Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

PL EN


2015 | LXI | 199-220

Article title

Cechy fonetyczne polszczyzny południowokresowej w listach metropolity kijowskiego Jana (Hioba) Boreckiego z lat 1624–1629

Content

Title variants

EN
Phonetic features of the Polish language of the Southern Borderland in the letters by Jan (Hiob) Borecki, the metropolitan of Kiev, from the years 1624–1629

Languages of publication

PL

Abstracts

PL
Artykuł zawiera omówienie graficzno-fonetycznych właściwości dwóch listów Jana (Hioba) Boreckiego, prawosławnego metropolity kijowskiego w latach 1620–1631. Listy te, adresowane do księcia Krzysztofa Radziwiłła, datowane jeden na 1624 rok, drugi na 1629 rok, zachowały się w rękopisach, nie są jednak najprawdopodobniej autografami. Pod względem językowym reprezentują one polszczyznę południowokresową XVII wieku, czyli historyczną odmianę regionalną języka polskiego używaną na dawnych Kresach Południowo-Wschodnich, pozostającą pod wpływem języka ruskiego (ukraińskiego). Analiza językowa, ograniczona do przedstawienia kresowych regionalizmów fonetycznych, wykazała, że badane listy poświadczają szereg istotnych cech tejże odmiany, takich jak np. przejście grupy eń w ę w pozycji przed spółgłoską szczelinową s, wygłosowe -ć w miejscu -c, przejście ś w R przed C, zachowanie C przed samogłoskami innymi niż i, mieszanie spółgłosek l i ł, formy z r w miejscu rz oraz formy hiperpoprawne z rz (lub rż) zamiast r, formy z twardą grupą ke oraz ky i inne. Niektóre właściwości bardzo charakterystyczne dla polszczyzny południowokresowej, jak np. redukcja i zwężenie samogłoski nieakcentowanej, nie znalazły jednak w analizowanych tekstach swojego potwierdzenia.
EN
The article includes graphical and phonetic description of two letters written by Jan (Hiob) Borecki, the Orthodox metropolitan of Kiev in the years 1620–1631. Addressed to prince Krzysztof Radziwiłł, the letters dated 1624 and 1629 were preserved as manuscripts, but probably they are not autographs. In terms oflanguage, they represent the Polish language of the Southern Borderland in the 17th century – the historical regional variety of the Polish language of former South-Eastern Borderland, influenced by the Ruthenian (Ukrainian) language. Linguistic analysis, restricted to depicting the phonetic regionalisms of the Borderland, has shown that the examined letters authenticate many significant features of the variety in question, such as for example: transition of the eń group into ę while before fricative consonant s, occurrence of the final ć in the place of c, transition of ś into R before C, the way C was used before vowels other than i, mixing of consonants l and ł, forms including r in the place of rz as well as hypercorrect forms including rz (or rż) in the place of r, forms with strong ke, ky and other groups. However, there are some features that are characteristic for the Polish language of the Southern Borderland, for example reduction and narrowing of an unstressed vowel which are not confirmed in the analysed texts.

Year

Volume

LXI

Pages

199-220

Physical description

Dates

published
2015

Contributors

  • Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny Katedra Dialektologii Polskiej i Logopedii

