Cmentarzysko kultury przeworskiej w Żdżarowie, pow. sochaczewski

• Authors: Zbigniew Nowakowski

Title variants

EN

A Cemetery of the Przeworsk Culture at Żdżarów, Distr. Sochaczew

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

A cemetery at Żdżarów, district Sochaczew, woj. mazowieckie, was discovered by chance in 1982. Great part of the cemetery was destroyed by sand extraction. 211 cremation graves of the Przeworsk Culture (1–201), dated to the Roman Period and early phase of the Migration Period, and 19 other prehistoric pits (I–XIX) were discovered at the undamaged part of the site. The oldest graves are dated to the phase B2, maybe the younger stage. They are dated with brooches of type 5 of trumpet shaped brooches, brooch of 7th series of the Almgren V group and typical pottery. These graves are dispersed in the cemetery, only graves 64A, 64B and 64C created a small concentration. Only a few graves originate from the phase B2/C1. They are dated by the brooches of type A.41b (grave 197), A.129 (grave 144), A.132/137 (grave 122), type 2b of the Masovian variant of the Almgren group IV (grave 158), 8th series of the Almgren group V (grave 61), and type A.193 (grave 151). Graves 41 and 125, furnished with the terra sigillata pottery (Samian ware), may also be connected with this phase. A number of the Late Roman period graves, furnished with wheel-made pottery, is striking. Pieces of such pottery were found in 54 assemblages. These graves occupies clear zone on the peripheries of the cemetery; they are not so numerous in the centre. More precise dating of most of the late Roman period graves is impossible because of the poor furnishing. The A.158 type brooch dates grave 40 to the phase C1. Brooches of the A.162 type coming from the graves 106, 107, 147, 175, 195 and a brooch type A.211 from the grave 123 indicates the phase C2. From this phase also originated graves 103, 138, 195 furnished with fragments of terra sigillata vessels, and, among stray finds, pieces of the silver brooch of type Zakrzów type, and bronze fibula of so-called Raupenfibel type. A sudden collapse (decrease of the number of graves) is seen in the latest period of use of the cemetery (phase C3–D). The graves concentrate on the western and eastern edge of the explored part of the necropolis. Most of them are dated by fragments of glass vessels originated from the 4th century, coming from the Black Sea (grave 10?, 186) and Rhineland workshops (grave 165A). Grave 173 – a warrior’s grave – with a complete set of weapons especially draws attention.

Keywords

PL

cmentarzysko; kultura przeworska; okres rzymski; wczesny okres wędrówek ludów

EN

cemetery; Przeworsk Culture; Roman Period; Early Migration Period

• Publisher: Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie
• Journal: Wiadomości Archeologiczne
• Year: 2003
• Volume: LVI
• Issue: 56
• Pages: 283-379

