Służba kobiet w strukturach wojskowych Polskiego Państwa Podziemnego na przykładzie Dowództwa Głównego Służby Zwycięstwu Polski i Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej

• Authors: Żuczkowski Maciej

Title variants

EN

The Service of Women in the Military Structures of the Polish Underground State. The Example of the Central Command of the Polish Victory Service and the General Headquarters of the Union for Armed Struggle–Home Army

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The Service of Women in the Military Structures of the Polish Underground State. The Example of the Central Command of the Polish Victory Service and the General Headquarters of the Union for Armed Struggle – Home Army This text is an attempt to depict the broad theme of Polish women’ s involvement within the structures of the Polish Victory Service, the Union for Armed Struggle and the Home Army (SZP/ZWZ/AK) in years 1939–1945. In the first part, it discusses the involvement of women in the struggle for independence, and subsequently in its defence in the years 1914–1921. In the second part, it examines the tasks conducted under the auspices of the Women’ s Military Service and related organisations in the preparation of women for the upcoming war in defence of independence, finishing with a brief description of women’ s participation in the Polish campaign of 1939. The third part is devoted to the formal place of female soldiers both within the structures of the SZP-ZWZ-AK, and broadly – Polish Armed Forces in general. The fourth shows female soldiers’ involvement within the military structure of the Polish Underground State on specific individual examples.

Keywords

PL

kobiety żołnierze; Przysposobienie Wojskowe Kobiet; Armia Krajowa; Komenda Główna Armii Krajowej; konspiracja; Polskie Państwo Podziemne

EN

women soldiers; Women’ s Military Service; Home Army; Headquarters of the Home Army; conspiracy; Polish Underground State

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Pamięć i Sprawiedliwość
• Year: 2015
• Issue: 2(26)
• Pages: 75-114

