In search of the perfect wilderness. Anchoritism in Cistercian art and spirituality

• Authors: Tabor Dariusz

Title variants

PL

W poszukiwaniu doskonalej puszczy. Anachoretyzm w duchowości i sztuce cystersów

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Nurt anachorecki w duchowości cysterskiej był przedmiotem rozważań wielu badaczy. Cysterskiemu pustelnictwu uwagę poświecili George Duby, Terryl Kinder, Janet Burton i Julie Krery, Mette Bruun i Emilia Jamroziak. Podstawowymi źródłami do odczytania początków zakony cysterskiego są Exordium parvum oraz Vita Sancti Bernardi. Opisują one odejście Roberta z Molesme i jego grupy jako udanie się na pustynię (ad eremum) w celu znalezienia lepszych warunków wiernego praktykowania reguły św. Benedykta i naśladowania ojców – mnichów egipskich. Pierwsze, burgundzkie świątynie cystersów – Clairvaux II, Pontigny, Fontenay, przybierały formę trójnawowej bazyliki z transeptem (1130–1160). One miały ustanawiać kształt świątyni najlepiej sprzyjający kontemplacji. Plan, zwany roboczo bernardyńskim, stosowany był w drugiej generacji świątyń cysterskich – Fossanova, San Galgano, Casamari, Arabona, Haina (1148–1180). Jednakże plan ten nie był jedynym architektonicznym rozwiązaniem cysterskim. Pojawiły się również kościoły transeptowe z prostym zamknięciem prezbiterium okalającym obejście – Morimond, Ebrach, Ridaghshausen, Lubiąż, kościoły z zamknięciem absydialnym – Altzella, Sittich/Stiĉna,Valbuena, Huerta, Floran, Faleri, czy kościoły o wielobocznym prezbiterium katedralnym z obejściem i wieńcem kaplic – Ourscamp, Veruela, Poblet w okresie 1140–1180, Alcobaça, Vaucelle, Longpont, Royaumont, Varhem czy Altenbergu w okresie 1180–1240. Terryl Kinder i Megan Cassidy dostrzegły zasadniczy czynnik kształtujący znaczenie cysterskiej przestrzeni kościelnej – światło. Ważnym aspektem anachoretyzmu jest lectio divina, w którym mnich znajduje się na swego rodzaju pustyni duchowej, stając sam na sam wobec Słowa. Konsekwencją tej postawy jest walka duchowa wyrażana w szeregu miniatur ukazujących zmaganie człowieka z zagrażającą bestią w kodeksach cysterskich – Commantarii in Danielem św. Hieronima (Dijon, Bibliothèque Municipale 132), Moralia In Iob św. Grzegorza Wielkiego (Dijon, Bibliothèque Municipale, 168), (Dijon, Bibliothèque Municipale, 173). Wyjątkową treść niesie inicjał A(d te levavi) cysterskiego graduału z Kamieńca (Wrocław, Biblioteka Uniwersytecka IF 411), który przedstawia scenę walki, muzykującego Dawida oraz klęczącego i wznoszącego ręce mnicha.

EN

The anchoretic trend in Cistercian spirituality has always been the subject of many studies. Cistercian anchoritism has been analysed by researchers such as George Duby, Terryl Kinder, Janet Burton and Julie Krery, Mette Bruun and Emilia Jamroziak. Exordium parvum and Vita Sancti Bernardi are basic sources containing key information on the origins of the Cistercian order. They describe the departure of Robert of Molesme and his group as a journey to the wilderness (ad eremum) in order to find better conditions for practising the rule of St. Benedict and following forefathers – Egyptian monks. Clairvaux II, Pontigny and Fontenay – first Burgundian churches of the Cistercians took form of a three-nave basilica with a transept (1130–1160). The temples were supposed to provide the best setting for contemplation. The so-called “Bernardine plan” was applied in the second generation of Cistercian churches, e.g. Fossanova, San Galgano, Casamari, Arabona, Haina (1148–1180). However, the plan was not the only architectural solution concerning Cistercian churches. There were also transept churches containing a presbytery culminated with a straight wall, surrounded with an ambulatory: Morimond, Ebrach, Ridaghshausen, Lubiąż; churches with an apsidal enclosure: Altzella, Sittich/Stiĉna,Valbuena, Huerta, Floran, Faleri or churches with multi-sided cathedral presbytery with an ambulatory and a circle of chapels: Ourscamp, Veruela, Poblet in the period from 1140 to 1180, Alcobaça, Vaucelle, Longpont, Royaumont, Varhem or Altenberg in the period from 1180 to 1240. Terryl Kinder and Megan Cassidy noticed the key factor shaping the significance of the Cistercian church space – the light. An important aspect of anchoritism is lectio divina, in which a monk finds himself in a kind of spiritual desert, facing the Word on his own. A consequence of such attitude in spiritual warfare as expressed in a number of miniatures depicting human struggle with a threatening beast in Cistercian codexes – Commantarii in Danielem by St. Hieronymus (Dijon, Bibliothèque Municipale 132), Moralia In Iob by St. Gregory the Great (Dijon, Bibliothèque Municipale, 168), (Dijon, Bibliothèque Municipale, 173). An exceptional message is found in the initial A(d te levavi) on a Cistercian gradual from Kamieniec (Wrocław University Library, IF 411), presenting the biblical figure David playing music and a kneeling monk with his arms raised.

