Literatura piękna w młodopolskim księgozbiorze toruńskiego malarza i bibliofila Eugeniusza Przybyła (1884–1965)

• Authors: Janusz Tondel

Title variants

EN

Literature of the Young Poland movement in the book collection of Toruń’s painter and bibliophile Eugeniusz Przybył (1884-1965)

DE

Schöngeistige Literatur in der Büchersammlung aus dem Jungen Polen des Thorner Malers und Bibliophilen Eugeniusz Przybył (1884-1965)

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Jedną z ważniejszych postaci w toruńskim środowisku bibliofilskim okresu międzywojennego i początkowych lat powojennych był Eugeniusz Przybył (1884-1965). W Toruniu pojawił się w 1920 roku. Jako absolwent Akademii Sztuk Pięknych, zatrudniony został na stanowisku nauczyciela rysunku w Seminarium Nauczycielskim Męskim, w którym pracował do 1930 r., po czym przeszedł na emeryturę. Po wojnie przez sześć pracował jako adiunkt na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu M. Kopernika Toruniu. Przez cały okres swojego dojrzałego życia gromadził książki. Zebrany przez niego księgozbiór, liczący ok. 10 tys. książek, w zdecydowanej większości podarowany Bibliotece Uniwersyteckiej. Był on efektem jego kolekcjonerskiej pasji, która ujawniła się w pełni w okresie studiów w Krakowie, w latach 1905 -1914. Spośród zebranych wtedy przez niego ok. 700 książek, na plan pierwszy wybija się ok. 300 pozycji z zakresu literatury pięknej. Wyróżniają się one nie tylko walorami literackimi, ale także stroną estetyczną, co było rezultatem zmianjakie zaszły w sztuce książki w okresie Młodej Polski, które były zasługą głównie Stanisława Wyspiańskiego oraz artystów zrzeszonych w towarzystwie Polska Sztuka Stosowana. Do zespołu szczególnie cennych książek, jakie wzbogaciły księgozbiór Przybyła należą 22 publikacje z dramatami Wyspiańskiego, który zaprojektował ich stronę edytorską. Z innych tomów walorami artystycznymi wyróżniają się książki: Jana Kasprowicza, Lucjana Rydla, Tadeusza Micińskiego Bronisławy Ostrowskiej, opracowane graficznie przez tej klasy artystów jak: Stanisław Dębicki, Włodzimierz, Tetmajer, Antoni Procajłowicz, Stefan Filipkiewicz oraz Stanisław I. Witkiewicz. W młodopolskim księgozbiorze Przybyła do cennych pod względem wizualnym należy też kilkanaście książek wydanych przez oficynę „Książka” przywiązującą dużą wagę do ich szaty graficznej. Są wśród nich m.in. książki z utworami Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Stefana Żeromskiego, Władysława Orkana, zdobione oraz ilustrowane przez: Jana Bukowskiego, Karola Młodzianowskiego, Annę Zawadzką, Wojciecha Jastrzębowskiego, Leon Czechowskiego. Oprócz książki literackiej Przybył w okresie studiów gromadził również książki z zakresu sztuki, historii, krajoznawstwa, filozofii, religioznawstwa, przyrodoznawstwa i z kilku innych jeszcze dziedzin.

EN

Eugeniusz Przybył (1884-1965) was one of the most important figures among Toruń’s bibliophiles in the interwar period and in the first years after the war. He arrived in Torun in 1920. As a graduate of the Academy of Arts, he was employed as a drawing instructor in Teacher Training College for Men, where he worked until he retired in 1930. After the war he worked in the Faculty of Fine Arts at Nicolaus Copernicus University in Toruń for 6 years as an adjunct. He collected books all his life. His collection included about 10,000 books, most of which were donated to the University Library. Collecting books was his great passion, which started when he was studying in Cracow in the years 1905-1914. Among the book collected by him at the time, the most outstanding are 300 titles of fine literature. The books possess not only great literary quality, but also have aesthetic value, which resulted from the changes which had taken place in book art in the period of Young Poland thanks to Stanisław Wyspiański and other artists - members of the society of Polish Applied Art. Particularly precious are 22 publications of plays written by Wyspiański, who also designed their edition. Other titles with outstanding aesthetic value include books of Jan Kasprowicz, Lucjan Rydel, Tadeusz Miciński, Bronisława Ostrowska, graphically designed by such artists as Stanisław Dębicki, Włodzimierz Tetmajer, Antoni Procajłowicz, Stefan Filipkiewicz and Stanisław I. Witkiewicz. In Przybył’s book collection of Young Poland there are also a dozen of books published by the printing house “Książka”, which have lavish artwork. They include e.g. books with works of Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Stefan Żeromski, Władysław Orkan decorated and illustrated by Jan Bukowski, Karol Młodzianowski, Anna Zawadzka, Wojciech Jastrzębowski, Leon Czechowski. During his studies Przybył also collected books about art, history, local history, philosophy, religious studies, natural science and a few other fields.

