„Wewnętrzne światło” Witraż we współczesnej sztuce sakralnej Francji – zarys problematyki

• Authors: Kluczewska-Wójcik Agnieszka

Title variants

EN

“Inner light” Stained glass in contemporary French sacred art – an overview

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

W latach 20. XX wieku rozpoczął się we Francji ruch odnowy sztuki sakralnej, obejmujący także witraż. Jego odrodzenie wiązało się z odejściem od iluzjonistycznego charakteru witrażownictwa XIX wieku i nawiązaniem do monumentalizmu oraz duchowej tradycji średniowiecza. Poszukiwania nowej koncepcji witrażu zarówno w aspekcie ideologicznym, jak i technologicznym zaowocowały powstaniem „witraży artystów” (vitraux d’artistes), realizowanych od połowy XX wieku na oficjalne zlecenia, dzięki współpracy instancji kościelnych i władz państwowych, która w latach 80. XX wieku zyskała ścisłe podstawy prawne i finansowe. Etapy tej ewolucji wyznaczały zespoły witraży projektowane przez mistrzów powojennej awangardy: G. Rouaulta i J. Bazaine’a w Notre Dame de Toute Grâce na płaskowyżu Assy (1937–1946); H. Matisse’a dla Notre Dame du Rosaire w Vence (1940); A. Manessiera w Saint Michel w Les Bréseux z pierwszymi witrażami abstrakcyjnymi (1948); F. Légera, J. Bazaine’a i J. Le Moala we wnętrzach Sacré-Coeur w Audincourt, (1949–1951); Le Corbusiera w Notre Dame w Ronchamp (1951–1955) oraz nowoczesne witraże J. Villona, R. Bissière’a i M. Chagalla, które wprowadzono po raz pierwszy do światowej klasy zabytku architektury, katedry Saint-Étienne w Metzu (1955). Rekonstrukcja katedry Saint-Cyr et Sainte-Julitte w Nevers dała okazję do zaprezentowania swojej wizji malarstwa witrażowego przedstawicielom młodszej generacji: R. Ubacowi, C. Viallatowi, J.M. Alberoli, G. Honeggerowi i F. Rouanowi (1973– 2011). Z wyjątkiem Alberoli wszyscy związani byli z rozwijającymi się od lat 50. XX wieku tendencjami niefiguratywnymi. W ten sam nurt wpisywały się odwołujące się do tradycji cysterskich wybitne realizacje J.P. Raynauda w Noirlac (1975–1977), P. Soulages’a w Conques (1986), J. Ricardona w Acey (1991–1994) czy A. Nemours, przedstawicielki ruchu Art Concret, w Salagon (1998). Powrót do figuracji znalazł kontynuację w projektach G. Garouste’a dla Notre Dame de Talant (1996– 1997), C. Benzaken dla Saint-Sulpice w VarennesJarcy (1991–2007), M. Raysse’a, związanego z ruchem Nouveau Réalisme, dla Notre-Dame de l’Arche d’Alliance w Paryżu (1986–1998) i G. Collin-Thiébauta dla Saint Gatien w Tours (2010–2013). Twórcy vitraux d’artistes zaakceptowali narzucone ramy programowe, nie rezygnując przy tym z wolności wyboru środków wyrazu i konwencji estetycznych. Dzięki ich poszukiwaniom i kreatywności, wprowadzaniu innowacyjnych procesów technologicznych czy nowemu odczytaniu tradycyjnych materiałów i metod warsztatowych, a także odwadze zleceniodawców kościelnych i państwowych francuski witraż w pełni włączył się w ewolucję współczesnej ekspresji plastycznej.