Dates

published

2003-12-31

Contributors

author

Zbigniew Nowakowski

• badacz niezależny

References

• Almgren, O., Studien über nordeuropäische Fibelformen der ersten nachchristlichen Jahrhunderte mit Berücksichtigung der provinzialrömischen und südrussischen Formen, Leipzig, 1923.
• Almgren, O., Nerman, B., Die ältere Eisenzeit Gotlands, Stockholm, 1923.
• Andrzejowski, J., Okucia rogów do picia z młodszego okresu przedrzymskiego i okresu wpływów rzymskich w Europie Środkowej i północnej. (Próba klasyfikacji i analizy chronologiczno-terytorialnej), MSiW VI, 1991, s. 7–120.
• Andrzejowski, J., Cmentarzysko kultury przeworskiej w Todzi, gm. Kadzidło, woj. ostrołęckie, stan. 2, Wiadomości Archeologiczne LIII/2, 1993–1994, 1997, s. 101–126.
• Anger, S., Das Gräberfeld zu Rondsen im Kreise Graudenz, Abhandlungen zur Landeskunde der Provinz Westpreußen 1, Graudenz, 1890.
• Balke, B., Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Brzeźcach, pow. Białobrzegi (stanowisko 2), Wiadomości Archeologiczne XLI, 1976, s. 155–209.
• Beckmann, B., Studien über die Metallnadeln der römischen Kaiserzeit im freien Germanien, Saalburg Jahrbuch XXIII, 1966, s. 5–100.
• Bednarczyk, J., Łaszkiewicz, T., Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich w Inowrocławiu-Szymborzu woj. bydgoskie stanowisko 1, Inowrocław, 1990.
• Biborski, M., Miecze z okresu wpływów rzymskich na obszarze kultury przeworskiej, Materiały Archeologiczne XVIII, 1978, s. 53–165.
• Biborski, M., Kaczanowski, P., Kędzierski, Z., Stępniewski, J., Miecze obosieczne z cmentarzysk kultury przeworskiej w Chmielowie Piaskowym, woj. Kielce i Gaci, woj. Przemyśl w świetle analizy archeologicznej i badań metaloznawczych, Sprawozdania Archeologiczne XXXIII, 1982, s. 99–133.
• Budynek, G., Olędzki, M., Cmentarzysko ciałopalne ludności kultury wielbarskiej w Grębocinie, woj. toruńskie, Fontes Archaeologici Posnanienses XXXV (1986), 1987, s. 151–167.
• Chyżewska-Sułowska, M., Kamienne stele nagrobne w rejonie Bałtyku w okresach późnolateńskim i rzymskim, Pomorania Antiqua III, 1970, s. 117–162.
• Czerska, B., Groby ciałopalne z okresu wpływów rzymskich odkryte w Sobocisku, pow. Oława, w latach 1965–1966, Silesia Antiqua 12, 1970, s. 97–103.
• Czarnecka, K., Struktura społeczna ludności kultury przeworskiej. Próba rekonstrukcji na podstawie źródeł archeologicznych i analizy danych antropologicznych z cmentarzysk, Warszawa, 1990.
• Czarnecka, K., Zwei Glasbecher aus dem Gräberfeld in Oblin, Woiw. Siedlce. Bemerkungen zur Chronologie, (w:) Probleme der relativen und absoluten Chronologie ab Latènezeit bis zum Frühmittelalter, (red. K. Godłowski, R. Madyda-Legutko), Kraków, 1992, 121–128.
• Dąbrowscy, I. i K., Cmentarzysko z okresów późnolateńskiego i wpływów rzymskich w Wesółkach, pow. Kalisz, Wrocław, 1967.
• Dąbrowska, T., Późne odmiany fibul silnie profilowanych w Polsce, Wiadomości Archeologiczne LIII/1 (1993–1994), 1995, s. 3–34.
• Dąbrowski, K., Osada z okresów późnolateńskiego i rzymskiego we wsi Piwonice, pow. Kalisz, Wiadomości Archeologiczne XXXV, 1970, s. 347–392.
• Dobrzańska, H., Zagadnienie datowania ceramiki toczonej w kulturze przeworskiej, Archeologia Polski XXIV, 1980, s. 87–152.
• Dobrzańska, H., Osada z późnego okresu rzymskiego w Igołomi, woj. krakowskie, część I: Materiały Wrocław, 1990.
• Dobrzańska, H., Osada z późnego okresu rzymskiego w Igołomi, woj. krakowskie, część II, Kraków, 1990.
• Domański, G.,Cmentarzysko w Luboszycach (II–IV w.), Wrocław, 1982.
• Dymaczewski, A., Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Młodzikowie w pow. średzkim, Fontes Archaeologici Posnanienses VIII-IX (1957-58), 1958, s. 179–442.
• Eggers, H.-J., Der römische Import im freien Germanien, Atlas der Urgeschichte 1, Hamburg, 1951.