DE

Eine der wichtigsten Persönlichkeiten im Umfeld der Thorner Bibliophilen in der Zwischenkriegszeit und den ersten Nachkriegsjahren war Eugeniusz Przybył (1884-1965). Nach Toruń (Thorn) kam er 1920. Als Absolvent der Kunsthochschule wurde er als Zeichenlehrer im Lehrerseminar für Männer eingestellt, wo er bis 1930 arbeitete und anschließend in Ruhestand ging. Nach dem Krieg arbeitete er sechs Jahre als wissenschaftlicher Mitarbeiter im Fachbereich Bildende Kunst der Nikolaus-Kopernikus-Universität in Toruń. Sein ganzes erwachsenes Leben lang sammelte er Bücher. Die von ihm angelegte Büchersammlung mit etwa 10.000 Büchern wurde größtenteils der Universitätsbibliothek geschenkt. Sie war das Ergebnis seiner Sammelleidenschaft, die während seiner Studienzeit in Kraków (Krakau) in den Jahren 1905-1914 in ihrer ganzen Fülle sichtbar wurde. Unter den von ihm zusammengetragenen etwa 700 Büchern treten etwa 300 Positionen aus dem Bereich der schöngeistige Literatur in den Vordergrund. Sie zeichnen sich nicht nur durch literarische Vorzüge, sondern auch aufgrund ihrer Ästhetik aus, was ein Ergebnis der Veränderungen war, die in der Buchkunst in der Zeit des Jungen Polen auftraten und hauptsächlich das Verdienst von Stanisław Wyspiański sowie den in der Gesellschaft Polska Sztuka Stosowana [Polnische Angewandte Kunst] zusammengeschlossenen Künstlern waren. Zum Komplex der besonders wertvollen Bücher, die die Büchersammlung von Przybył bereichern, gehören 22 Publikationen mit Dramen von Wyspiański, der ihre Editionsseite entworfen hatte. Von den anderen Büchern zeichnen sich folgende durch künstlerische Vorzüge aus: die von Jan Kasprowicz, Lucjan Rydel, Tadeusz Miciński, Bronisława Ostrowska, graphisch bearbeitet durch Künstler von der Klasse eines Stanisław Dębicki, Włodzimierz Tetmajer, Antoni Procajłowicz, Stefan Filipkiewicz oder Stanisław I. Witkiewicz. Zu den in visueller Hinsicht wertvollen Büchern in der jungpolnischen Sammlung von Przybyła gehören auch etwa ein Dutzend, die von dem großen Wert auf das Layaout legenden Verlagshaus „Książka” herausgegeben wurden. Darunter befinden sich u.a. Bücher mit Werken von Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Stefan Żeromski, Władysław Orkan, verziert und illustriert von Jan Bukowski, Karol Młodzianowski, Anna Zawadzka, Wojciech Jastrzębowski, Leon Czechowski. Außer literarischen Büchern sammelte Przybył in seiner Studienzeit auch solche aus den Bereichen Kunst, Geschichte, Landeskunde, Philosophie, Religionswissenschaft, Naturkunde sowie noch ein paar anderen Gebieten.

Keywords

PL

Eugeniusz Przybył; księgozbiór; Młoda Polska; Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu

EN

Eugeniusz Przybył; book collection; Young Poland; University Library in Toruń

DE

Eugeniusz Przybył; Büchersammlung; Jungen Polen; Universitätsbibliothek Toruń

• Publisher: The Nicolaus Copernicus Public Provincial Library in Torun, Poland
• Journal: Folia Toruniensia
• Year: 2012
• Volume: 12
• Pages: 43-66

Dates

published

2012

Contributors

author

Janusz Tondel

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Instytut Historii i Archiwistyki, ul. Władysława Bojarskiego 1, 87-100 Toruń, Poland