EN

In the 1920s, a movement of revival of sacred art began in France, which also included stained glass. Its revival was associated with a departure from the illusionistic character of stained glass of the 19th century and a reference to monumentalism and the spiritual tradition of the Middle Ages. The search for a new concept of stained glass, both in its ideological and technological aspects, resulted in the creation of “artists’ stained glass” (vitraux d’artistes), realised from the middle of the 20th century on official commissions, thanks to the cooperation of ecclesiastical institutions and state authorities, which acquired a firm legal and financial basis in the 1980s. The stages of this evolution were marked by stained glass ensembles designed by the masters of the post-war avant-garde: G. Rouault and J. Bazaine in Notre Dame de Toute Grâce on the plateau Assy (1937–1946); H. Matisse for Notre Dame du Rosaire in Vence (1940); A. Manessier in Saint Michel in Les Bréseux with the first abstract stained-glass windows (1948); F. Léger, J. Bazaine and J. Le Moal in the interior of Sacré-Coeur in Audincourt, (1949–1951); Le Corbusier in Notre Dame in Ronchamp (1951– 1955) and the modern stained glass of J. Villon, R. Bissière and M. Chagall, which was introduced for the first time to a world-class monument of architecture, the Cathedral of Saint-Étienne in Metz (1955). The restoration of the Cathedral of Saint-Cyr et Sainte-Julitte in Nevers provided an opportunity for representatives of the younger generation: R. Ubac, C. Viallat, J.M. Alberola, G. Honegger and F. Rouan (1973–2011), to showcase their vision of stained glass painting. With the exception of Alberola, all were associated with the non-figurative trends that had been developing since the 1950s. The same trend referring to the Cistercian tradition included the outstanding realisations of J.P. Raynaud in Noirlac (1975–1977), P. Soulages in Conques (1986), J. Ricardon in Acey (1991–1994) and A. Nemours, a representative of the Art Concret movement, at Salagon (1998). The return to figuration found a continuation in the projects of G. Garouste for Notre Dame de Talant (1996–1997), C. Benzaken for Saint-Sulpice in Varennes-Jarcy (1991–2007), M. Raysse, associated with the Nouveau Réalisme movement, for NotreDame de l’Arche d’Alliance in Paris (1986–1998) and G. Collin-Thiébaut for Saint Gatien in Tours (2010–2013). The creators of vitraux d’artistes accepted the prescribed programmatic framework without giving up their freedom of choice in means of expression and aesthetic conventions. Thanks to the research and creativity of the artists – the introduction of innovative technological processes or a new interpretation of traditional materials and craft methods – but also the courage of the ecclesiastical and, above all, state commissioners, French stained glass has fully integrated itself into the evolution of contemporary visual expression.

Keywords

PL

witraże; sztuka francuska XX i XXI w; art sacré; vitraux d’artistes; maître verrier

EN

stained glass; 20th- and 21st-century French art; art sacré; vitraux d’artistes; maître verrier

• Publisher: Centrum Dokumentacji Współczesnej Sztuki Sakralnej przy Wydziale Sztuki Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: Sacrum et Decorum. Materiały i studia z historii sztuki sakralnej
• Year: 2022
• Volume: XV
• Pages: 110-140