Contributors

author

Żuczkowski Maciej

References

• Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945 t. I, Londyn 1970, s. 31-37.
• Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945 t. III, Londyn 1976, s. 186-188.
• Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945 t. VI, Londyn 1989, s. 134-171.
• A.K. Kunert, Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939-1945 t.2, Warszawa 1987, s. 81-82.
• A.K. Kunert, Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939-1945 t.3, Warszawa 1991, s. 92.
• Małopolski słownik biograficzny uczestników działań niepodległościowych 1939-1956 t. 1-16, Kraków 1997-2012
• Konspiracji i opór społeczny w Polsce 1944-1956 t. I-IV, Kraków-Warszawa-Wrocław 2002-2010
• Polski Słownik Biograficzny t. 5-50
• Polski Słownik Biograficzny t. XXXXIV, Kraków-Warszawa 2006, s. 371-372
• Polski Słownik Biograficzny t. XX, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975, s. 193-194.
• Słownik biograficzny kobiet odznaczonych Orderem Wojennym Virtuti Militari t. I-III, red. E. Zawacka, Toruń 2004- 2007
• Słownik biograficzny kobiet… t. I, red. E. Zawacka, Toruń2006, s. 55, 64, 101-102;
• Słownik biograficzny kobiet… t. II, red. E. Zawacka, Toruń 2005, s. 99-100, 128-129, 156-157, 236.
• Słownik biograficzny kobiet… t. III, red. E. Zawacka, Toruń 2007, s. 148-150, 213-214.
• Słownik uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939-1945: poległe i zmarłe w okresie okupacji niemieckiej, red. H. Michalska, Warszawa 1988.
• Sylwetki kobiet żołnierzy t. 1-2, red. K. Kabzińska, Toruń 2003-2006
• Sylwetki kobiet żołnierzy t.1, red. K. Kabzińska, Toruń 2003, s. 217.
• Akcja dywersyjna „N”. dokumenty i materiały z archiwum Tadeusza Żenczykowskiego, red. Mazur G., Wrocław 2000.
• Bakuniak E., Rotbart H., Sanitariuszki w 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej (WDP AK), [w:] Służba Polek na frontach II wojny światowej t. 4, red. Golon M., Minczykowska K., Toruń 2000, s. 290.
• Barańska A., Kobiety w powstaniu listopadowym 1830-1831, Lublin 1998.
• Bargiełowski D., Po trzykroć pierwszy. Michała Tokarzewski-Karaszewicz generał broni, wolnomularz, kapłan Kościoła liberalnokatolickiego t. 2, Warszawa 2001, s. 129, 189, 195.
• Bartoszewski W., O Żegocie relacja poufna sprzed pół wieku, Warszawa 2013, s. 208.
• Bayer S., Służba zdrowia Warszawy w walce z okupantem 1939-1945, Warszawa 1985, s. 11-20, 252-259.
• Bielecki R., Kulesza J., Przeciw konfidentom i czołgom: oddział 993/W Kontrwywiadu Komendy Głównej AK i batalion AK "Pięść" w konspiracji i Powstaniu Warszawskim 1944 roku, Warszawa 1996, s. 122-147.
• Borkiewicz-Celińska A., Batalion „Zośka”, Warszawa 1990.
• Boryta-Nowakowska J., A chciałam być tylko aktorką…, Warszawa 1995, s. 39-87.
• Borzobohaty W., „Jodła” Okręg Radomsko-Kielecki ZWZ-AK 1939-1945, Warszawa 1988.
• Bułhak W., Kunert A. K., Kontrwywiad podziemnej Warszawy. Struktura, zadania i obsada personalna kontrwywiadu Komendy Głównej, Obszaru Warszawa i Okręgu Warszawa ZWZ-AK w latach 1939-1944 [w:] Wywiad i Kontrwywiad Armii Krajowej, red. W. Bułhak, Warszawa 2008, s. 246-247; 260, 290, 320-323.
• By nie odeszły w mrok zapomnienia. Udział kobiet polskich w II wojnie światowej, Warszawa 1976, s. 44, 138-139, 311-323.
• Chlebowski C., Wachlarz. Monografia wydzielonej organizacji dywersyjnej Armii Krajowej wrzesień 1941 – marzec 1943, Warszawa 1990.