• Fremersdorf, F., Römisches geformtes Glas in Köln, Die Denkmäler des römischen Köln 6, Köln, 1961.
• Gaerte, W., Urgeschichte Ostpreussens, Königsberg, 1929.
• Godłowski, K., Materiały z cmentarzyska z późnego okresu wpływów rzymskich w Opatowie, pow. Kłobuck. Materiały Starożytne I, 1959, s. 173–277.
• Godłowski, K., Badania wykopaliskowe na cmentarzysku w Opatowie, pow. Kłobuck w 1964 r., Sprawozdania Archeologiczne XVIII, 1966, s. 141–147.
• Godłowski, K., Materiały do poznania kultury przeworskiej na Górnym Śląsku (część II), Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne IV, 1977, s. 7–238.
• Godłowski, K., Kultura przeworska, (w:) J. Wielowiejski (red.), Prahistoria ziem polskich V: Późny okres lateński i okres rzymski, 1981, s. 57––135.
• Godłowski, K., Przemiany kulturowe i osadnicze w południowej i środkowej Polsce w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie rzymskim, Wrocław, 1985.
• Godłowski, K., Die Barbaren nördlich der Westkarpaten und das Karpatenbecken – Einwanderungen, politische und militärische Kontakte, Specimina Nova. Dissertationum ex Instituto Historico Universitatis Quinqueecclesiensis de Iano Pannonio Nominatae 1993, 1994, s. 65–89.
• Godłowski K., Szadkowska L., Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Tarnowie, powiat Opole, Opolski Rocznik Muzealny V, Kraków, 1972.
• Gozdowski, M., Nowe znaleziska importów rzymskich na Mazowszu, Sprawozdania PMA IV, 1951, s. 179–184.
• Grempler, W., Der II. und III. Fund von Sackrau, Berlin, 1888.
• Haberey, W., Zur Herstellung der römischen Wabenbecher, Bonner Jahrbücher 166, 1966, s. 208–212.
• Jacobi, G., Werkzeug und Geräte aus dem Oppidum Manching, Die Ausgrabungen in Manching 5, Wiesbaden, 1974.
• Jahn, M., Die Bewaffnung der Germanen in der älteren Eisenzeit etwa von 700 v. Ch. bis 200 n. Ch., Würzburg, 1916.
• Jankowska, B., Cmentarzysko z późnego okresu rzymskiego w Warszawie-Kawęczynie, Wiadomości Archeologiczne XXVIII, 1962, s. 330–358.
• Jaskanis, J., Cecele. Ein Gräberfeld der Wielbark-Kultur in Ostpolen, Monumenta Archaeologica Barbarica II, Kraków, 1996.
• Jasnosz, S., Cmentarzysko z okresu późno-lateńskiego i rzymskiego w Wymysłowie, pow. Gostyń, Fontes Archaeologici Posnanienses II (1951), 1952, s. 1–282.
• Jażdżewski, K., Gocki grób z połowy II wieku i grób popielnicowy z IV wieku po Ch. w Szczytnie, pow. włocławski, Z otchłani wieków XIII, 1938, s. 77–94.
• Kaczanowski, P., Wyniki badań na cmentarzysku kultury przeworskiej w Drohlinie, woj. Częstochowa, Sprawozdania Archeologiczne XXXII, 1980, s. 167–190.
• Kaczanowski, P., Drochlin, ciałopalne cmentarzysko kultury przeworskiej z okresu wpływów rzymskich, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego DCCCXXVIII, Prace Archeologiczne 40, Kraków, 1987.
• Kempisty, A., Ciałopalne cmentarzysko z późnego okresu rzymskiego w miejscowości Korzeń, pow. Gostynin, Materiały Starożytne XI, 1968, s. 303–415.
• Kietlińska, A., Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich we wsi Zduny, pow. Łowicz, Sprawozdania PMA I/1–4 (1945–1947), 1948, s. 183–190.
• Kietlińska, A., Dąbrowska, T., Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich we wsi Spicymierz, powiat Turek, Materiały Starożytne IX, 1963, s. 143–254.
• von Kimakowicz-Winnicki, M., Spinn- und Webewerkzeuge. Entwicklung und Anwendung in vorgeschichtlicher Zeit Europas, Mannus-Bibliothek 2, Würzburg, 1910.
• Kmieciński, J., Bogato wyposażony szkieletowy grób kobiecy z późnego okresu rzymskiego z Łodzi-Retkini, Sprawozdania PMA V, 1951, s. 139–148.
• Kmieciński, J., Zagadnienie tzw. kultury gocko-gepidzkiej na Pomorzu Wschodnim w okresie wczesnorzymskim, Acta Archaeologica Lodziensia XI, Łódź, 1962.
• Kokowski, A., Die Feuerstahlwerkzeuge der Przeworsk-Kultur, (w:) A. Kokowski, (red.), Memoires Archeologiques, Lublin, 1985, s. 109–127.
