Dewocjonalia nowożytne ze zbiorów Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie

• Authors: Joanna Żółkowska

Title variants

EN

Post-medieval Devotional Articles in the Collection of State Archaeological Museum in Warsaw

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Devotional articles are defined as miniature images of saints and the secrets of Christian faith. The name is used also in reference to small objects such as rosaries and scapulars, used in religious practices (M. Pisarzak 1985, p. 1226; P. Pachciarek 2006, p. 91). These belong among objects closely associated with worship. The article reports on objects of religious devotion in collection of the Department of Medieval and Post-Medieval Archaeology of the State Archaeological Museum in Warsaw associated with the Roman Catholic church. Some of these finds are published here for the first time; the author hopes that their analysis and interpretation will help improve our understanding of this class of objects. Grójec, distr. loco, Mazowieckie voiv. Holy medal, oval-shaped, cast bronze. On both faces, raised image in relief, worn out (Fig. 1). On obverse, Saint Stanislaus of Szczepanów, Saint Casimir, and a kneeling figure, probably Piotrowin. On reverse, Saint Ignatius of Loyola and Saint Francis Xavier. The medal was discovered in a disturbed context and its dating is therefore problematic. Obviously this must have been after canonisation of saints Francis Xavier and Ignatius of Loyola (1622). According to known analogies (T. Rewoliński 1887, pl. XXI:1088.1089) this medal may be dated to the 2nd half of 17th c. or to 18th c. Grójec, distr. loco, Mazowieckie voiv. Fragment of a rosary: six barrel-shaped wooden beads joined with chain links of copper wire (Fig. 2). Alas, according to the excavation report (S. Suchodolski 1979, p. 209) it came from a disturbed layer and cannot be dated precisely. Wierzbica, distr. Radom, Mazowieckie voiv. Latin cross, in sheet bronze (Fig. 3). Over the horizontal beam, a cartouche with a poorly legible inscription, presumably, INRI. Wierzbica, distr. Radom, Mazowieckie voiv. Plaque with the image of Our Lady of Częstochowa and Infant Jesus. Apparently this find belongs in a group of depictions which show the Madonna and Infant Jesus wearing open crowns (Fig. 4), a usage introduced after the papal coronation of 1717. This helps in dating the cross and the plaque, both of which occurred in a grave of a woman, to the 18th c. A cemetery near Saint Stanislaus Church at Wierzbica was used not later than 1840-ties (A. Czyżewska 2004, p. 121) what makes a terminus ante quem of the finds. Warsaw, Mazowieckie voiv. Small image of Christ crucified, discovered in 1933. Presumably, in cast lead, substantially eroded (Fig. 5). Arm missing. As a stray find the image can only be dated tentatively to 19th c.; perhaps it may be connected with a cemetery (Polish: Cmentarz Ujazdowski) existed here in 1831–1838. Next to their religious function devotional articles were often ascribed with special powers. They were believed to ward off evil, protect from misfortune, disease and pestilence. Devotional articles are also a testimony of faith which was expressed through outer forms. They brought the faithful closer to God because they made possible a more intimate and tangible contact with God. The wide range of articles associated with devotion was obviously dictated by the demand of the religious people which in turn was promoted by newly introduced and developing forms of religious worship and practices accompanied by an exceptional activity of religious orders and other members of the clergy. The set presented in the article will help improve our understanding of this rather neglected category of finds only to a limited extent. We can only hope that continued publication of devotional articles languishing in museum collections will make possible the formulation of more detailed conclusions.

Keywords

PL

nowożytne dewocjonalia; Polska

EN

post-medieval dovotional articles; Poland

• Publisher: Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie
• Journal: Wiadomości Archeologiczne
• Year: 2010
• Volume: LXI
• Issue: 61
• Pages: 153-164