• Chrzanowski B., Oddział kobiecy w Wydziale Marynarki Wojennej („Alfa”) Komendy Głównej Armii Krajowej, [w:] Służba Polek na frontach II wojny światowej t. 4, red. Golon M., Minczykowska K., Toruń 2000, s. 104, 105, 107, 109-110.
• Cieślikowa A., Ochotnicza Legia Kobiet, [w:] Służba Polek na frontach II wojny światowej cz.2, red. A. Zakrzewska, Toruń 1998, s. 16, 18, 28-40.
• Czarnocka H. „Maryla Bonińska”, Zasady i organizacja pracy konspiracyjnej w służbie łączności, [w:] Łączność, sabotaż, dywersja kobiety w Armii Krajowej, Londyn 1985, s. 27-52.
• Czuperska-Śliwicka A., Cztery lata ostrego dyżuru, Warszawa 1989, s. 43-66.
• Gajowniczek A., Strzembosz T., Zarys historii Oddziału „Dysk”, „Rocznik Warszawski” 1979, t. XV, s. 427, 439-454.
• Garliński J., Niezapomniane lata. Dzieje Wywiadu Więziennego i Wydziału Bezpieczeństwa Komendy Głównej AK, Londyn 1987.
• Górski G., Służba wojskowa kobiet w ZWZ-AK, „Dzieje Najnowsze” 1988, nr 1, s. 127-128, 130-132.
• Grabowska S., Matusak P., Żeńska Służba Bezpieczeństwa Przemysłu Wojennego Okręgu Warszawskiego AK, [w:] Służba Polek na frontach II wojny światowej cz. 3, red. Zawacka E., Toruń 1999, s. 169-171.
• Grabowski W., Kobiety w Tajnej Administracji Cywilnej Podczas II wojny światowej, [w:] Wojenna służba Polek w II wojnie światowej, red. Rezmer W., Toruń 2003, s. 281-289.
• Grochowska M., Grzymała-Siedlecki B., Krystyna Krahelska „Obudźmy jej zamilkły śpiew”, Warszawa 1996.
• Hałoń E., W cieniu Auschwitz, Oświęcim 2003, s. 88.
• Hasselbusch R., Ciesielska M., Taniec wśród mieczów. Polski personel medyczny na Pawiaku w okresie okupacji niemieckiej 1939-1944, Warszawa 2015.
• Horodecka I., Ocalone od niepamięci, Sopot 1992.
• Iwańska A., Kobiety z firmy¸ Londyn 1995.
• Jankowski S., „Ciotki” – opiekunki cichociemnych, [w:] Służba Polek na frontach II wojny światowej cz. 3, Toruń 1999, s. 105-111.
• Jankowski S., Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie t.2, Warszawa 1980, s. 39-141.
• Juchniewicz M., Maria Wittek: bojowniczka o wolność ojczyzny, Toruń 1986.
• Jurgała-Jureczka J., Zofia Kossak: opowieść biograficzna, Warszawa 2014.
• Kaliski W., Zamach dziewcząt na generał-gubernatora Skałona, Warszawa 1932.
• Klotz A., Zapiski konspiratora 1939-1945, Kraków 2001, s. 90-209, 467-477.
• Kobiece patrole minerskie. Opracowane na podstawie materiałów zebranych przez Kazimierę Olszewską „Mirę”, w: łączność, sabotaż, dywersja. Kobiety w Armii Krajowej, Londyn 1985, s. 193-198.
• Kopf S., Powstańcze służby sanitarne, Warszawa 2004.
• Kromp D., Minczykowska K., Generał Maria Wittek 1899-1997. Naczelna Komendantka Organizacji Przysposobienia Wojskowego Kobiet i szef Wojskowej Służby Kobiet Komendy Głównej Służby Zwycięstwu Polski – Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej, [w:] Wojenna służba Polek w II wojnie światowej, red. W. Rezmer, Toruń 2003, s. 263-271.
• Kulesza-Kurowska J., Kobiety w Tajnych Wojskowych Zakładach Wydawniczych, [w:], Służba Polek na frontach II wojny światowej t. 4, red. M. Golon, K. Minczykowska, Toruń 2000, s. 207, 220-228.
• Kunicki A., Cichy front, Warszawa 1969, s. 122-125.
• Leopold W., Wspomnienia kolporterki, „Polityka” 1977, nr 47.
• Lewandowska S., Prasa okupowanej Warszawy 1939-1945, Warszawa 1992.
