Z przeszłości parafii unickiej w Wieprzowie pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w świetle osiemnastowiecznych wizytacji kościelnych

• Authors: Frykowski Janusz Adam

Title variants

EN

The History of the Nativity of the Most Blessed Virgin Mary Uniate Parish in Wieprzów in the light of the eighteenth century church visitations

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Today Wieprzów is a tiny country village that administratively belongs to Tarnawatka commune in Tomaszów district in Lubelskie Province. This place was established by Wallachian settlers in the at least sixteenth century. Originally belonging to the Duchy of Belz, the village, together with the Duchy, was incorporated into the Crown of the Kingdom of Poland in 1462. After the first partition of the Polish-Lithuanian Commonwealth, Wieprzów was annexed by the Habsburg Empire, then it became a part of the Duchy of Warsaw and following the joint resolutions of the Congress of Vienna it was given to Russia. Due to the fact that Wieprzów at the time the present research focuses on was mostly inhabited by Russian people, there was an Orthodox parish, which became a Greek Catholic parish following the Union of Brest. During its functioning it organizationally belonged to the Deanery of Tyszowce and then Tomaszów. As an independent parish it existed until almost the eighteenth century. At the end of that century it was annexed to the parish of Protection of the Most Holy Virgin Mother in Podhorce and then to the parish of St. George in Tomaszów. As a branch Orthodox church it survived until 1875, which means until the liquidation of the union on the land of the former Kingdom of Poland. Having analyzed post-visitation protocols, it might be deduced that it was a wooden church poorly equipped with ecclesiastical utensils. There was also a bell tower and a cemetery by the church. It has been determined that a paroch (parish priest) had some arable land as well as grassland at his disposal to support himself, furthermore, he collected various ecclesiastical fees from his parishioners. He also had a small presbytery and ancillary buildings. Regarding the time period this paper deals with, the author found out personal information about two parochs as well as the approximate number of parishioners that varied between 45 and 145.

Keywords

PL

parafia; cerkiew; paroch; unici; uposażenie; utensylia

EN

Uniate parish; Orthodox church; paroch (parish priest); Uniates; endowment; utensils

• Publisher: Wyższe Seminarium Duchowne w Łodzi/Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie
• Journal: Łódzkie Studia Teologiczne
• Year: 2015
• Volume: 24
• Issue: 1
• Pages: 43-61

