W stulecie hekatomby. Cmentarze wojenne z lat 1914-1918 w dawnej Galicji Zachodniej jako unikatowy zespół sepulkralny. Dzieje, twórcy, symbolika, stan zachowania, problemy ochrony

• Authors: Partridge Agnieszka

Title variants

EN

On the hecatomb’s hundredth anniversary. War cemeteries from the years 1914-1918 in former Western Galicia as a unique funerary complex. History, creators, symbolism, state of preservation, protection issues

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The military operations during World War I in the territory of the former Western Galicia, that is, today’s Małopolska (Lesser Poland), were conducted with interruptions from November 1914 until the beginning of May 1915. It is estimated that over 60 thousand solders died in the fights lasting, with interruptions, six months and other 30 thousand died of wounds before the end of the war. On 3 November 1915, the Austro-Hungarian Ministry of War with a seat in Vienna established nine Troops for War Graves in the territory of the Monarchy, of which three branches were formed in Galicia (Kraków – Western Galicia, Przemyśl – Middle Galicia, Lvov – Western Galicia). Kriegsgräber Abteilung des K.u.K. Militarkommandos Krakau, that is, Troops for War Graves at the Garrison Headquarters in Kraków was led by Captain (later Major) Rudolf Broch, and the conception officers: Captain Ludwig Brixel and Captain Hans Hauptmann cooperated with him. The task of the Troop was not only to tidy up battlefields, but also creating war cemeteries which would serve as an example for other Austro-Hungarian regions where war activities were still pursued, as well as to arrange war burials and commemorate the heroism of fallen soldiers. Within nearly three years, from 1916 to 1918, about 400 military cemeteries were established in the territory of the present-day Małopolska. The places of fights were divided into ten Cemetery Districts: I “Nowy Żmigród” (31 cemeteries), II “Jasło” (31 cemeteries), III “Gorlice” (54 cemeteries), IV “Łużna” (27 cemeteries), V “Pilzno” (26 cemeteries), VI “Tarnów” (62 cemeteries), VII “Dąbrowa Tarnowska” (13 cemeteries), VIII “Brzesko” (52 cemeteries), IX “Bochnia” (46 cemeteries), X “Limanowa” (36 cemeteries) and the Eleventh Cemetery District “Kraków Fortress” (22 cemeteries) which, as it was situated in the place under the command of the Fortess and, at the same time, was subject to the Troop for War Graves, was under a kind of a double superiority. Each of the districts was administered by an officer with technical or artistic education and an artistic administrator. Their duties included examining the area, supervising a selection of the place, a technical design, an artistic concept, ensuring the supply of building materials. In total, there were over people serving at the Troop, including drafters, photographers, various craftsmen, gardeners, as well as carefully selected designers, architects, sculptors. The people employed there were individualists favouring various artistic trends, originating from several important academic centres – Vienna, Munich, Kraków. The most famous of them included: a Slovakian architect Dušan Jurkovič, an Austrian sculptor Heinrich Scholz, Austrian architects: Hans Mayr, Gustav Ludwig, Emil Ladevig, Gustav Rossmann, Polish, Czech and Austrian artists: Wojciech Kossak, Alfons Karpiński, Henryk Uziembło, Adolf Kašpar, Franz Poledne, Leo Perlberger. That international team, designing and building the cemeteries, with a full respect, as well as the respect for the enemies, Russians, ensured a dignified burial of tens of thousands soldiers. The cemeteries created were rich in symbols, of which none is identical with others in spite of using the same architectonic elements. The idea of unification of graves was given up; instead, sophisticated cemetery solutions were employed. On the monuments, plaques with special inscriptions were fixed. Trees and plants with a symbolic meaning were planted around the graves. As a result, a unique cemetery complex was created in our land, which refers to many funerary traditions, with traces of Egyptian, Greek and Roman architecture. Apart from popularizing activities, publishing special series of postcards, stamps and cemetery medals, a special album was published in which all memorials were catalogued and described. It also functioned as a guide which would help the families of the deceased during their visits to the graves of their relatives in Galicia. In addition, special concrete signposts leading to each cemetery were provided. After the end of war activities, the war cemeteries in Galicia went under the administration of the Polish state. In the interwar period, some of the graves were liquidated, thus reducing the number of cemeteries of the complex in Galicia to about 380. Many graves were destroyed and forgotten in the period of People’s Polish Republic. However, since 1989, war cemeteries in Małopolska have been gradually saved and conserved thanks to state funds and the cooperation of local governments with the representatives of Austrian Black Cross, as well as other initiatives. The memory of them is also restored. In the Western and Middle Europe, there are many places of memory and cemeteries from World War I. They mark the lines of former trenches and are a manifestation of cruelty of the global conflict. They differ from the war cemeteries in Małopolska, since they were built after the war, concentrating fallen soldiers, unifying, creating national cemeteries where soldiers from enemy armies are sought in vain. In that context, the war cemeteries situated in present-day Małopolska are unique on the European scale, a testimony of humanism and respect towards the death of both own and enemy soldiers.