Contributors

author

Kluczewska-Wójcik Agnieszka

• Polish Institute of World Art Studies

References

• Architectures de lumière. Vitraux d’artistes 1975–2000, red. A.-M. Charbonneaux, N. Hillaire, Paris 2000.
• Aubert M., Chastel A., Verrier J., Mathey F. i inni, Le Vitrail français. Sous La Haute Direction du Musee des Arts Decoratifs de Paris, Paris 1958.
• Bernier R., Matisse Designs. A New Church, „Vogue”, n. 131–132, 15.02.1949.
• Blanchet-Vacquet Ch., De l’Eglise à l’État, la commande des Vitraux réligieux en France: de 1945 à 2000 (praca doktorska), Uniwersytet Aix-Marseille, 2004.
• Blanchett-Vaque Ch., Les enjeux de la creation contemporaine dans la restauration d’un monument classe. Les vitraux des peintres à la cathédrale de Metz 1952–1965, w: Living with history 1914–1964, red. N. Bullock, L. Verpoest, Leven University Press, 2011.
• Blanchet-Vaque Ch., Les vitraux de la cathedrale de Nevers, récit d’une longue histoire de 1960 à nos jours, w: Les couleurs du ciel. Vitraux de création au XXe siècle dans les cathedrales de France, Chartres 2002.
• Bouvier Y., Cousin Ch., Audincourt, le sacre de la couleur. Fernand Léger, Jean Bazaine, Maurice Novarina, Jean Le Moal au Sacré-Coeur, Besançon 2007.
• Buchet J., Notre-Dame-de-Toute-Grâce, église du plateau d’Assy, Annency 2012.
• Caussé F., Eglise et art contemporain: la Commission d’Art sacré de Besançon, 1945–1955, w: L’Eglise et l’art contemporain, un dialogue fécond, Dossier du Département art sacré du Service national de pastoral liturgique, avril 2018.
• Caussé F., La Revue «L’Art Sacré». Le débat en France sur l’art et la religion (1945–1954), Paris 2010.
• Chagall, Soulages, Benzaken… Le vitrail contemporain. Contemporary Stained Glass, katalog wystawy, red. V. David, L. de Finance, Cité de l’architecture et du patrimoine, Paris 2015.
• Chaussé-Martin V., Les métamorphoses de la technique du vitrail au XXe siècle, w: Regards sur le vitrail, red. Ch. Jablonski, D. Mens, Arles 2002.
• Couturier M-A., Ce que l’église attend du vitrail, „L’Art Sacré Moderne” 1938, nr 36, s. 344.
• David V., La «verrière du béton» ou la révolution de l’art du vitrail (1945–1965), w: Vitraux en pâte de verre, vitraux en dalle de verre [actes de la journée d’études, musée du Verre, Conches, 15 novembre 2014], Conches, Musée du Verre, 2016.
• Denis M., Les nouvelles oeuvres de Maurice Denis à l’église St. Paul, quelques mots de l’artiste sur son oeuvre, „Courrier du Genève”, supplément, 7.10.1923.
• Frachon-Gielarek N., Le vitraux de Martial Raysse à Notre- Dame-de-l’Arche-d’Aliance, Paris, „Monumental”, 2004– 1, s. 80–85.
• Frémaux C., Architecture religieuse au XXe siècle: Quel patrimoine?, Paris 2007. 139
• Gilardet B., Réinventer le musée – François Mathey, un précurseur méconnu (1953–1985), Paris 2015.
• Heck Ch., Soulages P., Conques, les vitraux de Soulages, Paris 1994.
• Ladey L., Ladey M., Une arche de lumière: Notre-Dame de Talant, w: [Les] vitraux de Gérard Garouste et de Pierre Alain Parot, maître verrier, Talant 1997.
• Langrené Ch., Benzaken à Varennes-Jarcy, Paris 2005.
• L’art actuel dans l’église de 1980 à nos jours, red. F. Drugeon, I. Saint-Martin, Paris 2012.
• Le défis du vitrail contemporain. The Challenges of Contemporary Stained Glass, red. V. David, N. Dohrmann, Troyes 2018.
• Lumières contemporaines. Vitraux du XXIe siècle et architecture sacrée, red. J.-F. Lagier, Chartres 2005.
• Lyon H., Garouste à Talant, Paris 2006.
• „Marcheurs” et „regardeurs”: une création de vitraux à la cathédrale de Tours/réalisé par la Direction régionale des affaires culturelles du Centre; red. S. Le Clech/Orléans: Direction régionale des affaires culturelles du Centre, 2013.
• Mariotte A., L’église du Sacré-Coeur, Audincourt, Combien imprimeur [s.d.].
• Matisse H., Écrits et propos sur l’art, red. D. Fourcade, Paris 1972.
• Mollard-Desfour A., Le Noir. Le Dictionnaire des mots et expressions de couleur. XXe-XXIe siècle, Paris 2005.
• Nakov A., Nemours au prieuré de Salagon, Paris 2004.
• Regards sur le vitrail, red. Ch. Jablonski, D. Mens, Arles 2002.
• Regamey P.-R., La querelle de l’art sacré, „Le Monde”, nr 12.01.1952.
• Saint-Martin I., Art chrétien/art sacré. Regards du catholicisme sur l’art. France, XIXe-XXe siècle, Rennes 2014.
• Viatte G., M. Seuphor, Ricardon les verrieres d’Acey, 1999.
• Zins Loire N., Le vitrail en dalle de verre en France des origines à 1940, w: (Journée d’études) Vitraux en pâte de verre – Vitraux en dalle de verre, red. E. Louet, Musée du Verre Conches 2016.
• http://archives.pierre-soulages.com//pages/psecrits/dictionnaireexpressions.html
• https://liturgie.catholique.fr/accueil/bibliotheque/ressources/483-commissions-diocesaines-art-sacre/
• https://liturgie.catholique.fr/wp-content/uploads/sites/11/2018/04/LEglise-et-lart-contemporain-undialogue-fecond.pdf.
• https://patrimoine.centre-valdeloire.fr/gertrude-diffusion/dossier/bruere-allichamps-cher-abbaye-cisterciennedenoirlac-34-verrieres-de-jean-pierre-raynaud-et-jeanmauret/c32040e0–3065–41ea-8290-d3b275f04bd6.
• http://www.infovitrail.com/index.php/fr/glossaire-vitrail/38-lettre-j/179-definition-du-jaune-d-argent (25.11.2019).
• https://www.legifrance.gouv.fr/loda/id/JORFTEXT000000508749/2021–01–17/

Identifiers

DOI

10.15584/setde.2022.15.6