Nieznane cmentarzyska z okresu wpływów rzymskich w Żmijewie Kościelnym i Żmijewie Gajach, w pow. mławskim

• Authors: Jacek Andrzejowski , Łukasz M. Stanaszek , Andrzej Grzymkowski

Title variants

EN

New cemeteries from the Roman Period at Żmijewo Kościelne and Żmijewo Gaje, distr. Mława

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

In 2005 the regional museum in Mława (Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej) entered into its collections pieces from a cremation grave which had been discovered by accident at Żmijewo Kościelne, comm. Stupsk, distr. Mława. According to their finder, the clay vessel holding burnt bones lay at the foot of the side of a small gravel pit, in an area where it extended down to 2–3 m. The location corresponds to an archaeological site recorded during the 1983 fieldwalking survey as a settlement of Przeworsk Culture from the Roman Period, registered as Żmijewo Kościelne, site 1 (Fig. 1). Objects found mixed with cremated bones inside the bowl included a brooch of copper alloy and two uncharacteristic fragments from a three-layer bone and antler comb (Fig. 2:1–3). The funerary vessel – a bowl –may be classified either as type VIC, or 3rd variant of type XaA of Wielbark Culture pottery, acc. to Ryszard Wołągiewicz (1993, p. 14–15, 17, cf pl. 19, 27:5–7, 73). Both forms were as long-lived (phases B2/C1–D) as they were widespread across Wielbark Culture territory (op. cit., p. 26, 30, 102 list 6C, p. 110 list 10aA, maps 6, 11). The brooch corresponds in general to type 170 acc. to Oscar Almgren (1923, pl. VII:170). In Poland brooches similar to the specimen from Żmijewo are chronologically confined to phases C1b–C2 (K. Godłowski 1974, p. 39; 1985, p. 89; 1994, p. 487; R. Wołągiewicz 1993, fig. 1; A. Bursche, J. Okulicz-Kozaryn 1999, p. 143–144), although admittedly, some variants are given an even later attribution (type FG98; cf A. Kokowski 1995, p. 49; 1997, p. 723, 823 list 14a). In the brooch from Żmijewo the terminal of the foot is ornamented by two cross-wise incisions. A similar design is noted on some of the early variants of Almgren 161 brooches, eg specimens with arched bow and knobbed head, or type FM25, with incised/notched top of the bow, which are thought to be restricted chronologically on the whole to phase C1a. Ultimately the grave from Żmijewo may be dated to phase C1b. Definitely, it may linked with an as yet unidentified cemetery of Wielbark Culture. The funerary deposit from Żmijewo consisted of only a small amount of cremated human bones (209.3 g) of relatively poor diagnostic value. They all belonged to a single individual of unknown sex whose age was identified tentatively as maturus. It would appear from traces of fire which have been observed on the bowl that the vessel with the cremated bone remains was placed in a grave pit which was filled with smouldering remains of the funerary pyre. A small number of similar cases is known from other cemeteries of Wielbark Culture from the Late Roman Period in Mazowsze and Podlasie (Nadkole 1, distr. Węgrów, graves 23 and 25 – J. Andrzejowski, A. Żórawska 2002, p. 35, 36, 53; Cecele, distr. Siemiatycze, grave 378 – J. Jaskanis 1996, p. 52; Kłoczew, distr. Ryki, grave 68 – B. Balke 1971, p. 337). However, caution is needed in analysing similar cases as it is relatively easy to mistake for a cinerary urn a vessel which although admittedly it contained cremated bones but actually was an element