Rola dyskursu ideologicznego w mobilizacji ludobójczej w XX wieku

• Authors: Lech M Nijakowski

Title variants

EN

The Role of Ideological Discourse in Genocidal Mobilization in the XX Century

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Ludobójstwo, oprócz tego, że jest zbrodnią, stanowi bardzo ważny przedmiot nauk społecznych. Celem artykułu jest dowiedzenie tezy, że dyskursy ideologiczne (nie ideologie) są ważną częścią mobilizacji ludobójczej. Dyskurs ideologiczny ustanawia nie tylko kulturowe mity (kody kultury popularnej), które określają, co jest normalne w życiu społecznym, ale również instytucje, habitusy, role społeczne itd. Dlatego dyskurs odgrywa zarówno bezpośrednią, jak i pośrednią rolę w mobilizacji. Artykuł ten oparty jest na krytycznej szkole analizy dyskursu, paradygmacie socjologii historycznej oraz studiach nad ludobójstwem. Prawna definicja ludobójstwa nie daje się łatwo wykorzystać w empirycznych i historycznych badaniach ludobójstwa. Dlatego autor zaproponował nową definicję ludobójstwa i listę ludobójstw. Wyróżniono siedem dyskursów ideologicznych, które wpływały na ludobójczą mobilizację w XX wieku: (1) dyskurs nacjonalistyczny, (2) Realpolitik, (3) rasistowski, (4) medyczno-epidemiologiczny, (5) fundamentalistyczno-religijny, (6) spiskowy oraz (7) użyteczności i pasożytnictwa. Dyskursy te są konstruowane jako społeczne teksty i natychmiastowo przekładane na społeczne konstrukty. Artykuł bada wymienione dyskursy, które były kluczowe dla ukształtowania się nowoczesnych ludobójstw.

EN

Aside from it being a crime, genocide is a very important subject of social sciences. The aim of the paper is to prove the thesis, that ideological discourses (not: ideologies) are an important part of genocidal mobilization. Ideological discourse establishes not only cultural myths (the codes of popular culture) that define what is normal in social life, but also institutions, habituses, social roles, etc. Therefore discourse plays direct and indirect role in mobilization. This article is based on critical discourse analysis theory, historical sociology paradigm and genocide studies. Legal definition of genocide does not easily lend itself to empirical and historical research. Therefore the author proposes the new definition of genocide and the list of genocides. There are seven main ideological discourses, which spurred genocidal mobilization in the XX century: (1) nationalist discourse, (2) Realpolitik discourse, (3) racist discourse, (4) medical/epidemiological discourse, (5) fundamentalist religious discourse, (6) conspiracy discourse and (7) discourse of usefulness and parasitism. These discourses are constructed as social texts and immediately translated into social constructs. The paper explores these discourses, that were crucial for the formation of modern genocides.

Keywords

PL

studia nad ludobójstwem; analiza dyskursu; dyskurs ideologiczny; mobilizacja ludobójcza

EN

genocide studies; discourse analysis; ideological discourse; genocidal mobilization

• Publisher: Institute of Philosophy and Sociology, Polish Academy of Sciences
• Journal: Studia Socjologiczne
• Year: 2012
• Issue: 1(204)
• Pages: 177-198