Dates

published

2010-12-31

Contributors

author

Joanna Żółkowska

• Państwowe Muzeum Archeologiczne, ul. Długa 52, 00-241 Warszawa

References

• Ariès, P., Człowiek i śmierć, Warszawa, 1992.
• Bracha, K., Nauczania kaznodziejskie w Polsce późnego średniowiecza, Kielce, 2007.
• Białobłocki, K., Medaliki religijne na terenach polskich do XIX w., [w:] Materiały z I ogólnopolskiej sesji medalierskiej w Gorzowie Wielkopolskim, J. Hrybacz, Z. Nowakowska, T. Szczurek (red.), Gorzów Wielkopolski, 1974, s. 61–66.
• Białobłocki, K., Zespół medalików z wykopalisk archeologicznych w Lubiniu pod Kościanem, Slavia Antiqua XXXIII (1991/92), 1993, s. 161–185.
• Borkowski, T., Gierczyk, P., W kwestii produkcji różańców i kości do gry w późno¬średniowiecznym Wrocławiu, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej XLIII/2, 1995, s. 221–228.
• Borkovský, I., Svatojiřská bazilika a klášter na Pražském hradĕ, Monumenta archaeologica XVIII, Praha, 1975.
• Bystroń, J., Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI–XVIII, t. I, Warszawa, 1976.
• Chmielowski, B., Nowe Ateny Albo Akademiia Wszelkiej Sciencyi Pełna, Na Różne Tytuły iak na Classes podzielona, Mądrym dla memoryału, Idiotom dla Nauki, Politykom dla Praktyki, Melancholikom dla rozrywki erygowana alias O Bogu, Bożków mnóstwie, Słów pięknych wyborze, Kwestyi cudnych wiele, o Sybillów zbiorze, O Zwierzu, Rybach, Ptakach, o Matematyce, O Cudach Świata, Ludzi, Rządach, Polityce, O Językach y Drzewach, o Żywiołach, Wierze, Hieroglifikach, Gadkach, Narodów manierze, Co Kray który ma w sobie dziwnych Ciekawości, Cały Świat opisany z gruntu w słów krótkości. Co wszystko stało się wielką pracą Autora tu anigmatice wyrażonego: Imię Wiosna zaczyna, Wielkiey Nocy blisko: Głowę w Piwie y Miodzie zawraca Nazwisko. To Jest przez Xiędza Benedykta Chmielowskiego, Dziekana Rohatyńskiego, Firlejowskiego, Podkamienieckiego Pasterza, reprint (opr. M. i J. Lipscy, red. S. Góra), Kraków, 1966.
• Chudzińska, B., Dewocjonalia z nowożytnego cmentarzyska we wsi Maniowy na Podhalu, Kraków, 1998.
• Chudzińska, B., Archeolog o medalikach, Alma Mater 99, 2008, s. 287–291.
• Czyżewska, A., Wierzbica, Radom, 2004.
• Davidson Kelly, J. N., Encyklopedia papieży, Warszawa, 2006.
• Dzięciołowski, E., Indycka, E., Krzysztofiak, T., Badania ratownicze prowadzone w 1993 roku w romańskim kościele w Gieczu, Kronika Wielkopolska 2 (69), 1994, s. 51–60.
• Fros, H., Ignacy Loyola. Kult, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. 6 (red. J. Walkusz et alii), Lublin, 1993, s. 1446–1447.
• Furmanek, M., Michnik, M., Dewocjonalia z cmentarza przy kościele pw. Wszystkich Świętych w Gliwicach, Rocznik Muzeum w Gliwicach XIX, 2004, s. 399–418.
• Goliński, F., Socjotopografia późnośredniowiecznego Wrocławia (prze¬strzeń-podatnicy-rzemiosło), Acta Universitatis Wratislaviensis, Historia CXXXIV, Wrocław, 1997.
• Golonka, J., Ołtarz Jasnogórskiej Bogurodzicy, Częstochowa, 1996.
• Grabarczyk, T., Kajzer, L., Badania archeologiczno-architektoniczne krypty Judyckich w kościele pw. Świętych Piotra i Pawła w Pucku w 1977 roku, Studia Pelplińskie [9], 1978, s. 85–107.
• Grzebień, L., Ignacy Loyola św., [w:] Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995, R. Darowski (red.), Kraków, s. 225-226, 1996.
• Jacniacka, M., Kazimierz. Ikonografia, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. 8 (red. A. Szostek et alii), Lublin, 2000, s. 1278–1279.
• Jaskólski, P., Odpady po produkcji paciorków kościanych różańców na przykładzie stan. Grodzka 17 w Gdańsku, [w:] P. Kucypera, S. Wadyl (red.), Kultura materialna średniowiecza w Polsce, Toruń, 2008, s. 219–225.
• Jastrzębski, A., Wybrane aspekty życia codziennego w średniowiecznym Wrocławiu na podstawie wyrobów kościanych i rogowych, [w:] J. Piekalski, K. Wachowski (red.), Wrocław na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych. Materialne przejawy życia codziennego, Wratislavia Antiqua 6, Wrocław, 2004, s. 245–268.
• Jaworski, K., Wytwórczość rogownicza we Wrocławiu przed i po XIII wiecznym przełomie, [w:] K. Wachowski (red.), Kultura średniowiecznego Śląska i Czech. „Rewolucja” XIII wieku, Wrocław, 1998, s. 73–86.