of the grave goods which, placed in the grave pit prior to deposition of pyre remains, came to be filled with cremated bones by accident. The sandy workings of the gravel mine produced a dozen odd pottery fragments – prehistoric to medieval or possibly, early modern. Two were characteristic enough for attribution to Przeworsk Culture from the Early Roman Period (Fig. 3:1.2). A further site was recorded in 2006 at Żmijewo-Gaje, some 3 km SE of the gravefield at Żmijewo Kościelne, site 1 (Fig. 1). The area produced two stray finds of copper alloy brooches: Almgren 97 (Fig. 4:1) and Almgren 128 (Fig. 4:2). Both specimens are dated reliably to phase B2/C1 and linked with Wielbark Culture. Of special interest is the Almgren 97 brooch (cf O. Almgren 1923, p. 51, pl. V:97; Th. Hauptmann 1998, p. 164–165, fig. 9; T. Skorupka 2001, pl. 44/155:4, 149/481:2), a representative of a rare variant of brooches with three crests (Dreisprossenfibeln). The specimen from Żmijewo has morphological traits distinctive for type 97 brooches (crests on the head and bow, a crestless foot flared at the terminal), but stylistically it is evidently close to late forms of crest-headed brooches, Almgren V series 8, and late spring-cover brooches, eastern series, in particular, variants X2 of Almgren 41 brooches. Their area of discovery, state of preservation and dating indicates that the two brooches originate from a previously unrecorded cemetery of Wielbark Culture (Żmijewo-Gaje, site 2). May it be added that surface survey of 1983 identified in the immediate neighbourhood of this site, west of the road running to the village Żmijewo-Szawły, a site defined by ceramic finds as early medieval (Żmijewo-Gaje, site 1). The gravefields from Żmijewo Kościelne and Żmijewo-Gaje belong to a local ‘Mława’ cluster’ of settlement which continued with varying intensity starting from phase A1 of the Late PreRoman Period as far as the early phase of the Migrations Period. At a small distance from Żmijewo lie cemeteries at Trzpioły (T. Dowgird 1889, p. 23–25, 32, pl. IIIA), Stupsk (E. Reinbacher 1964; A. Niewęgłowski, J. Okulicz 1965; A. Grzymkowski 1996, p. 167–179), Dąbek (A. Grzymkowski 1996, p. 182–185; A. Mistewicz 2005), Modła (A. Grzymkowski 1986; 1996, p. 154–167; J. Andrzejowski, in print). A further number of corresponding sites, less well investigated include Garlino-Zalesie (J. Okulicz 1965a; A. Kietlińska 1972; PMA, IV/500), Budy Garlińskie (A. Grzymkowski 1987), Kitki (J. Antoniewicz, M. Gozdowski, 1951, p. 54–55; J. Okulicz 1965a; 1965b; 1970, p. 427 note 24, pl. I:2; M. Wyczółkowski 1990), Konopki (A. Grzymkowski 1983, p. 11; MZZ), Purzyce-Trojany (unpubl., Muzeum Szlachty Mazowieckiej in Ciechanów), Stare Kosiny (J. Okulicz 1965a; A. Niewęgłowski 1972, p. 242; A. Grzymkowski 1996, p. 198), Stara Sławogóra (T. Dowgird 1889, p. 25–30, 32, pl. IV) and Mława (S. Krukowski 1920, p. 89; J. Okulicz 1965; A. Grzymkowski 1983, p. 12). Pottery finds dated generally to the Roman Period are known from a further dozen-odd sites discovered during fieldwalking surveys. Almost all of the better investigated cemeteries of the ‘Mława’ settlement cluster produced material of Przeworsk and Wielbark Cultures (Modła, Dąbek stan. 5, Kitki, Stupsk), in which they resemble the situation at numerous gravefields dating from the Roman Period to the east of the Vistula in Mazowsze and Podlasie (cf J. Andrzejowski 1989; 2001, p. 108–109, fig. 9; 2005b, p. 117).