Contributors

author

Lech M Nijakowski

• Uniwersytet Warszawski

References

• Anderson, Benedict. 1997. Wspólnoty wyobrażone. Rozważania o źródłach i rozprzestrzenianiu się nacjonalizmu. Tłum. S. Amsterdamski. Kraków–Warszawa: Znak.
• Arendt, Hannah. 1998. O przemocy. W: O przemocy. Nieposłuszeństwo obywatelskie. Tłum. A. Łagocka i W. Madej. Warszawa: Fundacja Aletheia.
• Barkun, Michael. 2006. A Culture of Conspiracy. Apocalyptic Visions in Contemporary Ameri- ca. Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press.
• Barth, Fredrik. 1998. Introduction. W: F. Barth (red.). Ethnic Groups and Boundaries. The So- cial Organization of Culture Difference. Long Grove, Illinois: Waveland Press Inc.
• Bartrop, Paul R. i Samuel Totten. 2004. The History of Genocide: An Overview. W: S. Totten (red.). Teaching About Genocide: Issues, Approaches, and Resources. Greenwich, Connecticut: Information Age Publishing.
• Bauman, Zygmunt. 1992. Nowoczesność i zagłada. Tłum. F. Jaszuński. Warszawa: Masada. Belknap, Michal R. 2002. The Vietnam War on Trial. The My Lai Massacre and the CourtMartial of Lieutenant Calley. Lawrence: University Press of Kansas.
• Billig, Michael. 1991. Ideology and Opinions. Studies in Rhetorical Psychology. London, Newbury Park, New Delhi: Sage.
• Billig, Michael. 2008. Banalny nacjonalizm. Tłum. M. Sekerdej. Kraków: Znak.
• Bloxham, Donald i A. Dirk Moses (red.). 2010. The Oxford Handbook of Genocide Studies. Oxford: Oxford University Press.
• Blood, Philip W. 2008. Siepacze Hitlera. Oddziały specjalne SS do zwalczania partyzantki. Tłum. S. Patlewicz. Warszawa: Bellona.
• Bowen, John R. 2002. Culture, Genocide, and a Public Anthropology. W: A.L. Hinton (red.). Annihilating Difference. The Anthropology of Genocide. Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press, s. 382–395.
• Castillón, Juan Carlos. 2006. Panowie świata. Dzieje teorii spiskowych. Tłum. J. Partyka. War- szawa: Prószyński i S-ka.
• Chalk, Frank i Kurt Jonassohn. 1990. The History and Sociology of Genocide. Analyses and Case Studies. New Haven, London: Yale University Press.
• Czyżewski, Marek. 2008. Elementy i całość. O niektórych dylematach analizy dyskursu. W: A. Horolets (red.). Analiza dyskursu w socjologii i dla socjologii. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 19–29.
• Fairclough, Norman. 2003. Analysing Discourse. Textual Analysis for Social Research. London, New York: Routledge.
• Fein, Helen. 1993. Genocide. A Sociological Perspective. London, Newbury Park, New Delhi. Foucault, Michel. 1998. Trzeba bronić społeczeństwa. Tłum. M. Kowalska. Warszawa: Wydawnictwo KR.
• Goldhagen, Daniel Jonah. 1999. Gorliwi kaci Hitlera. Zwyczajni Niemcy i Holocaust. Tłum. W. Horabik. Warszawa: Prószyński i Spółka.
• Hamber, Brandon i Richard A. Wilson. 2003. Symbolic Closure through Memory, Reparation and Revenge in post-Conflict Societies. W: E. Cairns i M.D. Roe (red.). The Role of Memory in the Ethnic Conflict. New York: Palgrave Macmillan, s. 144–168.
• Hinton, Alexander Laban. 2002. The Dark Side of Modernity. Toward an Anthropology of Genocide. W: A.L. Hinton (red.). Annihilating Difference. The Anthropology of Genocide. Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press, s. 1–40.
• Hitler, Adolf. 2005. Mein Kampf (Moja walka). Wrocław: Wydawnictwo Książki Niezwykłej “XXL”.
• Hull, Isabel V. 2003. Military Culture and the Production of Final Solutions in the Colonies. W: R. Gellately i B. Kiernan (red.). The Specter of Genocide. Mass Murder in Historical Perspective. Cambridge: Cambridge University Press, s. 141–162.
• Jardine, Matthew. 1999. East Timor: Genocide in Paradise. Cambridge: South End Press. Jervis, Robert. 1978. Cooperation Under the Security Dilemma. „World Politics” 2: 167–214. Kiernan, Ben. 2003. Underlying Ideological Themes from Armenia to East Timor. W: R. Gellately i B. Kiernan (red.). The Specter of Genocide. Mass Murder in Historical Perspective. Cambridge: Cambridge University Press, s. 29–51.
• Klee, Ernst. 2005. Auschwitz. Medycyna III Rzeszy i jej ofiary. Tłum. E. Kalinowska-Styczeń. Kraków: Universitas.
• Macrae, C.Neil, Charles Stangor i Miles Hewstone. 1999. Stereotypy i uprzedzenia. Tłum. M. Majchrzak, A. i M. Kacmajor i A. Nowak. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Mann, Michael. 2006. The Dark Side of Democracy. Explaining Ethnic Cleansing. Cambridge: Cambridge University Press.
• Mannheim, Karl. 2008. Ideologia i utopia. Tłum. J. Niziński. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