Keywords

PL

cystersi; duchowość cysterska; architektura cysterska; plan bernardyński; pustelnia; anachoretyzm; lectio divina; walka duchowa; światło w architekturze; mistyka światła; kontemplacja

EN

Cistercians; Cistercian spirituality; Cistercian architecture; the Bernardine plan; hermitage; anchoritism; lectio divina; spiritual warfare; light in architecture; the mystique of light; contemplation

• Publisher: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
• Journal: Folia Historica Cracoviensia
• Year: 2016
• Volume: 22
• Pages: 513-533

Dates

published

2016-12-31

Contributors

author

Tabor Dariusz

• Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

References

• Badstübner E., Kirchen der Mönche. Die Baukunst der Reformorden im Mittelalter, Wien 1980.
• Bruun M. B., Bernard of Clairvaux and the landscape of salvation, [in:] A companion to Bernard of Clairvaux, ed. B. P. McGuire, Leiden–Boston 2011.
• Burton J., Kerry J., The Cistercians in the Middle Ages, Woodbridge 2011.
• Cassanelli R., Saint Bernard, a builder? The problem with the “Bernardin plan”, [in:] The Cistercian arts. From 12th to the 21st Century, eds. T. N. Kinder, R. Cassanelli, Montreal–London 2014.
• Cassidy-Welch M., Monastic spaces and their meanings. Thirteen century English Cistercian monasteries, Turnhaut 2001.
• Dahan G., L’exégèse chrétienne de la Bible en occident médievale XIIe–XIVe siècle, Paris 1999.
• Duby G., Saint Bernard. L’art cistercien, Paris 1979.
• Exordium parvum, published by C. Noschitzka, “Analecta Sacri Ordinis Cisterciensis” 6 (1950), p. 6–22.
• Fergusson R., Architecture of solitide. Cistercian abbeys in twelfth century England, Princeton, NJ 1984.
• Guillemus sancti Theodorici abbas, Sancti Bernardi vita et res gestae, [in:] Patrologia latina, ed. J.-P. Migne, 185, col. 245–248.
• Harisson F., Dating the abbey church of Fontenay. A reassesment of the evidence, “Citeaux. Commentarii Cistercienses” 61 (2010) no. 2–4, p. 99–124.
• Jamroziak E., The Cistercian order in Medieval Europe 1090–1500, London–New York 2013.
• Kinder T., Cistercian Europe. Architecture of contemplation, Grand Rapids 2002.
• Łużyniecka E., Architektura klasztorów cysterskich. Dilie lubiąskie i inne cenobia śląskie, Wrocław 2002.
• Łużyniecka E., Świechowski Z., Kunkel R., Architektura opactw cysterskich. Małopolskie filie Morimond, Wrocław 2008.
• Robertson D., Lectio Divina. The Medieval experience of reading, Gollegeville, Minnesota 2011.
• S. Bernardus, Apologia ad Gulielmum abbatem, [in:] Patrologia latina, ed. J.-P. Migne, 182, col. 914D–916A.
• Świechowski Z., Katalog architektury romańskiej w Polsce, Warszawa 2009.
• Tabor D., Iluminacje cysterskich kodeksów śląskich XIII wieku, Kraków 2004.
• Untermann M., Forma ordinis. Die mittelalterliche Baukunst der Zisterzienser, München–Berlin 2001.
• Zaluska Y., L’enluminures et les scriptorium de Cîteaux au XIIe siècle, Cîteaux 1989.

Identifiers

ISSN

0867-8294

DOI

10.15633/fhc.2094

URI

http://czasopisma.upjp2.edu.pl/foliahistoricacracoviensia/article/view/2094