Keywords

PL

kultura wielbarska; cmentarzysko; okres wpływów rzymskich

EN

Wielbark Culture; cemetery; Roman Iron Age

• Publisher: Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie
• Journal: Wiadomości Archeologiczne
• Year: 2006
• Volume: LVIII
• Issue: 58
• Pages: 401-407

Dates

published

2006-12-31

Contributors

author

Jacek Andrzejowski

• Państwowe Muzeum Archeologiczne, ul. Długa 52, 00-241 Warszawa

author

Łukasz M. Stanaszek

• Państwowe Muzeum Archeologiczne, ul. Długa 52, 00-241 Warszawa

author

Andrzej Grzymkowski

• Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej, ul. 3 Maja 5, 06-500 Mława

References

• Almgren, O., Studien über nordeuropäische Fibelformen der ersten nachchristlichen Jahrhunderte mit Berücksichtigung der provinzialrö­mischen und südrussischen Formen, Mannus-Bibliothek 32, Leipzig, 1923.
• Andrzejowski, J., Zagadnienie kontynuacji cmentarzysk we wschodniej strefie kultury przeworskiej, [w:] J. Gurba, A. Kokowski (red.), Kultura wielbarska w młodszym okresie rzymskim, materiały z konferencji, tom II, Lublin, 1989, s. 103–125.
• Andrzejowski, J., Przemiany osadnicze i kulturowe na wschodnim Mazowszu i południowym Podlasiu u schyłku starożytności, [w:] Najstarsze dzieje Podlasia w świetle źródeł archeologicznych (red. B. Bryńczak, P. Urbańczyk), Siedlce, 2001, s. 95–136.
• Andrzejowski, J., Skorbicze, d. pow. Brześć nad Bugiem / Скорбічы, Брэсцкая вобл., [w:] J. Andrzejowski, M. Engel, A. Piotrowski, M. Ruszkowska, U. Szewczuk, A. Wójcik, Zabytki z okresu wpływów rzymskich, średniowiecza i czasów nowożytnych z Białorusi w zbiorach Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie, Warszawa, 2005, s. 22–29.
• Andrzejowski, J., Kultura przeworska i wielbarska na prawobrzeżnym Mazowszu i Podlasiu, [w:] M. Dulinicz (red.), Problemy przeszłości Mazowsza i Podlasia, Archeologia Mazowsza i Podlasia. Studia i Materiały III, Warszawa, 2005, s. 109–128.
• Andrzejowski, J., Liwiec river as axis of local settlement structures of the Przeworsk and Wielbark Cultures, [w:] Wasserwege: Lebensadern – Trennungslinien (wyd. C. von Carnap-Bornheim, H. Friesinger), Schriften des Archäologischen Landesmuseums, Ergänzungsreihe Bd. 3, Neumünster, 2005, s. 231–252.
• Andrzejowski, J., Nekropola ze schyłku starożytności w Modle koło Mławy, [w:] W. Nowakowski, A. Szela (red.), Pogranicze trzech światów. Kontakty kultur przeworskiej, wielbarskiej i bogaczewskiej w świetle materiałów z badań i poszukiwań archeologicznych, Światowit, Supplement Series P: Prehistory and Middle Ages XIV, Warszawa, 2006, s. 15–44 .
• Andrzejowski, J., Żórawska, A., Cmentarzysko kultury wielbarskiej na stan. 1 w Nadkolu, woj. mazowieckie, [w:] J. Andrzejowski et alii (red.), Varia Barbarica Zenoni Woźniak ab amicis dicata, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina I, Warszawa-Lublin, 2002, s. 29–80.
• Antoniewicz, J., Gozdowski, M., Wyniki badań powierzchniowych w dorzeczu górnego Orzyca, Sprawozdania PMA IV/3–4 (1951), 1952, s. 47–78.
• Balke, B., Żeńskie (?) cmentarzysko z okresu późnorzymskiego w miejscowości Kłoczew, pow. Ryki, Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne I, 1971, s. 317–362.
• Bursche, A., Okulicz-Kozaryn J., Groby z monetami rzymskimi na cmentarzysku kultury wielbarskiej w Weklicach koło Elbląga, [w:] J. Andrzejowski (red.), COMHLAN. Studia z archeologii okresu przedrzymskiego i okresu wpływów rzymskich w Europie Środkowej dedykowane Teresie Dąbrowskiej w 65. rocznicę urodzin, Warszawa, 1999, s. 141–163.