• Lipińska G., Jeśli zapomnę o nich…, Paryż 1988, s. 180-263.
• Łączność, sabotaż, dywersja kobiety w Armii Krajowej, Londyn 1985, s. 27-52, 193, 218, 237.
• Malinowski K., Żołnierze łączności konspiracyjnej Warszawy, Warszawa 1983, s. 17-19.
• Maliszewski S., „Emma” wywiad rzeka z Marią Straszewską, Warszawa 2011, s. 52-62, 81-86, 152-184.
• Martinowa H., Disk [w:] Łączność, sabotaż, dywersja kobiety w Armii Krajowej, Londyn 1985, s. 218, 237.
• Markert A. E., Polsce wierna. Władysława Piechowska 1900-1987 żołnierz i twórczyni kobiecych organizacji wojskowych, Pruszków 2003.
• Mazur G., Biuro Informacji i Propagandy SZP-ZWZ-AK 1939-1945, Warszawa 1987, s. 45-74, 113-115.
• Mazur G., Kraszewska-Ancerewicz Wanda, [w:] „Zeszyty historyczne WiN” 2000, nr 9, s. 226-228.
• Mieszkowska A., Prawdziwa historia Ireny Sendlerowej, Warszawa 2014.
• Minczykowska K., Cichociemna generał Elżbieta Zawacka „Zo”, Warszawa 2014, s. 113-144.
• Moczarski K., Zapiski, Warszawa 1990, s. 252.
• Nałęcz T., Polska Organizacja Wojskowa 1914-1918, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1984, s. 200.
• Ney-Krwawicz M., „Mam szereg pierwszorzędnych pracowników…”. Z zagadnień kadrowych Polskiego Państwa Podziemnego, Warszawa 2009, s. 51.
• Ney-Krwawicz M., Kobiety w Komendzie Głównej Armii Krajowej, [w:] Służba Polek na frontach II wojny światowej t. 2, red. Zawacka E, Toruń 1998, s. 55-56.
• Ney-Krwawicz M., Komenda Główna Armii Krajowej 1939-1945, Warszawa 1990, s. 41, 68-73, 76, 88-90, 97, 112, 122-124, 132, 148-178, 181, 196, 198, 204-206, 219, 374-384.
• Ney-Krwawicz M., Powstanie Powszechne w koncepcjach i pracach Sztabu Naczelnego Wodza i Komendy Głównej Armii Krajowej, Warszawa 1999, s. 57-74.
• Nicieja S., Cmentarz Obrońców Lwowa, Wrocław 1990, s. 174.
• Nowakowska A., Wanda Gertz: opowieść o kobiecie żołnierzu, Kraków 2009.
• Nowożycki B., Zgrupowanie „Radosław, Warszawa 2014
• Oddział kobiecy warszawskiego Kedywu 1943-1945, oprac. Hanna Rybicka, Warszawa 2002, s. 10-11.
• Order Virtuti Militari, red. K. Filipow, G. Jasiński, Warszawa 2013, s. 142-143.
• Ostrowska E., Kanały: z tajemnic powstańczej Warszawy: łączność dowodzenia i ewakuacje na trasach południowych, Warszawa 2003.
• Ostrowska E., Kobiety żołnierze Armii Krajowej po kapitulacji Powstania Warszawskiego, [w:] Służba Polek na frontach II wojny światowej t. 2, red. E. Zawacka, Toruń 1998, s. 187.
• Ostrowska E., Służba „kanalarek” w Powstaniu Warszawskim, [w:] służba Polek na frontach II wojny światowej t. 3, red. E. Zawacka, Toruń 1999, s. 16.
• Pałaczewska M., Zofia Kossak, Warszawa 1999.
• Piłsudski J., Moje pierwsze boje, Warszawa 1994, s. 17
• Piwońska H., Przysposobienie wojskowe kobiet – zadania i realizacja, [w:] z dziejów przysposobienia wojskowego kobiet i Wojskowej Służby Kobiet, red. Zawacka E., Toruń 1999, s. 38, 41, 47-53, 63.
• Pluta-Czachowski K., Organizacja Orła Białego, Warszawa 1987,
• Podrygałłło J., Ach, te dziewczęta DYSK we wspomnieniach i relacjach, Warszawa 1996, s. 24, 33-37.
• Polskie Siły Zbrojne w II wojnie światowej t. III Armia Krajowa, Londyn 1950, s. 116.
• Porwit M., Warszawa jako baza operacyjna (10-21 września), [w:] Obrona Warszawy 1939 we wspomnieniach, red. M. Cieplewicz, E. Kozłowski, Warszawa 1984, s. 265.
• Próchnik A., Zamach na Skałona, „Kronika Ruchu Rewolucyjnego w Polsce” 1935, nr 1, s. 2-25.