References

  • Bajerowa Irena, 1964, Kształtowanie się systemu polskiego języka literackiego w XVIII wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, Wrocław–Warszawa–Kraków.
  • Bajerowa Irena, 1983, Zakresy występowania spółgłosek środkowojęzykowych i zębowych w polszczyźnie XIX wieku, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, 21, s. 5–22.
  • Bajerowa Irena, 1986, Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja, t. 1: Ortografia, fonologia z fonetyką, morfonologia, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
  • Bajerowa Irena, 1993, O literze c w rękopisach dziewiętnastowiecznych. Przyczynek do problemu ojcieć, więć, w: Mieczysław Basaj, Zygmunt Zagórski, red., Munera Linguistica L. Kuraszkiewicz dedicata, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 23–26.
  • Bieńkowski Ludomir, 1969, Organizacja kościoła wschodniego w Polsce XVI–
  • –XVIII w., w: Kościół w Polsce, t. 2, Wieki XVI–XVIII, red. Jerzy Kłoczowski, Wydawnictwo Znak, Kraków, s. 779–1049.
  • Bizior Renata, 2012, O języku prozy Jędrzeja Kitowicza, Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, Częstochowa.
  • Breza Edward, 2014, Niektóre rzadsze imiona męskie (IV), „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, 60, s. 15–49.
  • Brzezina Maria, 1974, Język Franciszka Zabłockiego, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, „Prace Językoznawcze”, z. 41, s. 181–244, z. 42, s. 295–328.
  • Cechosz Iwona, 1999, Teksty z Hreczan z komentarzem językowym, w: Janusz Rieger, red., Język polski dawnych Kresów Wschodnich, t. 2. Studia i materiały, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa, s. 215–227.
  • Cechosz Iwona, 2001, Polska gwara Oleszkowiec na Podolu. Fleksja imienna i werbalna, Wydawnictwo Naukowe DWN, Kraków.
  • Chynczewska-Hennel Teresa, 1985, Świadomość narodowa szlachty ukraińskiej i kozaczyzny od schyłku XVI do połowy XVII wieku, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
  • Chodynicki Kazimierz, 1936, hasło: Borecki Jan, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 2, Polska Akademia Umiejętności, Kraków, s. 315–317.
  • Cybulski Marek, 2010, Na obrzeżach głównego nurtu. O grafii urzędowych rękopisów średniopolskich, w: Marcin Kuźmicki, Marek Osiewicz, red., Dokument pisany w badaniach historyka języka polskiego. Z badań nad grafią i fonetyką historycznej polszczyzny, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra–Poznań, s. 167–188.
  • Czyżewski Feliks, 1994, Fonetyka i fonologia gwar polskich i ukraińskich południowo-wschodniego Podlasia, Wydawnictwo UMCS, Lublin („Rozprawy Slawistyczne” 3).
  • Dejna Karol, 1957, Gwary ukraińskie Tarnopolszczyzny, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, Wrocław.
  • Dejna Karol, 1991, Gwara Milna, w: idem, Z zagadnień ewolucji oraz interferencji językowej, Wydawnictwo UŁ, Łódź, s. 198–239.
  • Dejna Karol, 1993, Dialekty polskie, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
  • Dzieje Kresów, [2006], praca zbiorowa, słowo wstępne Andrzej Nowak, teksty: Lidia Korczak, Jarosław S. Dąbrowski, Mirosław Ustrzycki, Piotr Franaszek, Maciej Korkuć, Wydawnictwo Kluszczyński, [Kraków].
  • Dzięgiel Ewa, 2001, Polska gwara wsi Zielonej na Podolu na tle innych gwar południowokresowych. Fleksja imienna i werbalna, Wydawnictwo Naukowe DWN, Kraków.
  • Dzięgiel Ewa, 2003, Polszczyzna na Ukrainie. Sytuacja językowa w wybranych wsiach chłopskich i szlacheckich, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa.
  • Handke Kwiryna, 1987, O regionalizmie frekwencyjnym, „Studia Polonistyczne” 1986/1987, 14/15, s. 71–76.
  • Handke Kwiryna, 1997, Regionalność polszczyzny Wspomnień Wołynia, Polesia i Litwy Józefa Ignacego Kraszewskiego, w: eadem, Rozważania i analizy językoznawcze, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa, s. 259–273.
  • Handke Kwiryna, 2001, Terytorialne odmiany polszczyzny, w: Jerzy Bartmiński, red., Współczesny język polski, Wydawnictwo UMCS, Lublin, s. 201–221.