• Dąbrowska, T., Zmiany kulturowe prawobrzeżnego Mazowsza i Podlasia w okresie wpływów rzymskich, Wiadomości Archeologiczne XLV/1 (1980), 1981, s. 45–58.
• Dowgird, T., Wiadomości o zabytkach przedhistorycznych w powiecie mławskim, z badań dokonanych w r. 1886. Stupsk, Wola Szydłowska, Trzpioły, Sławogóra, Nosarzewo, Krzywonoś i Pawłowo, Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej XIII, 1889, s. 21–33.
• Eggers, H. J., Stary, P. F., Funde der Vorrömischen Eisenzeit, der Römischen Kaiserzeit und der Völkerwanderungszeit in Pommern, Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mecklemburg-Vorpommerns 38, Lübstorf, 2001.
• Godłowski, K., Chronologia okresu późnorzymskiego i wczesnego okresu wędró­wek ludów w Polsce północno-wschodniej, Rocznik Białostocki XII, 1974, s. 8–110.
• Godłowski, K., Przemiany kulturowe i osadnicze w południowej i środkowej Polsce w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie wpływów rzymskich, Wrocław, 1985.
• Godłowski, K., Vorrömische Eisenzeit und Römische Kaiserzeit im östlichen Mitteleuropa und in Osteuropa, [w:] Fibel und Fibeltracht, Reallexikon der Germanischen Altertumskunde 8:5/6, Berlin-New York, 1994, s. 478–496.
• Grzymkowski, A., Ratujmy zabytki, Mława, 1983.
• Grzymkowski, A., Znaleziska monet rzymskich z północnego Mazowsza, Mławska Kronika Archeologiczno-Numizmatyczna 8, 1985, s. 1–3.
• Grzymkowski, A., Wstępne wyniki badań na birytualnym cmentarzysku ciałopalnym i szkieletowym z okresu rzymskiego w Modle, gm. Wiśniewo, woj. Ciechanów, Sprawozdania Archeologiczne XXXVIII, 1986, s. 223–257.
• Grzymkowski, A., Ciałopalny grób popielnicowy z bronią z Bud Garlińskich, woj. Ciechanów, Wiadomości Archeologiczne XLVIII/1 (1983), 1987, s. 117–119.
• Grzymkowski, A., Ziemia Zawkrzeńska w pierwszych wiekach naszej ery, [w:] Studia i Materiały do Dziejów Ziemi Zawkrzeńskiej, tom II, Mława, 1996, s. 152–208.
• Gumowski, M., Moneta rzymska w Polsce, Przegląd Archeologiczny X (1954–1956), 1958, s. 87–149.
• Hahuła, K., Kultura wielbarska na Ziemi Dobrzyńskiej, [w:] J. Gurba, A. Kokowski (red.), Kultura wielbarska w młodszym okresie rzymskim, materiały z konferencji, tom I, Lublin, 1988, s. 87––103.
• Hauptmann, Th., Studien zu den Dreisprossenfibeln, [w:] 100 Jahre Fibelformen nach Oscar Almgren. Internationale Arbeitstagung 25.–28. Mai 1997 in Klein Machnow, Land Brandenburg, Forschungen zur Archäologie im Land Brandenburg 5 (1998), Wünsdorf, [2002], s. 159–173.
• Jaskanis, J., Cecele. Ein Gräberfeld der Wielbark-Kultur in Ostpolen, Monumenta Archaeologica Barbarica II, Kraków, 1996.
• Kietlińska, A., Zabytki z cmentarza z okresu rzymskiego w Garlinie-Zalesiu, pow. Ciechanów, Wiadomości Archeologiczne XXXVIII/1, 1972, s. 106–107.
• Klindt-Jensen, O., Slusegårdgravpladsen. Bornholm fra 1. årh. f. til 5 årh. e.v.t. II: Beskrivelse af oprindelig overflade og grave, Jysk Arkæologisk Selskabs Skrifter 14/2, Kobenhavn, 1978.
• Kokowski, A., Grupa masłomęcka. Z badań nad przemianami kultury Gotów w młodszym okresie rzymskim, Lublin, 1995.
• Kokowski, A., Die Masłomęcz-Gruppe. Ihre Chronologie und Beziehungen innerhalb des gotischen Kulturkreises – Ein Beispiel für den kulturellen Wandeln der Goten im Verlauf ihrer Wanderung, Bericht der Römisch-Germanischen Kommission 78 (1997), 1998, s. 641–833.
• Kopera, F., Materyały do inwentaryzacji zabytków sztuki i kultury w Polsce. Ciąg dalszy, Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne V, 1906, szp. 231–258.
