Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

PL EN


2009 | 21 | 205-234

Article title

Z historii językowego obrazu świata wartości prezentowanego w czasopismach dla dzieci

Authors

Selected contents from this journal

Title variants

EN
The history of the linguistic view of values in children’s press

Languages of publication

PL

Abstracts

PL
Autorka opisuje różnice między obrazami świata wartości u końca XIX i XX wieku, zawartymi w języku czasopism dla małych dzieci: „Światełku” (z końca XIX w.) i „Misiu” (z k. XX w.). Podstawą materiałową są wyrazy nacechowane wartościująco, zaczerpnięte z tych czasopism. Autorka klasyfikuje je w zależności od rodzaju wartości, której dotyczy dany leksem, wyróżniając wartości poznawcze, estetyczne, moralne, obyczajowe, witalne, rodzinne, odczuciowe, obiektów posiadania, obiektów różnej aprobaty, transcendentne. Porównanie danych z obu źródeł w ramach poszczególnych kategorii pozwala ustalić podobieństwa i różnice, traktowane jako sygnały zmian diachronicznych. Najwyraźniej zarysowują się następujące różnice: zespół wartości zawartych we współczesnym języku kierowanym do dzieci jest bardziej wewnętrznie urozmaicony, bogatszy, zwłaszcza dzięki rozbudowie kategorii poznawczej (wzrost liczby zapożyczeń, np. pojawiają się nieznane dotąd postaci ludzi z dawnych epok czy ze współczesnych krain egzotycznych). Zubożenie jednak jest widoczne w zanikaniu kategorii transcendentnych (wyeliminowanie wartości religijnych – brak obecnych dawniej postaci świętych) i cofaniu się kategorii moralnej (zmniejszenie frekwencji nazw odnoszących się do takich wartości, jak dzielność, dobroć, szczerość, i antywartości, jak łakomstwo, zuchwalstwo; zupełny zanik pola charytatywnego, przedstawiającego ludzką nędzę materialną i pomoc niesioną ubogim) oraz w ograniczaniu kategorii rodzinnej (ginie pole krewnych bocznych, zaciera się obraz matki, pojawiają się postacie zastępcze – „przyszywani” wujkowie i ciocie). Zaobserwowane zmiany językowego obrazu świata wartości – zdaniem autorki – sygnalizują zmianę celów wychowawczych na przestrzeni ostatnich stu lat.
EN
The article compares the world of values presented in journals for small children: Światełko (the end of the 19th c.) and Miś (the end of the 20th c.). The data are evaluative terms used in these publications. They are classified depending on the kind of value inherent in a term, such as esthetic, moral, transcendental, to do with life, family, feelings, possessions, desired objects or acquisition of knowledge. A comparison of data from both sources within categories allows one to establish similarities and differences, treated as signals of diachronic changes. The following differences come to the fore: the values contained in present-day Polish are internally more diverse, richer, especially thanks to an elaboration of the category of learning and acquisition of knowledge (more borrowings, e.g. references to figures from former epochs or contemporary exotic places). However, one may also observe an impoverishment of certain categories of values (an elimination of religious values – no references to saints, once common) and a regress of the moral category (a lower frequency in the use of terms referring to such values as courage, goodness or frankness, as well as to anti-values, such as gluttony, audacity; a disappearance of the domain of charity, poverty and help for the poor). The category of the family is also more restricted (second cousins are not mentioned, the image of the mother is vague, „external” aunts and uncles appear). The changes in the linguistic picture of values, according to the author, signal a change in educational goals over the last century.

