Łacińskie i greckie nienormatywne zapożyczenia w polszczyźnie XIX wieku a ich żywot w polszczyźnie drugiej połowy XX wieku

• Authors: Daria Kupidura

Title variants

EN

Latin and Greek non-standard borrowings in the Polish language of the 19th century, and their functioning in the Polish language of the second half of the 20th century

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem niniejszego artykułu była analiza i interpretacja zapożyczeń łacińskich i greckich, uznanych za nienormatywne na przełomie XIX i XX wieku, a reaktywowanych do polszczyzny w wieku XX. Wyekscerpowane ze Słownika warszawskiego słownictwo, nieakceptowane przez ówczesną normę językową, zostało porównane z zasobem Słownika języka polskiego pod redakcją Mieczysława Szymczaka. W ten sposób wykazano, że spośród 696 wyrazów na litery A-N, oznaczonych w Słowniku warszawskim p arakwalifikatorem w postaci ostrzegawczego wykrzyknika, 136 zostało reaktywowanych do polszczyzny współczesnej, z czego aż 76 stanowią pożyczki łacińskie i greckie. Większość z nich to terminy specjalistyczne z zakresu medycyny, nauki i techniki. Przeprowadzona analiza wykazała, że obecność licznych zapożyczeń w polszczyźnie tamtego okresu znacząco wpływała na zasób słownikowy języka. Niekiedy był to wpływ ujemny, gdyż powodował nadmierną wariantywność w języku, innym razem były to wpływy dodatnie, ponieważ rozbudowywały system leksykalny języka polskiego, pozwalając, by formy zapożyczone i swojskie różnicowały się pod względem odcienia semantycznego czy przynależności do różnych rejestrów języka. Dzięki reaktywowaniu wielu zapożyczeń, zanegowanych przez XIX-wiecznych kodyfikatorów, zasób XX-wiecznej polszczyzny stał się bogatszy o wiele form, które mają odmienne nacechowania emocjonalne lub wyrażają bardzo precyzyjne treści.

EN

The objective of the article has been to analyse and interpret the borrowings from Latin and Greek, which at the turn of the 19th and 20th centuries were defined as non-prescriptive (nonstandard), and which were reactivated in the 20th century. Excerpted from Słownik warszawski [Warsaw Dictionary] the vocabulary not accepted by the linguistic norm of the time has been compared to the contents of Słownik języka polskiego [Dictionary of the Polish Language] edited by Mieczysław Szymczak. The research has revealed that 696 words in Słownik warszawski – in its part from letter A to N – were marked with an admonitory exclamation sign, but 136 out of those 696 have been reactivated to the present-day Polish language; the 76 reactivated words are borrowings from Latin and Greek. Most of them are terms from the sphere of medicine, science and technology. According to the analysis the presence of numerous borrowings in the Polish language of that time significantly affected the vocabulary of the language. In some cases it had a negative effect, as it caused excessive variableness of the language, in other cases it had a positive effect, because thanks to it the lexical system was extended as the borrowings and the native forms kept diversifying semantically or stylistically. To sum up, the reactivation of many borrowings, rejected in the 19th century, made the Polish lexis become wealthier, and thanks to it there appeared forms which are emotionally different or have a very precise meaning.

Keywords

PL

polszczyzna historyczna; leksyka nienormatywna; zapożyczenia łacińskie i greckie

EN

the historical Polish language; non-standard lexis; borrowings from Latin and Greek

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
• Year: 2016
• Volume: 15
• Pages: 195-210

Contributors

author

Daria Kupidura

• Uniwersytet Szczeciński, Wydział Filologiczny

References

• Literatura podmiotu
• Karłowicz J., Kryński A., Niedźwiedzki W., Słownik języka polskiego, reprodukcja fotooffsetowa wydań z lat 1900-1927, t. I–VIII, Warszawa 1952.
• Słownik języka polskiego, pod red. M. Szymczaka, t. I–III, Warszawa 1994.
• Literatura przedmiotu
• Biliński J., Błędy językowe, Katowice–Poznań–Tuchola Pomorska 1922.
• Bliziński J., Barbaryzmy i dziwolągi językowe, Kraków 1888.
• Bodzon J., Kształtowanie się normy leksykalnej w polszczyźnie ogólnej drugiej połowy XIX wieku. (na materiale orzeczeń normatywnych w Słowniku warszawskim), „Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny”, t. V, pod red. M. Białoskórskiej, Szczecin 1999.
• Buttler D., Niektóre cechy normy leksykalnej, „Poradnik Językowy” 1990, z. 3.
• Buttler D., Kurkowska H., Satkiewicz H., Kultura języka polskiego, t. II Zagadnienia poprawności leksykalnej (słownictwo rodzime), Warszawa 1987.
• Czarkowski I., Słowniczek najpospolitszych rusycyzmów, Wilno 1909.
• Jakubowicz M., Gramatyka języka polskiego, I–III, Wilno 1823–1824.
• Karłowicz J., Przyczynki do projektu Wielkiego Słownika języka polskiego, w: Rozprawy i sprawozdania Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności, t. IV, Kraków 1876.
• Krasnowolski A., Najpospolitsze błędy językowe zdarzające się w mowie i w piśmie polskim, Warszawa 1903.
• Królikowski J.Fr., Proste zasady stylu polskiego praktycznie w przykładach okazane, Poznań 1826.
• Łętowski A., Błędy nasze. Rzecz o czystości języka polskiego na Litwie, Wilno 1915.
• Małecki A., Gramatyka języka polskiego, Lwów 1863.
• Mortkowicz J., Słowniczek wyrazów obcych polityczno-społecznych, Kraków 1907.
• Mroziński J., Pierwsze zasady gramatyki języka polskiego, Warszawa 1822.
• Niedźwiedzki W., Wyrazy cudzoziemskie zbyteczne w polszczyźnie, Poznań–Lublin–Łódź–Wilno 1917.
• Skobel F.K., O skażeniu języka polskiego w dziennikach i innych pismach, osobliwie w Galicji, Kraków 1872.
• Skorupska-Raczyńska E., Progresywne zapożyczenia pochodzenia łacińskiego w polszczyźnie XIX wieku, Gorzów Wielkopolski 2000.
• Szczerbowicz-Wieczór L., O skażeniu obecnem języka polskiego w prasie, Płock 1881.
• Walicki A., Błędy nasze w mowie i w piśmie ku szkodzie języka polskiego popełniane oraz prowincjonalizmy, Kraków 1886.

Identifiers

ISSN

1730-4180

DOI

10.18276/sj.2016.15-13