Keywords

PL

I wojna światowa; operacja gorlicka; groby żołnierskie; cmentarze wojenne; symbolika; architektura; dewastacja; ochrona

EN

World War I; the Gorlice operation; soldiers’ graves; war cemeteries; symbolism; architecture; devastation; protection

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2015
• Issue: 1
• Pages: 95-129

Dates

published

2015

Contributors

author

Partridge Agnieszka

• filolog, historyk sztuki

References

• Aftek-Bugajska B., Podstawy prawne ochrony cmentarzy, [w:] Ochrona cmentarzy zabytkowych. Materiały szkoleniowe pracowników Państwowej Służby Ochrony Zabytków oraz materiały z konferencji „Organizacja lapidariów cemntarnych”, Żagań-Kożuchów 20-23 czerwca 1993, „Studia i Materiały: Cmentarze”, nr 1(04), Warszawa 1994.
• Borg A., War Memorial. From Antiquity to the Present, London 1991.
• Broch R., Hauptmann H., Die Westgalizischen Heldengräber aus den Jahren des Weltkrieges 1914-1915, Wiedeń 1918.
• Broch R., Hauptmann H., Zachodniogalicyjskie groby bohaterów z lat wojny światowej 1914-1915, reprint, Tarnów 1996.
• Chojecka E., Architektura i urbanistyka Bielska-Białej 1855-1939, Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1987.
• Chrudzimska-Uhera K., O dylematach Polaka, artysty, żołnierza. Jan zczepkowski jako projektant cmentarzy I wojny w Galicji, [w:] Łopata M., Ruszała K. (red.), Materiały z konferencji „Znaki Pamięci IV”, Gorlice 2011.
• Dąbrowski J., Wielka Wojna 1914-1918, Warszawa 1937.
• Drogomir J., Budowa cmentarzy na terenie Galicji Zachodniej, [w:] Cmentarze wojskowe z I wojny światowej w Galicji Zachodniej. Historia – dzień dzisiejszy. Konferencja Międzynarodowa 26-29 września 2002 w Tarnowie, Tarnów 2002.
• Drogomir J., Polegli w Galicji Zachodniej 1914-1915 (1918). Wykazy poległych i zmarłych pochowanych na 400 cmentarzach wojskowych w Galicji Zachodniej, t. 1, 2, 3, Tarnów 1999-2005.
• Duda O., Cmentarze I wojny światowej w Galicji Zachodniej 1914-1918, Warszawa 1995.
• Feliński R., Pomniki wojny i zmartwychwstania Polski, „Rzeczy Piękne” 1919, R. II, nr 1.
• Frodyma R., Cmentarze wojenne z I wojny światowej na ziemi tarnowskiej. Przewodnik Turystyczny, Krosno 2006.
• Frodyma R., Galicyjskie cmentarze wojenne. Przewodnik, t. 1, 2, 3, Pruszków 1995-1998.
• Garduła K., Ogórek L., Śladami I wojny światowej. Między Rabą a Dunajcem, Kraków 1988.
• Gosik B., Cmentarze z I wojny światowej jako walor antropogeniczny okolicy Łodzi, „Turyzm” 2004, nr 14, z. 2.
• Jordan D., Neiberg M.S., Historia I wojny światowej. Front wschodni 1914-1920, Warszawa 2010.
• Kastner K., Ringen um das Zuckerütl, „Österreichisches Schwarzes Kreuz Kriegshräberfürsorge. Mitteilungen und Bereichte” 1990, nr 2.
• Knercer W., Cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej w województwie olsztyńskim, Warszawa 1995.
• Kunstaustellung der Kriegsgraber – Abteilung des K.u.K. Militarkommandos Krakau. Friedhofsprojekte und Bilde vom Westgalizischen Kampfgebiet, Kraków 1916.