Contributors

author

Frykowski Janusz Adam

• Tomaszów Lubelski

References

• 1. Źródła rękopiśmienne
• Archiwum Państwowe w Lublinie: Chełmski Konsystorz Greckokatolicki, sygn. 101, 107, 110, 146, 147, 148, 149, 150, 151, 154, 228, 536, 537, 604.
• 2. Źródła drukowane
• Kołłątaj H., Pamiętnik o stanie Kościoła polskiego katolickiego i o wszystkich innych wyznaniach w Polszcze, w: Stan oświecenia w Polsce w ostatnich latach panowania Augusta III (1750–1764), oprac. J. Hulewicz, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo 1953.
• 3. Opracowania
• Bieńkowski L., Diecezja prawosławna, w: Encyklopedia katolicka, t. 3, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Lublin: TN KUL 1988, kol. 132.
• Bieńkowski L., Organizacja Kościoła Wschodniego w Polsce, w: Kościół w Polsce, t. 2, red. J. Kłoczowski, Kraków: Znak 1970.
• Bobryk W. Duchowieństwo unickiej diecezji chełmskiej w XVIII wieku, Lublin: Towarzystwo Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej 2005.
• Chruscewicz G., Istorija zamojskago sobora (1720 goda), Wilno 1880.
• Gil A., Prawosławna eparchia chełmska do 1596 roku, Lublin–Chełm: Prawosławna Diecezja Lubelsko-Chełmska 1999.
• Gil A., Chełmskie diecezje obrządku wschodniego. Zagadnienia organizacji terytorialnej w XVII i XVIII wieku, w: Polska–Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, red. S. Stępień, t. 5, Przemyśl 2000, 29–61.
• Gil A., Chełmska diecezja unicka 1596–1810. Dzieje i organizacja. Studia i materiały z dziejów chrześcijaństwa wschodniego w Rzeczpospolitej, Lublin: Towarzystwo Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej 2005.
• Gil A., Chełmska Diecezja Unicka w okresie rządów biskupa Jakuba Suszy (1649–1687), w: Sztuka sakralna i duchowość pogranicza polsko-ukraińskiego na Lubelszczyźnie (Materiały z Międzynarodowej Konferencji „Sztuka Sakralna Pogranicza”, Lublin 13–15 X 2005 r.), red. S. Batruch, R. Zilionko, Lublin: Fundacja Kultury Duchowej Pogranicza 2005.
• R. Zilionko, Lublin: Fundacja Kultury Duchowej Pogranicza 2005.
• Gil A., Skoczylas I., Kościoły wschodnie w państwie polsko-litewskim w procesie przemian i adaptacji: metropolia kijowska w latach 1458–1795, Lublin–Lwów: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej 2014.
• Ihnatowicz I., Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, cz. I, Warszawa 1967.
• Karbownik M., Ofiary iura stolae na ziemiach polskich w latach 1285–1918, Lublin: RW KUL 1995.
• Kołbuk W., Duchowieństwo unickie w Królestwie Polskim 1835–1875, Lublin: RW KUL 1992.
• Kołbuk W., Kościoły wschodnie na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej 1772–1914, Lublin: RW KUL 1992.
• Kołbuk W., Kościoły wschodnie w Rzeczypospolitej około 1772 roku, Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej 1998.
• Kość J., Słownictwo regionalne w XVII–XVIII-wiecznych księgach miejskich wschodniej Lubelszczyzny, Studia językoznawcze, t. 13, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1988, 57–102.
• Kuklo C., Demografia Rzeczypospolitej Przedrozbiorowej, Warszawa: DiG 2009.
• Lewandowski J., Greckokatolicka diecezja chełmska w realiach polityczno-ustrojowych Księstwa Warszawskiego, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio F, Historia, vol. LXII, Lublin: Wydawnictwo UMCS 2007, 77–84.
• Librowski S., Wizytacje diecezji wrocławskiej, cz. 1: Wizytacje diecezji kujawsko-pomorskie, t. 1: Opracowanie archiwalno-źródłoznawcze, z. 1: Wstęp ogólny, Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 8 (1964), 5–186.
• Likowski E., Dzieje Kościoła unickiego na Litwie i Rusi w XVIII i XIX wieku uważane głównie ze względu na przyczyny jego upadku, t. 1, Warszawa 1906.
• Litak S., Akta wizytacyjne parafii z XVI–XVIII wieku, jako źródło historyczne, Zeszyty Naukowe KUL 5 (1962), nr 3, 41–58.
• Markunas A., Uczitiel T., Popularny słownik sakaralizmów polskich i ukraińskich, Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza 2001.
• Materiały do architektury polskie, tom 1, Wieś i miasteczko, red. Z. Kalinowiski, Warszawa 1916.
• Mironowicz A., Struktura organizacyjna Kościoła prawosławnego w Polsce w X–XVIII wieku, w: Kościół prawosławny w Polsce dawniej i dziś, red. L. Adamczuk, A. Mironowicz, Warszawa: GUS – Warszawska Metropolia Prawosławna 1993, 48–58.
• Nabywaniec S., Unicka Archidiecezja Kijowska w okresie rządów arcybiskupa metropolity Felicjana Filipa Wołodkowicza 1762–1778, Rzeszów: Poligrafia WSD 1998.
• Narbutt O., Historia i typologia ksiąg liturgicznych bizantyńsko-słowiańskich. Zagadnienie identyfikacji według kryterium treściowego, Warszawa 1979.
• Niedźwiedź J., Leksykon historyczny miejscowości dawnego województwa zamojskiego, Zamość: Oficyna Wydawnicza Kresy 2004.
• Pańczuk B., Księgi liturgiczne, w: Encyklopedia katolicka, red. A. Szostek, E. Ziemann, R. Sawa, K. Góźdź, J. Herbut, S. Olczak, R. Popowski, t. 10, Lublin: TN KUL 2004, kol. 110.
• Półćwiartek J., Z badań nad rolą gospodarczo-społeczną plebanii na wsi pańszczyźnianej ziemi przemyskiej i sanockiej w XVI–XIX wieku, Rzeszów: WSP 1974.
• Seniuk B. M., Osiemnastowieczna terminologia z zakresu architektury i sztuki cerkiewnej oraz organizacji Kościoła wschodniego. Materiały do słownika na podstawie protokołów wizytacyjnych Eparchii Włodzimierskiej, w: Polska–Ukraina 1000 lat sąsiedztwa, red. S. Stępień, t. 5, Przemyśl: Południowo-Wschodni Instytut Naukowy 2000, 309–346.
• Słownik polsko-cerkiewnosłowiańsko-ukraiński Teodora Witwickiego z połowy XIX wieku, oprac. J. Dzendzeliwski, Warszawa: „Semper” 1997.
• Snela B., Kolory liturgiczne, w: Encyklopedia katolicka, red. B. Migut, A. Szostek, R. Sawa, K. Gwóźdź, J. Herbut, S. Olczak, R. Popowski, t. 9, Lublin: TN KUL 2002, kol. 385–386.
• Sondel J., Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków: „Universitas” 1997.
• Sygowski P., Wizytacja cerkwi unickiej diecezji chełmskiej przeprowadzonej w latach 1720–1725 przez biskupa chełmskiego i bełskiego Józefa Lewickiego, Studia archiwalne, t. 2, Lublin 2007, 199–232.
• Szymański J., Nauki pomocnicze historii, Warszawa: PWN 2005.
• Turnau I., Słownik ubiorów. Tkaniny, wyroby pozatkackie, skóry, broń i klejnoty oraz barwy znane w Polsce od średniowiecza do początku XIX w., Warszawa: „Semper” 1999.
• Wyczawski H.E., Wprowadzenie do studiów w archiwach kościelnych, Warszawa 1956.
• Zajda A., Nazwy staropolskich powinności feudalnych, danin i opłat (do 1600 roku), Warszawa–Kraków: Wydawnictwo UJ 1979.
• Ϲлободян B., Церкви Холмскоі епархії, Львів 2005.