• Rybicki J., Notatki szefa warszawskiego Kedywu, Warszawa 2003, s. 111.
• Rychwalski R., Nie tylko satysfakcja… Rozmowa z Janiną Bauer-Gellert, ps. „Inka”, „Córka”, kombatantką, b. żołnierzem Armii Krajowej Oddziału V Komendy Głównej AK, „Za wolność i lud” 1989, 2 IX 1989, nr 35 (1340).
• Sadurska W., Kobiety w łączności Komendy Głównej i Okręgu warszawskiego ZWZ-AK, Warszawa 2002,
• Satora K., Produkcja uzbrojenia w polskim ruchu oporu 1939-1944, Warszawa 1985.
• Sikorska J., Służba Pomocy Żołnierzowi (PŻ) w Powstaniu Warszawskim, [w:] Służba Polek na frontach II wojny światowej cz. 3, red. Zawacka E., Toruń 1999, s. 51-59.
• Sokołowska A., Wojskowa Służba Kobiet w Inspektoracie ZWZ-AK Bydgoszcz, [w:] służba Polek na frontach II wojny światowej cz. 3, Toruń 1999, s. 79-96.
• Stachiewicz P., „Parasol” dzieje oddziału do zadań specjalnych Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej Armii Krajowej, Warszawa 1991,
• Stępniewska D., Z działalności kobiet w Biurze Studiów Wywiadu Przemysłowego AK, [w:] Służba Polek na frontach II wojny światowej cz.3, Toruń 1999, s. 35-36.
• Strzembosz T., Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939-1945, Warszawa 1983, s. 31, 35-37, 47-48, 163.
• Szopa P., „W imieniu Rzeczypospolitej…” Wymiar sprawiedliwości Polskiego Państwa Podziemnego na terenie Podokręgu AK Rzeszów, Rzeszów 2014, s. 20-49.
• Szyc-Lewańska K., służba specjalna producentki piorunianu rtęci, [w:] służba Polek na frontach II wojny światowej t. 3, red. Zawacka E., Toruń 1999, s. 37-39.
• Tucholski J., Cichociemni, Wrocław 2010, s. 230-236.
• Weber M., Agentka dwóch wojen: Władysława Macieszyna „Sława” 1887-1967, Warszawa 2014.
• Weber M., Emilia Malessa „Marcysia” 1909-1949 wybawieniem jest śmierć, Warszawa 2013.
• Wierna Służba wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1910-1915, red. M. Dąbrowska, W. Pełczyńska, A. Piłsudska, M. Rychterówna, Warszawa 1927.
• Wiśniewska M., Przygotowania obronne kobiet w Polsce w latach 1921-1939, Toruń 2007, s. 22, 25-27,30.
• Wiśniewska M., Związek Strzelecki (1910-1939), Warszawa 2010, s. 46.
• Wittek M., Służba wojskowa kobiet czasu I i II wojny światowej, [w:] Służba Wojskowa Polek na frontach II wojny światowej cz. 8, red. E. Zawacka, Toruń 1999, s. 202, 204, 218-223, 228-233.
• Wittekówna M. (Wittek M.), Wojskowa Służba kobiet w SZP-ZWZ-AK, Pruszków 1999.
• Woźniak M., Ekspozytura Wywiadowcza WSK w Poznaniu, [W:] Encyklopedia konspiracji Wielkopolskiej 1939-1945, red. M. Woźniak, Poznań 1998, s. 148-149.
• Wysocki W. J., Na przestrzeni wieków – kobiety w walce o granice i niepodległość kraju, „Biuletyn Informacyjny Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej” 2015, nr 6, s. 1-9.
• Zajączkowska-Krzyżanowska H., Z wojennych dziejów warszawskiej szkoły pielęgniarstwa, [w:] służba Polek na frontach II wojny światowej cz. 3, red. Zawacka E., Toruń 1999, s. 184-189.
• Zakrzewska H., Niepodległość będzie twoją nagrodą t. 1, Warszawa 1994, s. 116-270.
• Zawacka E., Czekając na rozkaz, Lublin 1992, s. 23, 27-28.
• Zawacka E., Szkice z dziejów wojskowej służby kobiet, Toruń 2001, s. 27-28, 34, 41-68, 87, 92-94, 97, 327-349.
• Zawilski A., Bitwy polskiego września, Warszawa 2009.
• Zieliński Z., 7 dywizja Armii Krajowej, Warszawa 2004.
• Żołnierze Komendy Głównej Armii Krajowej wspominają…, Warszawa 1994, s. 130,143.