References

• Adamczyk D., Instytucje wydawnicze Polskiej Partii Socjalistycznej 1892/1893-1948, Kielce 1997.
• Adamczyk D., Polskie społeczne placówki wydawnicze w dobie autonomii galicyjskiej, Kielce 1996.
• Adamczyk D., Spółka nakładowa „Książka” 1904–1914, Editor, t. 1:1988.
• Adamczyk D., Wydawnicza i kulturotwórcza działalność Spółki Nakładowej „Książka” 1904-1914. Z dziejów wydawnictwa PPS, Warszawa-Kraków 1988.
• Babral H., Polskie wydania Boskiej Komedii, Editor, t. 3: 1990.
• Bajdor A., Natuniewicz H., Pan Tadeusz w ilustracjach, Gdańsk 1984.
• Banach A., Polska książka ilustrowana, 1800-1900, Kraków 1959.
• Bełkot J., Przybyszewski K., Przybył Eugeniusz, [w:] Toruński słownik biograficzny, t. 1, red. K. Mikulski, Toruń 1998.
• Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, rkps 995/I – IV.
• Bułhak J., Spis prac plastycznych Ferdynanda Ruszczyca, [w:] Ferdynand Ruszczyc. Życie i dzieło. Księga zbiorowa, kom. red. m.in. J. Bułhak i J. Hoppen, Wilno 1939.
• Buras J., Bibliographie deutscher Literatur in polnischer Übersetzungen von 16. Jahrhundert bis 1994, Wiesbaden 1994; P. Obrączka, Literatura niemieckojęzyczna w Polsce 1887–1914: bibliografia przekładów, Opole 1999.
• Ciesielski Z., Skandynawsko-polskie związki literackie, [w:] Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. 2: N-Ż, Warszawa 1985.
• Dunin J., Moja Łódź pełna książek, Łódź 2002.
• Estreicher T., O wytwornych egzemplarzach niektórych dzieł Wyspiańskiego, Silva Rerum, 1929, z. 3.
• Filipowski J., Wspomnienia o Stanisławie Wyspiańskim, Kraków 1932.
• Fiszer L., Wspomnienia starego księgarza, Warszawa 1959.
• Franaszek A., Miłosz. Biografia, Kraków 2011.
• Galle H., Książka, t. 9: 1909, nr 3.
• Glinka X., Paryż mojej młodości, Londyn 1957.
• Górska P., Paleta i pióro, Kraków 1960.
• Hahn W., Henryk Ibsen w Polsce, Pamiętnik Lubelski, t. 1, 1927-1930.
• Hen, Boy-Żeleński J., błazen – wielki mąż, Warszawa 2008.
• Hutnikiewicz A., Młoda Polska, Warszawa 2002.
• Iwaszkiewicz J., Ludzie i książki, Warszawa 1983.
• Jakóbiec M., Rosyjsko-polskie związki literackie, [w:] Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. 2: N-Ż, Warszawa 1985.
• Jarzębowski L., Eugeniusz Przybył (1884–1965), artysta i bibliofil, Janina Przybyłowa, (1892-1975), [w:] Wybitni ludzie dawnego Torunia, red. M. Biskup, Warszawa-Poznań-Toruń 1982.
• Jarzębowski L., Przybył Eugeniusz, [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, red. S. Gierszewski, t. 3, Gdańsk 1997.
• Jarzębowski L., Przybył Eugeniusz, [w:] Słownik pracowników książki polskiej. Suplement, Warszawa-Łódź 1986.
• Kaleta R., Sensacje dawnych lat, Wrocław 1986.
• Kamiński Z., Dzieje życia w pogoni za sztuką, Warszawa 1975.
• Kanciasty J., Sztuka i życie. Artysta stylu (list z Krakowa): Jan Bukowski, Tygodnik Ilustrowany, 1906, z 12 V.
• Kłossowski A., Der Verlag von Julian Marchlewski in München, Marginalien. Zeitschrift für Buchkunst und Bibliophilie, 1983 nr 3.
• Komza M., Mickiewicz ilustrowany, Wrocław 1987.
• Komza M., Portret autora w książce, jego typy i funkcje, Acta Universitatis Wratislaviensis, 1998, nr 2053: Bibliotekoznawstwo, nr 21.
• Kozłowski J., Proletariacka Młoda Polska, Warszawa 1986.
• Krajewska W., Recepcja literatury angielskiej w okresie modernizmu, Warszawa 1972.
• Kridl M., Pisma Norwida, Książka, 1913 nr 9.
• Kubacki W., Heine i Polska, Przegląd Humanistyczny, t. 9: 1965, nr 2-3.
• Kudelska D., Dukt pisma i pędzla. Biografia intelektualna Jacka Malczewskiego, Lublin 2008.