• Marks, Stephan. 2009. Dlaczego poszli za Hitlerem? Psychologia narodowego socjalizmu w Niemczech. Tłum. A. Gadzała. Warszawa: WN PWN.
• McCormack, Gavan. 2003. Reflections on Modern Japanese History in the Context of the Concept of Genocide. W: R. Gellately i B. Kiernan (red.). The Specter of Genocide. Mass Murder in Historical Perspective. Cambridge: Cambridge University Press, s. 265–286. Melson, Robert F. 1992. Revolution and Genocide. On the Origins of the Armenian Genocide and the Holocaust. Chicago, London: The University of Chicago Press.
• Midlarsky, Manus I. 2010. Ludobójstwo w XX wieku. Tłum. B. Wojciechowski. Warszawa: WN PWN.
• Nijakowski, Lech M. 2004. Znaczenie analizy dyskursu dla socjologii narodowości. „Kultura i Społeczeństwo” 1: 69–96.
• Nijakowski, Lech M. 2009a. Grzeczni ludobójcy. Dobrze wychowani obywatele w służbie zbiorowej przemocy. W: P. Kowalski (red.). Tabu, etykieta, dobre obyczaje. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 257–278.
• Nijakowski, Lech M. 2009b. Kiedy krwawa plama staje się białą. Polityka pamięci związana z masakrami w XX wieku. W: A. Szpociński (red.). Pamięć zbiorowa jako czynnik integracji i źródło konfliktów. Warszawa: Scholar, s. 167–191.
• Połomski, Franciszek. 1970. Ustawodawstwo rasistowskie III Rzeszy i jego stosowanie na Górnym Śląsku. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”.
• Rhodes, Richard. 2007. Mistrzowie śmierci. Einsatzgruppen. Tłum. M. Urbański. Warszawa: Bellona.
• Rigg, Bryan Mark. 2005. Żydowscy żołnierze Hitlera. Nieznana historia nazistowskich ustaw rasowych i mężczyzn pochodzenia żydowskiego w armii niemieckiej. Warszawa, Kraków: Bellona, Wydawnictwo Arkadiusz Wingert.
• Sala Rose, Rosa. 2006. Krytyczny słownik mitów i symboli nazizmu. Tłum. Z. Jakubowska i A. Rurarz. Warszawa: Wydawnictwo Sic!
• Schafft, Gretchen E. 2006. Od rasizmu do ludobójstwa. Antropologia w Trzeciej Rzeszy. Tłum. T. Bałuk-Ulewiczowa. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Scheff, Thomas J. 2000. Bloody Revenge. Emotions, Nationalism, and War. Lincoln: Universe, Inc.
• Scheff, Thomas J. i Suzanne M. Retzinger. 2001. Emotions and Violence. Shame and Rage in Destructive Conflicts. Lincoln: Universe, Inc.
• Schuller, Konrad. 2011. Ostatni dzień Borowa. Polscy chłopi, niemieccy żołnierze i nieprzemi- jająca wojna. Tłum. E. Borg i M. Przybyłowska. Warszawa: Świat Książki.
• Skocpol, Theda. 2000. Sociology’s Historical Imagination. W: T. Skocpol (red.). Vision and Method in Historical Sociology. Cambridge: Cambridge University Press.
• Snyder, Timothy. 2011. Skrwawione ziemie. Europa między Hitlerem a Stalinem. Tłum. B. Pietrzyk. Warszawa: Świat Książki.
• Staub, Ervin. 2009. Psychologia świadków, sprawców i ratujących bohaterów. Tłum. A. Wój- cik. W: L.S. Newman i R. Erber (red.). Zrozumieć Zagładę. Społeczna psychologia Holokaustu. Warszawa: WN PWN.
• Szacka, Barbara. 2006. Czas przeszły, pamięć, mit. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, Scholar.
• Tazbir, Janusz. 2004. Protokoły mędrców Syjonu. Autentyk czy falsyfikat. Warszawa: Iskry. Tilly, Charles. 1984. Big Structures, Large Processes, Huge Comparisons. New York: Russell Sage Foundation.
• Tilly, Charles. 1997. Rewolucje europejskie 1492–1992. Tłum. E. Żelazna. Warszawa: Krąg, Volumen.
• Tyrowicz, Stanisław. 1970. Światło wiedzy zdeprawowanej. Idee niemieckiej socjologii i filozofii 1933–1945. Poznań: Instytut Zachodni.
• van Dijk, Teun A. 1987. Communicating Racism. Ethnic Prejudice in Thought and Talk. Newbury Park: Sage.
• van Dijk, Teun A. 2006. Badania nad dyskursem. W: A. Jasińska-Kania, L.M. Nijakowski, J. Szacki i M. Ziółkowski (wybór i opracowanie). Współczesne teorie socjologiczne. Antolo gia tekstów. Warszawa: Scholar, s. 1020–1046.
• Welzer, Harald. 2010. Sprawcy. Dlaczego zwykli ludzie dokonują masowych mordów. Współpraca M. Christ. Tłum. M. Kurkowska. Warszawa: Scholar.
• Wodak, Ruth, Rudolf de Cillia, Martin Reisigl i Karin Liebhart. 2003. The Discursive Construction of National Identity. Tłum. A. Hirsch i R. Mitten. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Wolff-Powęska, Anna i Eberhard Schulz (wybór i opracowanie). 2000. Przestrzeń i polityka. Z dziejów niemieckiej myśli politycznej. Tłum. Z. Choderny-Loew i P.O. Loew. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Wright, Erik O. 2006. Klasy się liczą. W: A. Jasińska-Kania, L.M. Nijakowski, J. Szacki i M. Ziółkowski (wybór i opracowanie). Współczesne teorie socjologiczne. Antologia tekstów. Warszawa: Scholar, s. 813–832.