• Kokowski, A., Grób wojownika kultury przeworskiej z Orońska w woj. radomskim, Acta Universitatis Lodzensis, Folia Archaeologica 12, Łódź, 1991, s. 105–133.
• Kolník, T., Nové ojedinelé nálezy spôn z doby rímskej a st’ahovania národov na juhozápadnom Slovensku, Slovenská archeológia VI, 1958, s. 380–387.
• Kostrzewski, B., Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Koninie (woj. poznańskie), Przegląd Archeologiczny VII, 1947, s. 192–294.
• Kostrzewski, J. ,Od mezolitu do wędrówek ludów, (w:) S. Krukowski, J. Kostrzewski, R. Jakimowicz, Prehistoria ziem polskich, Encyklopedia Polska, tom IV, część 1, Kraków 1939–1948, 1948, s. 118–360.
• Kozłowska, R. ,Cmentarzysko z okresu późnolateńskiego i rzymskiego w Niecieplinie, pow. Garwolin, Materiały Starożytne IV, 1958, s. 337–365.
• Kravčenko, N. M., Kasanovskij mogil’nik, Materialy i isssledovaniâ po arheologii SSSR 139, 1967, s. 77–136.
• Krüger, T., Das Brett- und Würfelspiel der Spätlatènezeit und römischen Kaiserzeit im freien Germanien, (w:) Neue Ausgrabungen und Forschungen in Niedersachsen 15, Hildesheim, 1982, s. 135–324.
• Leube, A., Die römische Kaiserzeit im Oder-Spree-Gebiet, Veröffentlichungen des Museums für Ur- und Frühgeschichte 9, Berlin, 1975.
• Liana, T., Chronologia względna kultury przeworskiej we wczesnym okresie rzymskim, Wiadomości Archeologiczne XXXV/4, 1970, s. 429–491.
• Madyda-Legutko, R., Die Gürtelschnallen der römischen Kaiserzeit und der frühen Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum, B.A.R. Int. Series 360 (1986), Oxford, 1987.
• Malinowski, T., Narzędzia kowalskie okresu późnolateńskiego i rzymskiego w Polsce, Przegląd Archeologiczny IX/2-3 (1951-52), 1952, s. 238–271.
• Marschalleck, K. H., Das Latènegräberfeld bei Cammer (Kreis Zauch-Belzig), Praehistorische Zeitschrift XVIII, 1927, s. 212–249.
• Meyer, E., Die germanischen Bodenfunde der spätrömischen Kaiserzeit und der frühen Völkerwanderungszeit in Sachsen, Berlin, 1971.
• Miśkiewicz, J., Osada z okresu rzymskiego w Mierzanowicach pow. Opatów, Materiały Starożytne VII, 1961, s. 255–287.
• von Müller, A., Formenkreise der älteren römischen Kaiserzeit im Raum zwischen Havelseeplatte und Ostsee, Berlin, 1957.
• Niewęgłowski, A., Mazowsze na przełomie er. Przemiany społeczno-demograficzne i gospodarcze, Wrocław, 1972.
• Niewęgłowski, A., Obrządek pogrzebowy ludności kultury przeworskiej na przełomie er (II wiek p.n.e. – II wiek n.e.), Wrocław, 1981.
• Niewęgłowski, A., Cmentarzysko kultury przeworskiej z okresu rzymskiego w Gościeradowie, gm. loco, woj. Tarnobrzeg, Sprawozdania Archeologiczne XXXIII (1981), 1982, s. 61–98.
• Niewęgłowski, A., Cmentarzysko kultury przeworskiej w Garwolinie, woj. siedleckie, Warszawa, 1991.
• Nowakowski, W., Od Galindai do Galinditae. Z badań nad pradziejami bałtyjskiego ludu Pojezierza Mazurskiego, (w:) Barbaricum IV, Warszawa, 1995.
• Nowakowski, Z., Cmentarzysko ciałopalne w Zdunach, woj. skierniewickie, Wiadomości Archeologiczne LIII/1 (1993–1994), 1995, s. 113–138.
• Nowakowski, Z,. Tyszler, L., Terra sigillata z cmentarzyska w Żdżarowie, stan. 1, woj. skierniewickie, (w:) J. Kolendo (red.), Nowe znaleziska importów rzymskich z ziem Polski I, Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum, Polen, Supplement 1, Warszawa, 1998, s. 105–118.
• Okulicz, J., Cmentarzysko z III–IV w. naszej ery z miejscowości Netta, pow. Augustów, Wiadomości Archeologiczne XXII, 1955, s. 284–303.
• Okulicz, J., Rostki I, distr. d’Ostrołęka, dép. de Varsovie, Inventaria Archaeologica XV, tabl. 88, 1965.
• Okulicz, J., Cmentarzyska z okresu rzymskiego na „Łysej Górze” i „Zwierzyńcu” w Gródkach w województwie ciechanowskim, Rocznik Olsztyński XIV/XV, 1983, s. 73–183.
• Olędzki, M., Uwagi o niektórych odmianach fibul kapturkowych serii wschodniej jako przyczynek do zagadnienia kwalifikacji kulturowej wschodnich obszarów kultury przeworskiej, Przegląd Archeologiczny 40, 1992, s. 49–70.