• Kulczycka-Saloni J., Dickens w Polsce, Przegląd Humanistyczny, 14: 1970, nr 5.
• Markiewicz Z., Włosko-polskie związki literackie, [w:] Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. 2: N-Ż, Warszawa 1985.
• Maver G., Literatura polska i jej związki z Włochami 1988.
• Miłosz C., Historia literatury polskiej, Kraków 1993.
• Mocarski Z., Wystawa polskiej sztuki drukarskiej w Warszawie, Południe, 1923, nr 5.
• Muszkowski J., Książka na wystawie sztuki dekoracyjnej w Paryżu, Kraków 1926.
• Nałkowska Z., Dzienniki (1909–1917), t. 2, Warszawa 1976.
• Nowakowski J., Francusko-polskie związki literacki, Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. 1: A-M, Kraków 1985.
• Obrączka P., Z dziejów polskiej recepcji Artura Schnitzlera (1889-1914, [w:] W kręgu młodej Polski, Opole 1994.
• Orient a literatura polska, [w:] Literatura polska XX wieku, Warszawa 2000.
• Paszek J., O bibliofilstwie Berenta, Studia Bibliologiczne, t. 2: 1988.
• Pawłowska A., Henryk Weyssenhoff (1859-1922), Warszawa 2006.
• Pięć wieków drukarstwa polskiego: wybór książek i innych utworów drukarskich od XV do XX w. wystawiony w Kamienicy Baryczków, Warszawa 1922.
• Preisner W., Stosunki literackie polsko-włoskie w latach 1800-1939 w świetle bibliografii, Toruń 1949.
• Przyboś J., Sens poetycki, t. 2, Kraków 1967.
• Przybyłowa J., „Moje ukochane książeczki!”, Rzecz o Eugeniuszu Przybyle, Toruń 1966.
• Rausz M., Książka francuska w repertuarze wydawniczym Galicji (1864-1914), [w:] Kraków – Lwów, książki – czasopisma –biblioteki, t. 4, red. J. Jarowiecki, Kraków 1999.
• Reychman J., O przekładach literatur orientalnych w Polsce, Przegląd Orientalistyczny, 1968, nr 4.
• Ruta A., Księgarnia „S. A. Krzyżanowski” w Krakowie. Zarys dziejów 1870-1950, Kraków 2003.
• Sadkowska K., Irzykowski i inni: twórczość Fryderyka Hebla w Polsce: 1890-1939, Kraków 2007.
• Smolik P., Jan Bukowski, Prace graficzne, Łódź 1930.
• Smolik P., Włodzimierz Konieczny. Człowiek i artysta, Kraków 1927.
• Sowiński J., Stylizacja typograficzna druków Wydawnictwa Ultima Thule (1910-1939), [w:] Sztuka Książki, red. M. Komza, Wrocław 2003.
• Sowiński J., Sztuka typograficzna Młodej Polski, Wrocław 1982.
• Tołczyńska-Dietrich R. K., Amerykańsko-polskie związki literackie, [w:] Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t.1: A-M, Warszawa 1985.
• Tondel J., Księgozbiór uczniowski przyszłego toruńskiego bibliofila Eugeniusza Przybyła (1884–1965), Toruńskie Studia Bibliologiczne, 2012, nr 1(8).
• Weiss T., Fryderyk Nietzsche w piśmiennictwie polskim lat 1890-1914, Wrocław 1961.
• Wielka księga adresowa stołecznego królewskiego miasta Krakowa i królewskiego wolnego miasta Podgórza, Kraków 1907.
• Wiercińska J., Sztuka i książka, Warszawa 1986.
• Wiercińska J., Z problematyki zdobnictwa książkowego lat dziewięćdziesiątych XIX w., [w:] Sztuka około 1900. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kraków, grudzień 1967, Warszawa 1969.
• Wojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańska w Toruniu, rkps 631/25.
• Woźniakowski J., Tatry w malarstwie, Marki 2006.
• Wysocki A., Sprzed pół wieku, Kraków 1974.
• Zaworska H., Dobrze, że żyłem, Warszawa 2002.
• Ziejka F., Konstanty Gaszyński w Aix–en-Provence, [w:] Ziejka F., Studia polsko-prowansalskie, Kraków 1977.
• Zielnik Wyspiańskiego. Wystawa w Muzeum Narodowym w Krakowie, kwiecień-wrzesień, Kraków 2007.

Identifiers

DOI

10.12775/FT.2012.004