• Krukowski, S., Materiały archeologiczne z b. Królestwa Polskiego w Rosji, Wiadomości Archeologiczne V, 1920, s. 86–91.
• Kubiak, S., Znaleziska monet rzymskich z Mazowsza i Podlasia, Wrocław, 1979.
• Machajewski, H., Die Fibeln der Gruppe V, Serie 8, im östlichen Teil Mitteleuropas, [w:] 100 Jahre Fibelformen nach Oscar Almgren. Internationale Arbeitstagung 25.–28. Mai 1997 in Klein Machnow, Land Brandenburg, Forschungen zur Archäologie im Land Brandenburg 5 (1998), Wünsdorf, [2002], s. 187–196.
• Mays, S., The Archaeology of Human Bones, London & New York, 1996.
• Mistewicz, A., Cmentarzysko ludności kultury przeworskiej z wczesnego okresu wpływów rzymskich na stan. 29 w Dąbku, pow. mławski, Wiadomości Archeologiczne LVII (2004–2005), 2005, s. 197–234.
• Niewęgłowski, A., Mazowsze na przełomie er. Przemiany społeczno-demograficzne i gospodarcze, Wrocław, 1972.
• Niewęgłowski, A., Okulicz, J., Cmentarzysko z okresów późnolateńskiego i rzymskiego w miejscowości Stupsk-Kolonia, pow. Mława, Wiadomości Archeologiczne XXX/3–4 (1964), 1965, s. 269–280.
• Okulicz, J., Plemiona grupy nidzickiej kultury grobów jamowych, m-pis dysertacji doktorskiej w Instytucie Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie, 1965.
• Okulicz, J., Rostki I, distr. d’Ostrołęka, dép. de Varsovie, Inventaria Archaeologica XV, 1965, tabl. 88.
• Okulicz, J., Studia nad przemianami kulturowymi i osadniczymi w okresie rzymskim na Pomorzu Wschodnim, Mazowszu i Podlasiu, Archeologia Polski XV/2, 1970, s. 419–491.
• Pietrzak, M., Pruszcz Gdański, Fundstelle 10. Ein Gräberfeld der Oksywie- und Wielbark-Kultur in Ostpommern, Monumenta Archaeologica Barbarica IV, Kraków, 1997.
• Reinbacher, E., Ein ostgermanischer Friedhof bei Stupsk, Kr. Mlawa in Polen, [w:] Varia Archaeologica Wilhelm Unverzagt zum 70. Geburtstag dargebracht, Berlin, 1964, s. 148–161.
• Samokvasov, D. Â. , Osnovaniâ hronologičeskoj klassifikacìi, opisanìe i katalog'' kollekcìi drevnostej Professora D. Â. Samokvasova, Varšava, 1892.
• Skorupka, T., Kowalewko 12. Cmentarzysko birytualne ludności kultury wielbarskiej (od połowy I w. n.e. do początku III wieku n.e.), Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego, tom II: Wielkopolska, cz. 3, Poznań, 2001.
• Stanaszek, Ł. M., Analiza antropologiczna materiału kostnego z Dąbka, pow. mławski, stan. 29, Wiadomości Archeologiczne LVII (2004–2005), 2005, s. 235–239.
• Tempelmann-Mączyńska, M., Die Perlen der römischen Kaiserzeit und der frühen Phase der Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum, Römisch-Germanische Forschungen 43, Mainz am Rhein, 1985.
• Tischler, O., Kemke, H., Ostpreussische Altertümer aus der Zeit der großen Grä­berfelder nach Chr. Geb., Königsberg, 1902.
• Tuszyńska, M., Ulkowy. Cmentarzysko kultury wielbarskiej na Pomorzu Gdańskim, Gdańsk, 2005.
• Wołągiewicz, R., Ceramika kultury wielbarskiej między Bałtykiem a Morzem Czarnym, Szczecin, 1993.
• Wróblewski, W., Bitner-Wróblewska, A., Goci nad środkowym Liwcem? Późnorzymska fibula brązowa z Grodziska, pow. Węgrów, [w:] J. Andrzejowski (red.), COMHLAN. Studia z archeologii okresu przedrzymskiego i okresu wpływów rzymskich w Europie Środkowej dedykowane Teresie Dąbrowskiej w 65. rocznicę urodzin, Warszawa, 1999,s. 395–399.
• Wyczółkowski, M., Znalezisko okucia końca pasa z Kitek, gm. Dzierzgowo, Ciechanowskie Zeszyty Muzealne II, 1990s. 158–161.
• Ziemlińska-Odojowa, W., Niedanowo. Ein Gräberfeld der Przeworsk- und Wielbark-Kultur in Nordmasowien, Monumenta Archaeologica Barbarica VII, Kraków, 1999.