  • Jabłonowski Aleksander, 1899–1900, Akademia Kijowsko-Mohilańska. Zarys historyczny na tle rozwoju ogólnego cywilizacji zachodniej na Rusi, W.L. Ańczyk i Spółka, Kraków.
  • Kaczmarek Leon, Bartmiński Jerzy, Mazur Jan, 1978, Ugrupowanie gwar Lubelszczyzny, „Biuletyn Lubelskiego Towarzystwa Naukowego. Folia Societatis Scientiarum Lublinensis. Humanistyka”, 20, nr 1–2, s. 65–89.
  • Karolczuk-Kędzierska Monika, red., 2004, Encyklopedia Kresów, Wydawnictwo Kluszczyński, Kraków.
  • Karpluk Maria, 1992, Południowo-wschodnia odmiana polszczyzny na przykładzie języka metropolity Piotra Mohyły (cechy gramatyczne), „Z polskich studiów slawistycznych”, seria 8, Językoznawstwo, s. 101–106.
  • Kawecka-Gryczowa Alodia, Korotajowa Krystyna, Krajewski Wojciech, oprac., 1960, Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku, z. 6: Małopolska – Ziemie Ruskie, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Polska Akademia Nauk – Instytut Badań Literackich – Biblioteka Narodowa, Wrocław–Kraków.
  • Klemensiewicz Zenon, 1999, Historia języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
  • Kosyl Czesław, 1978, Właściwości fonetyczne polszczyzny kresowej w 1. połowie XVIII wieku (na przykładzie języka mieszczan hrubieszowskich), „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, 17, s. 105–121.
  • Kość Józef, 1999, Polszczyzna południowokresowa na polsko-ukraińskim pograniczu językowym w perspektywie historycznej, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
  • Krypiakiewicz Iwan, 2002, Іван Крип’якевич, ред., Історія української культури, Видавництво „Либідь”, Київ.
  • Kubiński Roman, 1923, Błędy ortograficzne i gramatyczne w zadaniach uczniów lwowskich, „Język Polski”, 8, z. 5, s. 145–148.
  • Kuraszkiewicz Władysław, 1932, Dialektologia. Przegląd gwar województwa lubelskiego, w: Ignacy Czuma, red., Monografia statystyczno-gospodarcza województwa lubelskiego, t. 1, Zagadnienia podstawowe, Drukarnia Państwowa w Lublinie, Lublin, s. 275–324.
  • Kuraszkiewicz Władysław, 1963, Zarys dialektologii wschodniosłowiańskiej z wyborem tekstów gwarowych, wyd. 2, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
  • Kurzowa Zofia, 1972, Studia nad językiem filomatów i filaretów (fonetyka, fleksja, składnia), Kraków („Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, „Prace Językoznawcze”, z. 38).
  • Kurzowa Zofia, 1983, Polszczyzna Lwowa i kresów południowo-wschodnich do 1939 roku, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Kraków.
  • Kurzowa Zofia, 2006, Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI–XX w., w: eadem, Prace językoznawcze, t. 2, wybór i oprac. Monika Szpiczakowska, Mirosław Skarżyński, Universitas, Kraków.
  • Kwaśniewska-Mżyk Krystyna, 1969 (wyd. 1970), Język Pamiętników Franciszka Karpińskiego, „Zeszyty Naukowe WSP w Opolu”, Językoznawstwo 4, s. 289–353.
  • Lehr-Spławiński Tadeusz, 1914, O mowie Polaków w Galicji Wschodniej, „Język Polski”, 2, z. 2/3, s. 40–51.
  • Lehr-Spławiński Tadeusz, 1966, Wzajemne wpływy polsko-ruskie w dziedzinie językowej, w: tenże, Studia i szkice wybrane z językoznawstwa słowiańskiego, seria 2, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 130–142.
  • Lindert Bronisława, 1973, Wpływ systemu fonetycznego języków wschodniosłowiańskich na system fonetyczny języka polskiego na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego na początku XVII wieku (na podstawie Discvrsu nabożnego A.S. Radziwiłła), „Prace Filologiczne”, 23, s. 235–238.
  • Łesiów Michał, 1957, System fonetyczny gwary hutniańskiej, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, 5, s. 131–153.
  • Łesiów Michał, 1994, Ukraina wczoraj i dziś, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
  • Ostaszewska Danuta, red., 2002, Polszczyzna XVII wieku. Stan i przeobrażenia, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, Katowice.