Year

Volume

21

Pages

205-234

Physical description

Contributors

  • Instytut Języka Polskiego Uniwersytetu Śląskiego

References

  • Adamczykowa Zofia, 2001, Literatura dla dzieci. Funkcje. Kategorie. Gatunki, Warszawa: Wyższa Szkoła Pedagogiczna Towarzystwa Wiedzy Powszechnej.
  • Anusiewicz Janusz, 1990, Problematyka językowego obrazu świata w poglądach niektórych językoznawców i filozofów niemieckich XX wieku, [w:] Językowy obraz świata, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 277–307.
  • Baran Z. A., 1999, Estetyczna funkcja polskiej literatury dla dzieci o tematyce religijnej, [w:] WDE, s. 315–325.
  • Bartmiński Jerzy, 2006, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  • Bieńkowska Danuta, 1993, MIŁOSIERDZIE, [w:] Nazwy wartości. Studia leksykalno-semantyczne I, red. Jerzy Bartmiński i Małgorzata Mazurkiewicz-Brzozowska, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 65–73.
  • Bogactwo polszczyzny w świetle jej historii, 2006, red. Krystyna Kleszczowa i Artur Rejter, Katowice: Wydawnictwo UŚ.
  • Bułczyńska Katarzyna, Zgółkowa Halina, 1982, O słownictwie czasopism dla dzieci w wieku przedszkolnym, „Wychowanie w Przedszkolu”, nr 7/8, s. 337–345.
  • Grabias Stanisław, 1999, Wartościowanie w socjolektach, [w:] WDE, s. 53–67.
  • Grzegorczykowa Renata, 1990, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa: PWN.
  • Grzegorczykowa Renata, Szymanek Bogdan, 2001, Kategorie słowotwórcze w perspektywie kognitywnej, [w:] Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 469–484.
  • Hartmann Nicolai, 1974, Najważniejsze problemy etyki, „Znak” nr 245, s. 1422–1454.
  • Historia wychowania wiek XX, 1984, red. Józef Miąso, Warszawa: PWN.
  • Jadacka Hanna, 2001, System słowotwórczy polszczyzny (1945–2000), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
  • Jedliński Ryszard, 2000, Językowy obraz świata wartości w wypowiedziach uczniów kończących szkołę podstawową, Kraków: Wydawnictwo Naukowe AP.
  • Język a Kultura, 1991, t. 3. Wartości w języku i tekście, red. Jadwiga Puzynina i Janusz Anusiewicz, Wrocław: Wiedza o Kulturze.
  • Język w kręgu wartości. Studia semantyczne, 2003, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  • Językowy obraz świata, 1990, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  • Językowy obraz świata dzieci i młodzieży, 1995, red. Jan Ożdżyński, Kraków: Wydawnictwo Naukowe WSP.
  • Kabzińska Łucja, Dziecko jako przedmiot poszukiwań badawczych w myśli pedagogicznej przełomu XIX/XX w., 2002, [w:] Dziecko w rodzinie i społeczeństwie. Dzieje nowożytne. T. 2, red. Krzysztof Jakubiak i Wiesław Jamrożek, Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego.
  • Karwatowska Małgorzata, 2002, Badanie nazw wartości w języku dzieci i młodzieży, [w:] Studia Pragmalingwistyczne 3, Warszawa, s. 147–157.
  • Kuliczkowska Krystyna, 1975, Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1864–1918. Zarys monograficzny. Materiały, Warszawa: Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.
  • Laskowska Elżbieta, 1992, Wartościowanie w języku potocznym, Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP.
  • Lizak Jadwiga, 1999, Język czasopism dla dzieci. Wybrana zgadaninia, Rzeszów: Wydawnictwo WSP.
  • Maćkiewicz Jolanta, 1999, Co to jest „językowy obraz świata”, „Etnolingwistyka” 11, s. 7–24.
  • Możdżeń Stefan J., 2006, Historia wychowania 1795–1918, Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia.
  • Nazwy wartości. Studia leksykalno-semantyczne I, 1993, red. Jerzy Bartmiński i Małgorzata Mazurkiewicz-Brzozowska, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  • Olbracht K., 1998, Trzeba wrócić do wielkich słów! (Kilka refleksji pedagoga), „Prace Filologiczne” t. 43, s. 341–346.
  • Pisarek Walery, 1967, Pojęcie pola wyrazowego i jego użyteczność w badaniach stylistycznych, „Pamiętnik Literacki”, t. 58, z. 2, s. 493–516.
  • Przeszłość w językowym obrazie świata, 1999, red. Anna Pajdzińska i Piotr Krzyżanowski, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  • Papuzińska Joanna, 1972, Wychowawcza rola prasy dziecięcej, Warszawa: PWN.
  • Przewłocka J., 1999, Wartościowanie w wypowiedzi felietonowej a praktyka szkolna, [w:] WDE, s. 353–366.
  • Puzynina Jadwiga, 1992, Język wartości, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
  • Puzynina Jadwiga, 1997, Słowo – wartość – kultura, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
  • Puzynina Jadwiga, 1986, Z problemów języka wartości „Vade-mecum”, [w:] Język Cypriana Norwida. Materiały z konferencji organizowanej przez Pracownię Słownika Języka Norwida w dniach 4–6 listopada 1985 roku, red. Krzysztof Kopczyński i Jadwiga Puzynina, cz. I, Warszawa: Wydawnictwo UW, s. 81–98.
  • Rittel Teodozja, 1999, Wartościowanie w lingwistyce edukacyjnej, [w:] WDE, s. 77–87.
  • Święcicka Małgorzata, 2005, Obraz matki w prozie obyczajowej dla młodzieży, „Język Polski”, t. 85, z. 2, s. 103–115.
  • Tischner Józef, 1982, Myślenie według wartości, Kraków: Znak.
  • Tokarski Ryszard, 1999, Przeszłość i współczesność w językowym obrazie świata, [w:] Przeszłość w językowym obrazie świata, red. Anna Pajdzińska i Piotr Krzyżanowski, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 9–23.
  • Umińska-Tytoń Elżbieta, 2001, Słownictwo polszczyzny potocznej XIX wieku, Łódź: Wydawnictwo UŁ.
  • Wartości w świecie dziecka i sztuki dla dziecka, 1984, red. Maria Tyszkowa i Bogusław Żurakowski, Warszawa–Poznań: PWN.
  • Wartościowanie w dyskursie edukacyjnym, 1999, red. Jan Ożdżyński i Sławomir Śniatkowski, Kraków: Oficyna Wydawnicza Edukacja.

Document Type

Publication order reference

Identifiers

YADDA identifier

bwmeta1.element.desklight-02910b4a-724b-482c-8b51-17eda5860044
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.