• Jaworski, K., Ślady obróbki surowca kościanego i rogowego, [w:] C. Buśko, J. Piekalski (red.), Ze studiów nad życiem codziennym w średniowiecznym mieście. Parcele przy ulicy Więziennej 10-11 we Wrocławiu, Wratislavia Antiqua 1, Wrocław, 1999, s. 70–92.
• Jaworski, K., Pracownie rogownicze, [w:] J. Piekalski (red.), Rynek wrocławski w świetle badań archeologicznych, cz. II, Wratislavia Antiqua 5, Wrocław, 2002, s. 213–235.
• Jędrzejczak, M. L., Medaliki Matki Boskiej Częstochowskiej (ze zbioru ks. S. Librowskiego), Archiwa, Biblioteki i Muzea kościelne 36, 1978, s. 267–348.
• Kalaga, J., Cmentarzysko szkieletowe we wsi Zawady, pow. Siedlce, woj. mazowieckie, „Światowit” II/XLIII, fasc. B, 2000, s. 70–86.
• Kordecki, A., Pamiętnik Oblężenia Częstochowy 1655 r. Ks. Augustyna Kordeckiego (wyd. F. Granowski), Warszawa, 1900.
• Kotula, F.,W świecie amuletu, Polska Sztuka Ludowa XXXI/3, 1977, s. 131–146.
• Kunczyńska-Iracka, A., Malarstwo ludowe kręgu częstochowskiego, Wrocław, 1978.
• Lipińska, O., Wierzbica, woj. radomskie, stanowisko II, Informator Archeologiczny. Badania rok 1980, Warszawa, 1981, s. 248–250.
• Lipińska, O., Kunkel, R., Wierzbica woj. Radom. Badania wykopaliskowe w roku 1980. Stanowisko II Kościół św. Stanisława b-pa oraz cmentarz przykościelny (m-pis w Dziale Dokumentacji Naukowej PMA), 1980.
• Marecki, J., Rotter, L., Jak czytać wizerunki świętych. Leksykon atrybutów i sym¬boli hagiograficznych, Kraków, 2009.
• Mękicki, R., O medalach i medalikach religijnych, „Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne” II (VIII), 1910, s. 69–71, 89–91, 109–110.
• Niedźwiedź, A., Obraz i postać. Znaczenie wizerunków Matki Boskiej Częstochowskiej, Kraków, 2005.
• Olędzki, J., Wota srebrne, „Polska Sztuka Ludowa” XXI/2, 1967, s. 67–92.
• Pachciarek, P., Dewocjonalia, [w:] S. Zalewski (red.), ABC Chrześcijanina. Mały słownik, Warszawa, 2006, s. 91.
• Piasecki, K., Serce klasztoru, [w:] A. Gołembnik (red.), W cieniu klasztoru Dominikanów, Gdańsk, 2002, s. 61–71.
• Piechnik, L., Franciszek Ksawery. Kult, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. 5 (red. L. Bieńkowski et alii), Lublin, 1989, s. 454.
• Pisarzak, M., Dewocjonalia, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. 3 (red. R. Łu¬kaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz), Lublin, 1985, s. 1226.
• Rewoliński, T., Katalog zbioru medali koronacyjnych obrazów Matki Boskiej w krajach dawnej Polski kościelnych dawnych i nowoczesnych oraz patryotyczno-religijnych dr Teofila Rewolińskiego w Radomiu, Radom (r-pis w Bibliotece Narodowej), 1879.
• Rewoliński, T., Medale religijne odnoszące się do Kościoła katolickiego we wszystkich krajach dawnej Polski, Kraków, 1887.
• Rostkowska, B., Dewocjonalia: medaliki i krzyżyki. Tkaniny ozdobne, [w:] S. Tabaczyński (red.), Sandomierz. Badania 1969–1973, t. II, Warszawa, 1996, s. 405–421.
• Suchodolski, S., Grójec, woj. radomskie, badania IHKM PAN, w 1976 r., Warszawa (r-pis dziennika badań w Pracowni Dokumentacji Naukowej PMA), 1976.
• Suchodolski, S., Grójec wczesnośredniowieczny w świetle badań wykopaliskowych przeprowadzonych w 1976 r., Sprawozdania Archeologiczne XXXI, 1979, s. 205–223.
• Sulkowska-Tuszyńska, K., Klasztor norbertanek w Strzelnie (XII–XIX wiek). Obraz kultury w świetle badań archeologiczno-architektonicznych, Archaeologia Historica Polona 13, 2003, s. 113–128.
• Tazbir, J., Łyżka dziegciu w ekumenicznym miodzie, Warszawa, 2004.
• Trawicka, E., Dewocjonalia ze stanowiska 5 w Gdańsku – Hala Targowa, Archeologia Gdańska III, 2007, s. 57–66.
• Witkowska, A., Kazimierz Jagiellończyk; Stanisław, biskup; Stanisław Kostka, [w:] D. Attwater, C. R. John, Dykcjonarz świętych, Wrocław, 1997, s. 242–243, 263–264, 363–365.
• Wójcicki, W., Cmentarz Powązkowski oraz cmentarze katolickie i innych wyznań pod Warszawą i w innych okolicach tego miasta, t. III, Warszawa, 1858.
• Wrzesińska, A., Pochówki z krypt w Farze poznańskiej, Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne 6, 2003, s. 218–243.