• „Nowości Ilustrowane” 1916, nr 24, s. 1, 2, 3, 4, 13.
• Oettingen U., Cmentarze I wojny światowej w województwie kieleckim, Warszawa-Kraków 1988.
• Orman P., Orman K., Wielka wojna na Jurze. Przebieg wydarzeń i cmentarze wojenne I wojny światowej między Krakowem a Częstochową, Kraków 2008.
• Pajda J., Beskid Niski i Pogórze – cmentarze z I wojny światowej, „Spotkania z Zabytkami” 1982, nr 8.
• Pałosz J., Śmiercią złączeni. O cmentarzach z I wojny światowej na terenach Królestwa Polskiego administrowanych przez Austro-Węgry, Kraków 2012.
• Partridge A., Cmentarze wojenne XI Okręgu Cmentarnego „Twierdza Kraków” w kontekście działalności architektonicznej Hansa Mayra, „Rocznik Krakowski” 2013, t. LXXIX.
• Partridge A., Czarny Krzyż – symbol pamięci, „Przekrój” 1999, nr 46.
• Partridge A. (tekst), Korzeniowski R. (fot.), Otwórzcie bramy pamięci. Cmentarze wojenne z lat 1914-1918 w Małopolsce, Kraków 2005.
• Pencakowski P., Cmentarze I wojny światowej – geneza ideowa rzeczywistości historycznej i artystycznej, [w:] Grodziska K., Purchla J. (red.), Śmierć, przestrzeń, czas, tożsamość w Europie Środkowej około 1900. Materiały międzynarodowej konferencji, 8-10 XII 1996, Kraków 2002.
• Piecuch A., Cmentarze z I wojny światowej w Beskidzie Niskim, Warszawa 2014.
• Pierwsza wojna światowa w Karpatach, Olszański T.A. (red.), Warszawa 1985.
• Polskie życie artystyczne w latach 1916-1939, Wojciechowski A. (red.), Wrocław 1974.
• Reinfuss R., Cmentarze, na których nie zapłoną światła, „Kuryer Literacko-Naukowy” 1934, nr 17, dodatek do „Ilustrowanego Kuryera Codziennego” 1934, nr 117.
• Ruszała K., Zachodniogalicyjskie cmentarze na pocztówkach wydanych przez Oddział Grobownictwa Wojennego. Projekty a ich realizacja, [w:] Dziedziak M. (red.), Materiały z konferencji „Znaki Pamięci I”, Gorlice 27.10.2007, Gorlice 2008.
• Ruszała K., Źródła i szkice do historii cmentarzy wojennych w Gorlicach, [w:] Łopata M. (red.), Materiały z konferencji „Znaki Pamięci III – Śladami I wojny światowej”, Gorlice 2010.
• Schubert J., Austriackie cmentarze wojenne w Galicji z lat 1914-1918, Kraków 1992.
• Schubert J., Wiedeński architekt Hans Mayr, [w:] Łopata M., Ruszała K. (red.), Materiały z konferencji „Znaki Pamięci IV”, Gorlice 2011.
• Schuster F., Austriacki Czarny Krzyż – opieka nad grobami żołnierskimi, [w:] Cmentarze wojskowe z I wojny światowej w Galicji Zachodniej. Historia – dzień dzisiejszy. Konferencja Międzynarodowa 26-29 września 2002 w Tarnowie, Tarnów 2002.
• Szydłowski T., Ruiny Polski. Opis szkód wyrządzonych przez wojnę w dziedzinie zabytków sztuki na ziemiach Małopolski i Rusi Czerwonej, Kraków 1919.
• Wroński J.S., Architektura limanowskich cmentarzy z I wojny światowej, „Wierchy” 1995, R. 60 (1994).
• Zassowski J., W Gorlicach, „Spotkania z Zabytkami” 1987, nr 1.
• Zgórniak M., 1914-1918. Studia i szkice z dziejów I wojny światowej, Kraków 1987.

Identifiers

ISSN

0029-8247