• Pescheck, Ch., Die frühwandalische Kultur in Mittelschlesien (100 vor bis 200 nach Christus), Leipzig, 1939.
• Przewoźna-Armon, K., Osada z młodszego okresu przedrzymskiego w Kuninie, woj. Ostrołęka, Acta Universitatis Nicolai Copernici, Archeologia VII (1983), 1984, s. 87–170.
• Raddatz, K., Pfeilspitzen aus dem Moorfund von Nydam, Offa 20, 1963, s. 49–56.
• Raddatz, K., Tongefäse eines frühetruskischen Grabfunde aus Bisenzio, Commune Capodimonte, Prov. Viterbo, Jahrbuch des Römisch-Germanischen Zentralmuseums Mainz 35/1, 1988, s. 187–237.
• Radig, W., Das ostgermanische Gräberfeld von Stara Wieś, Kreis Sokolow, Die Burg 3, 1942, s. 179–224.
• Rau, G., Körpergräber mit Glasbeigaben des 4. nachchristlichen Jahrhunderts im Oder-Weichsel-Raum, Acta Praehistorica et Archaeologica III, 1972, s. 109–214.
• Reinerth, H., Vorgeschichte der deutschen Stämme, 3, Leipzig, 1940.
• Rieck, R. F., Yngre romertids kammergrav i Enderupskov, Nordslesvigske Museer 7, Tønder, 1980, s. 27–36, 155.
• Schmidt, A., Das Gräberfeld von Warmhof bei Mewe, Reg.-Bez. Marienwerder (W.-Pr.), Zeitschrift für Ethnologie 34, 1902, s. 97–153.
• Schulz, W., Vor und Frühgeschichte Mitteldeutschland, Halle, 1939.
• Schwerin von Krosigk, H., Über Herkunft und Zeitstellung einer Gürtelschnalle mi festem Beschläg aus Bornhöved, Kreis Segeberg/Holstein, Acta Praehistorica et Archaeologica 13/14, 1982, s. 245–249.
• ks. Skurczyński, S., Archeolog na probostwie, (w:) Pamiętnik Kielecki, Kielce, 1947, s. 9––40.
• Stasiak, M., Ceramika z cmentarzyska kultury przeworskiej w Opoce, (w:) Kultura przeworska, tom II, Lublin, 1994.
• Szydłowski, J., Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich w Choruli, pow. Krapkowice, Wrocław, 1964.
• Tempelmann-Mączyńska, M., Die Perlen der römischen Kaiserzeit und der frühen Phase der Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum, Mainz am Rhein, 1985.
• Tischler, O., Kemke, H., Ostpreußische Altertümer aus der Zeit der großen Gräberfelder nach Christi Geburt, Königsberg, 1902.
• Thomas, S., Studien zu den germanischen Kämmen der römischen Kaiserzeit, Arbeits- und Forschunsberichte zur sächsischen Bodenkmalpflege 8, 1960, s. 54–215.
• Tuszyńska, M., O zapinkach z gąsienicowatym kabłąkiem w obrębie kultury wielbarskiej, (w:) Kultura wielbarska w młodszym okresie rzymskim, materiały z konferencji, t. I, Lublin, 1988, s. 177–187.
• Vaday, A. H., Die sarmatischen Denkmäler des Komitats Szolnok. Ein Beitrag zur Archäologie und Geschichte des sarmatischen Barbaricums, Antaeus. Communicationes ex Instituto Archaeologico Academiae Scientiarum Hungaricae 17 18 (1988 1989), 1989.
• Węgrzynowicz, T., Szczątki zwierzęce jako wyraz wierzeń w czasach ciałopalenia zwłok, Warszawa, 1982.
• Wołągiewicz, R., Chronologia względna okresu wczesnorzymskiego na Pomorzu Zachodnim w świetle niektórych jej wyznaczników, Materiały Zachodniopomorskie XII, 1966, s. 169–193.
• Wołągiewicz, R., Lubowidz. Ein birituelles Gräberfeld der Wielbark-Kultur aus der Zeit vom Ende des 1. Jhs. v.Chr. bis zum Anfang des 3. Jhs. n.Chr., Monumenta Archaeologica Barbarica I, Kraków, 1995.
• Zieling, N., Studien zu germanischen Schilden der Spätlatène- und der römischen Kaiserzeit im freien Germanien I–III, B.A.R. International Series 505, Oxford, 1989.
• Zielonka, B., Cmentarzysko z okresu cesarstwa rzymskiego w Lachmirowicach, Przegląd Archeologiczny IX, 1953, s. 353–386.
• Ziemlińska-Odojowa, W., Wstępne wyniki badań na wielokulturowym stanowisku w Młotecznie (gmina Braniewo), (w:) Archeologia bałtyjska. Materiały z konferencji, Olsztyn 24–25 kwietnia 1988 roku, Olsztyn, 1991, s. 100–119.
• Zimmer-Linnfeld, K., Westerwanna I, 9. Beiheft zum Atlas der Urgeschichte, Hamburg, 1960.