freiburg, Basel 1994, szp. 39–43.
• Dohe S., Raffaels Leitbilder: Das Kunstwerk als visuelle Autorität, Imhof, Petersberg 2014.
• Eggert H., Altar (B. In der protestantischen Kirche), in: Reallexikon zur Deutschen Kunstgeschichte, t. 1 (1934), s. 430–439; za: RDK Labor, URL: https://www.rdklabor. de/w/?oldid=92401 [dostęp: 05.04.2022]
• Iwicki J., Charyzmat Zmartwychwstańców. Historia Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego, t. 1: 1836–1886, współpr. J. Wahl, tłum. J. Zagórski, Katowice 1990.
• Iwicki J., Charyzmat Zmartwychwstańców. Historia Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego, t. 2: 1887– 1932, tłum. W. Mleczko CR, J. Piątkowska-Osińska, B. Tischner, Kraków–Kielce 2007.
• Johnson L., The paintings of Eugène Delacroix. A critical catalogue, Oxford 1986.
• Janicki S., Pamiątki polskie w Rzymie, [Nakło nad Notecią] 1933.
• Janocha M., Wniebowstąpienie IV. Ikonografia, Encyklopedia katolicka, t. 20, Lublin 2014, kol. 820–822.
• Kijas A., Religijna i kulturotwórcza rola parafii katolickiej w życiu polskiej diaspory w Charkowie na przełomie XIX i XX wieku, w: Sacrum w mieście: wymiar kulturowy, religijny i społeczny, t. 2: Epoka nowożytna i czasy współczesne, red. D. Quirini-Popławska, Ł. Burkiewicz, Kraków 2016.
• Korpus dzieł malarskich Henryka Siemiradzkiego, red. J. Malinowski, t. 1, Warszawa 2020.
• Kubica G., Społeczność krakowskich ewangelików w drugiej połowie XIX wieku do 1918 roku. Szkic z antropologii historycznej, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis”: Studia Sociologica 9, 2017, t. 2.
• Kubica G., Społeczność krakowskich ewangelików w drugiej połowie XIX wieku do 1918 roku. Szkic z antropologii historycznej, „Przegląd Religioznawczy” 3(281), 2021, s. 131–151.
• Kubisz K., Szkice z dziejów trzeciego zboru krakowskiego, w: 450 lat Reformacji pod Wawelem, oprac. I. Czajka, Kraków 2008. Lipiński T., Polacy w Charkowie, w: Znicz. Kalendarz informacyjny z działem literackim za rok zwyczajny 1905, Moskwa 1905.
• Lorizzo L., L’Accademia di San Luca e la questione dell’istituzione della cattedra di “Incisione in rame” nei primi decenni dell’Ottocento, w: Le „scuole mute” e le „scuole parlanti”. Studi e documenti sull’Accademia di San Luca nell’Ottocento, red. P. Picardi, P.P. Racioppi, A. Cipriani, Roma 2002.
• Lubos-Kozieł J., Wiarą tchnące obrazy. Studia z dziejów malarstwa religijnego na Śląsku w XIX wieku, Wrocław 2004. Łukaszkiewicz J.A., Przewodniku po Włoszech ze szczególniejszem uwględnieniem Rzymu, Kraków 1897.
• Łuszczkiewicz W., Chrystus uspakajający burzę, „Czas” 1882, nr 285 (14 grudnia).
• Miziołek J., „Wniebowstąpienie Chrystusa” Henryka Hektora Siemiradzkiego w kościele przy via San Sebastianello w Rzymie. Kilka uwag o Zgromadzeniu Zmartwychwstańców i Mikołaju Gogolu, „Biuletyn Historii Sztuki” 69, 2007, nr 3/4.
• Napiórkowski S.C., Męka Pańska w teologii protestanckiej, w: Męka Chrystusa wczoraj i dziś, red. H.D. Wojtyska CP, J.J. Kopeć CP, Lublin 1981.
• Nowak K., Zabytki polskie w Rzymie, Poznań 1900. Nova A., La “Trasfigurazione” di Raffaello tra teoria dell’ arte e filosofia, “Atti e studi / Accademia Raffaello”, 2007, nr 1.
• Polistena J.C., The Religious Paintings of Eugène Delacroix (1798–1863): The Initiator of the Style of Modern Religious Art, Lewiston 2008. „Przegląd Polityczny”, dodatek do „Rolnika Śląskiego” za: „Słowo Polskie” 1902, nr 439, s. 5.
• Siodłowska M., Królikowski P., Zmartwychwstanie w ikonografii. W kierunku interpretacji teologicznej fundamentalnej, „Resovia Sacra. Studia Teologiczno-Filozoficzne Diecezji Rzeszowskiej” 21, 2014.
• Sokołowski M., Nowe obrazy Siemiradzkiego, „Czas” 1882, nr 292 (22 grudnia).
• Susinno S., La pittura a Roma nella prima metà dell’Ottocento, w: La pittura in Italia. L’Ottocento, red. E. Castelnuovo, t. 1, Milano 1991.
• Śliwa J., Henryka Siemiradzkiego Chrystus u studni rozmawiający z Samarytanką (1890). Komentarz archeologiczny „Scripta Biblica et Orientalia” 7–8, 2015–2016.
• Thimann M., Der Bildtheologe Friedrich Overbeck, w: Religion, Macht, Kunst: die Nazarener, katalog wystawy, Schirn-Kunsthalle Frankfurt, 15 IV–24 VII 2005, red. M. Hollein, C. Steinle, Köln 2005.
• Vasari G., Le vite dei più eccellenti pittori, scultori e architetti, Firezne 1568, cz. III, s. 128 [https://it.wikisource. org/w/index.php?title=File:Vasari_-_Le_vite_de’_piu_ eccellenti_pittori,_scultori,_et_architettori,_3-1,_1568. djvu&page=5, dostęp 5.07.2022].
• Żwanko L., Kościół katedralny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i Polonia w Charkowie: krótki szkic historyczny (XIX wiek), „Orientalia Christiana Cracoviensia” 11, 2019.

Identifiers

DOI

10.15584/setde.2022.15.2