  • Pawłowska Regina, 1979, Fonetyka języka polskiego nauczanego w Gdańsku w XVII wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Gdańsk–Wrocław.
  • Pihan-Kijasowa Alicja, 1999, Literacka polszczyzna Kresów północno-wschodnich XVII wieku. Fonetyka, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
  • Rudnicki Sergiusz, 2000, Gwara polska wsi Korczunek koło Żytomierza, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
  • Rusaniwski Witalij, 2002, Русанівський Віталій Мaкарович, Історія української літературної мови, Видавництво „АртЕк”, Київ.
  • Rykiel Barbara, 1963, O języku Wilczków – mieszczan lwowskich XVII wieku, „Poradnik Językowy”, 1, s. 32–39.
  • Seiffert-Nauka Irena, 1993, Dawny dialekt miejski Lwowa, cz. 1: Gramatyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
  • Sicińska Katarzyna, 2012, Realizacja spółgłosek tylnojęzykowych w polszczyźnie południowokresowej XVII–XVIII wieku (na materiale epistolarnym), „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, 58, s. 301–316.
  • Sicińska Katarzyna, 2013, Polszczyzna południowokresowa XVII i XVIII wieku (na podstawie epistolografii), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
  • Siekierska Krystyna, 1974, Język Wojciecha Stanisława Chrościńskiego. Studium mazowieckiej polszczyzny z przełomu XVII i XVIII wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, Wrocław.
  • Smolińska Barbara, 1983, Polszczyzna północnokresowa z przełomu XVII i XVIII w. Na podstawie rękopisów Jana Władysława Poczobuta Odlanickiego i Antoniego Kazimierza Sapiehy, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, Wrocław.
  • Stieber Zdzisław, 1958, Rozwój fonologiczny języka polskiego, wyd. 2, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
  • Szlesiński Iwo, 1968, Język Samuela Twardowskiego (fonetyka i fleksja), „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, 14, s. 333–400.
  • Szwejkowska Helena, 1936, Dodatkowe uwagi o regionalizmach Mickiewicza, „Język Polski”, 21, z. 4, s. 109–111.
  • Turska Halina, 1930, Język Jana Chodźki. Przyczynek do historii języka polskiego na obszarze północno-wschodniej Rzeczypospolitej, Nakł. Koła Polonistów Sł. USB, Wilno.
  • Urbańczyk Stanisław, 1999, Uwagi o polszczyźnie Melecjusza Smotryckiego, „Język Polski”, 79, z. 3, s. 216–222.
  • Weiss-Brzezinowa Maria, 1971, Uwagi o stosunku spółgłosek środkowojęzykowych do zębowych na podstawie rękopisów od 2 połowy XVIII do początku XIX wieku, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, 10, s. 107–131.
  • Wiśniewska Halina, 1975, Polszczyzna przemyska wieków XVII–XVIII, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
  • Wójcik Remisław, 1977, Język Wacława Rzewuskiego, Wydawnictwo Naukowe PWS w Szczecinie, Szczecin.
  • Wróbel Adam, 1987, Chełmińskie księgi kamlarskie z XVII i XVIII w. Studium językowe, Towarzystwo Naukowe Toruń, Toruń.
  • Zaleski Jan, 1969, Język Aleksandra Fredry, cz. I. Fonetyka, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, Wrocław.
  • Zdaniukiewicz Alojzy Adam, 1983, Samogłoski nosowe w gwarach wileńskich, „Poradnik Językowy”, 1, s. 17–24.
  • Zieniukowa Jadwiga, 1967, Elementy kresowe w języku Jana St. Jabłonowskiego (1669–1731), „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, 7, s. 55–64.
  • Zieniukowa Jadwiga, 1968, Z dziejów polszczyzny literackiej w XVIII wieku. Język pism Jana Jabłonowskiego wobec ówczesnych przepisów normatywnych, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, Wrocław.
  • Ziłyński Jan, 1932, Opis fonetyczny języka ukraińskiego, Nakł. Polskiej Akademii Umiejętności, Kraków.
  • Żyłko Fedot, 1958, Жилкo Федот Трохимович, Говори української мови, Радянська школа, Київ.

Document Type

Publication order reference

Identifiers

ISSN
0076-0390

YADDA identifier

bwmeta1.element.desklight-02b261d7-71aa-45eb-a023-61561b584419
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.