BADANIA PROWENIENCYJNE MUZEALIÓW POD KĄTEM ICH EWENTUALNEGO POCHODZENIA Z WŁASNOŚCI ŻYDOWSKIEJ

• Authors: Bandurska, Zofia , Kacprzak, Dariusz , Kosiewski, Piotr , Romanowska-Zadrożna, Maria , Steinborn, Bożena , Tarnowska, Magdalena

Abstracts

PL

21 października 2009 r. Minister Kul¬tury i Dziedzictwa Narodowego – w nawiązaniu do postanowień Konferencji Waszyngtońskiej na temat dzieł sztuki skonfiskowanych przez nazistów (3 XII 1998), Rekomendacji Mię¬dzynarodowej Rady Muzeów (styczeń 1999) oraz Rezolucji nr 1205 Rady Europy (listopad 1999), akceptowanych przez Rzeczpospolitą Polską – powołał przy Departamencie Dziedzictwa Kulturowego Zespół Ekspertów do spraw badań proweniencyjnych w muzeach polskich w zakresie mienia pożydowskiego. Ma on na celu dokonanie oceny sytuacji oraz przyśpieszenie badań nad pochodzeniem tych muzealiów, których historia jest niedookreślona. Celem prac nie jest rozstrzyganie o zasadności ewentualnych zwrotów, lecz pomoc w przygo¬towaniu rozwiązywania problemów, przed jakimi stają polskie muzea. Dla realizacji projektu został opracowany kwestionariusz dotyczący muzealiów znajdujących się w polskich zbiorach publicznych, które były własnością ofiar Holocaustu: osób indywidualnych, ale także żydowskich gmin wyznaniowych, instytucji społecznych i kulturalnych. Na jego potrzeby przyjęto terminologię narzuconą przez władze Rzeszy Niemieckiej, których ideologia oraz rozwiązania prawne i instytucjonalne doprowadziły do Zagłady. Dlatego też za ofiary Holocaustu należy uznać wszystkich, którzy zostali przez niemieckie władze okupacyjne zaliczeni do grupy podlegającej prześladowaniom na mocy ustaw norymberskich, niezależnie od tego, jaka była tożsamość narodowościowa lub religijna poszczególnych osób i ich samoidentyfikacja. W kwestionariuszu postawiono pytania o muzealia, które były własnością obywateli i instytucji na terenie Drugiej Rzeczpospolitej, także Europy, w przypadku których zachodzi podejrzenie, że zostały odebrane tym osobom i instytucjom z pogwałceniem zasad państwa prawa oraz prawidłowych stosunków społecznych, albo które zostały jako depozyty złożone na przechowanie w instytucjach muzealnych. Kwestionariusz dotyczy także dzieł, które zostały sprzedane pod przymusem oraz takich, które zakupiono lub podarowano instytucjom muzealnym, ale pochodziły z grabieży (o czym sprzedający lub darczyńcy mogli nie wiedzieć). Do grupy muzealiów, które są przedmiotem badań proweniencji miały być zaliczone wszystkie przedmioty artystyczne czy historyczne – niezależnie od tego, czy były one związane z kulturą i religią żydowską (czyli tak zwane Judaika) – które były własnością ofiar Holocaustu, a także znajdowały się w zbiorach sztuki zgromadzonych przez osoby, które padły ofiarą prześladowań. W zakres badań Zespołu Ekspertów ds. badań proweniencyjnych weszły muzealia, które trafiły do polskich zbiorów od 1939 r., ale także te, które mogły w nich się znaleźć, a pochodzą z grabieży dokonywanej przez władze niemieckie od 1933 r. na terenie Niemiec oraz po Anschlussie w 1938 r. Austrii. Data wybuchu drugiej wojny światowej nie była więc punktem granicznym, wyznaczającym zakres poszukiwań. Celem badań prowadzonych przez Zespół Ekspertów nie jest rozstrzyganie kwestii własnościowych, czy przesądzanie o prawach do poszczególnych muzealiów. Służą one jedynie określeniu skali zjawiska, stanowią pomoc w badaniach nad tymi dziełami. Uzupełnianie danych dotyczących historii muzealiów w inwentarzach należy do podstawowych obowiązków muzealników. Wskazują je temu środowisku jako priorytetowe działania międzynarodowe dokumenty takie, jak: Zasady Konferencji Waszyngtońskiej z 1998 r., Deklaracja Wileńska z 2000 r., które były sygnowane przez polskie władze, oraz stosowne rezolucje Rady Europy i ICOM z 1998 i 1999 r., a także przyjęta w czerwcu 2009 r. w Pradze Deklaracja Terezińska. Zespół Ekspertów stworzył w 2010 r. pod egidą MKiDN dokument zatytułowany Wskazówki do badań proweniencyjnych muzealiów pod kątem ich ewentualnego pochodzenia z własności żydowskiej. Obszerne jego fragmenty publikowane w „Muzealnictwie” stworzą być może szansę na rozpoczęcie zasadniczej dyskusji nad tym, ciągle nierozwiązanym, zagadnieniem.

• Publisher: Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków
• Journal: Muzealnictwo
• Year: 2012
• Volume: 53
• Pages: 14-26

Contributors

author

Bandurska, Zofia

author

Kacprzak, Dariusz

author

Kosiewski, Piotr

author

Romanowska-Zadrożna, Maria

author

Steinborn, Bożena

author

Tarnowska, Magdalena