Ubierając się dla duchów. O roli płci (kulturowej), transwestytyzmu i cielesności w rytuałach szamańskich

• Authors: Połeć Wojciech

Title variants

EN

Dressing up for the ghosts. The role of (cultural) gender, transvestism and carnality in shamanic rituals

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W niniejszym artykule autor analizuje sposoby ujmowania transwestytyzmu szamanów w literaturze naukowej, by następnie przeprowadzić studium przypadku oparte na bezpośrednich badaniach terenowych. Głównym celem studium jest pokazanie, w jaki sposób zmienia się obraz pozornie bardzo podobnych zjawisk, gdy umieścimy je w szerszym kontekście kulturowym. Głównym pytaniem teoretycznym jest to, czy i na ile zasadnym jest porównywanie nietypowych sposobów ubierania się i przyjmowania nietypowych wzorów ról społecznych związanych z płcią w kulturach obserwowanych przez antropologów z podobnymi zjawiskami, które występują w kontekście cywilizacji euroamerykańskiej. Analiza dyskusji wokół tego zjawiska, a przede wszystkim próby wyjaśnienia genezy i funkcji transwestytyzmu czy wręcz transgenderyzmu szamanek i szamanów, mówią dużo o tym, w jaki sposób konstruowane jest zachodnie postrzeganie szamanizmu i samych szamanów. Są one również pouczające w kontekście międzykulturowego postrzegania płci. Analiza przypadku pokazuje, że transwestytyzm szamanki ma bezpośrednio znaczenie religijne, które opiera się nie na tym, że jest on zgodny z dążeniami, skłonnościami szamanki, ale przeciwnie, jego znaczenie opiera się na tym, że szamanka jest przez duchy do takiego zachowania przymuszana. Nie jest on wyrazem, ale przeciwieństwem jej własnej tożsamości płciowej tak na poziomie biologicznym, jak i kulturowym.

EN

In this article the author examines the ways of describing transvestism of shamans in the scientific literature. The author extends the analysis of literature through a case study based on fieldwork. The main objective of the study is to show how the image of apparently very similar phenomena changes when we put it in a broader cultural context. The main theoretical question is whether and to what extent it is justified to compare unusual ways of dressing and adopting atypical patterns of social roles related to gender in cultures observed by anthropologists with similar phenomena that occur in the context of Euro-American civilization. Analysis of the discussion concerning this phenomenon, and above all of attempts to explain the genesis and function of the transvestite or even transgender shamans elucidates how the Western perception of shamanism and shamans themselves is constructed. They are also instructive in the context of intercultural perception of gender. The case study shows that transvestism of shaman has direct religious significance, which is based not on the fact that it conforms with the aspirations, inclinations of shaman, but on the contrary, its importance is based on the fact that the shaman is coerced by the spirits to such behavior. It is not an expression, but the refutation of her own gender and sexual identity.

Keywords

PL

szamanizm; transwestytyzm; porównania międzykulturowe; płeć kulturowa

EN

shamanism; transvestism; intercultural comparison; cultural gender

• Publisher: Zielona Góra University Press
• Journal: Dyskursy Młodych Andragogów / Adult Education Discourses
• Year: 2016
• Volume: 17
• Pages: 371-385

Dates

published

2016

Contributors

author

Połeć Wojciech

• Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Wydział Nauk Społecznych, Katedra Socjologii

References

• Atkinson J. M., Shamanisms Today. "Annual Review of Anthropology", 1992 tom 21.
• Belyaeva V., Szamani i lamowie w sercu Sajanów: współczesny system wierzeniowy Buriatów Doliny Tunkijskiej. Wrocław, Poznań 2009.
• Boekhoven J. W., Genealogies of Shamanism: Struggles for Power, Charisma and Authority. Barkhuis, 2011.
• Buyandelger M., Tragic Spirits: Shamanism, Memory, and Gender in Contemporary Mongolia. Chicago 2013.
• Buyandelgeriyn M., Dealing with uncertainty: Shamans, marginal capitalism, and the remaking of history in postsocialist Mongolia. “American Ethnologist”, 2007 tom 34.
• Lévi-Strauss C., Totemizm. Warszawa 1968.
• Clottes J., Lewis-Williams D., Prehistoryczni szamani. Trans i magia w zdobionych grotach. Warszawa 2009.
• Douglas M., Czystość i zmaza. Warszawa 2007.
• Eliade M., Szamanizm i archaiczne techniki ekstazy. Warszawa 1994.
• Głowacka-Grajper M., Nowicka E., Połeć W., Szamani i nauczyciele. Przemiany kultury Buriatów zachodnich. Warszawa 2013.
• Kubica G., Maria Czaplicka: Płeć, szamanizm, rasa. Biografia antropologiczna. Kraków 2015.
• Hamayon R. N., La Chasse à l'âme: Esquisse d'une théorie du chamanisme sibérien. Nanterre 1990.
• Hoppál M., Szamani euroazatyccy. Warszawa 2009.
• Humphrey C., Koniec radzieckiego życia. Ekonomie życia codziennego po socjalizmie. Kęty 2010.
• Humphrey C., Marx Went Away-but Karl Stayed Behind. Ann Arbor 1998.
• Hutton R., Shamans: Siberian Spirituality and the Western Imagination. London, New York 2007.
• Endredy J., Szamanizm. Filozofia. Religia. Praktyka. Dla początkujących. Białystok 2014.
• Jastrzębski B., Współcześni szamani buriaccy w przestrzeni miejskiej Ułan Ude. Wrocław 2014.
• Ripinsky-Naxon M., Płeć, szamanizm i przemiana. Warszawa 2002.
• Nowicka E., Wyszyński R., Lamowie i sekretarze. Poziomy więzi społecznej we współczesnej Buriacji. Warszawa 1996.
• Siikala A., Hoppál M., Studies on Shamanism. Helsinki, Budapest 1998.
• Kałużyński S., Dawni Mongołowie. Warszawa 1983.
• Stone A., Explore Shamanism. Loughborogh 2003.
• Stutley M., Shamanism. An Introduction. London 2003.
• Szyjewski A., Szamanizm. Kraków 2005.
• Tedlock B., The Woman in the Shaman's Body: Reclaiming the Feminine in Religion and Medicine. New York 2009.
• Vitebsky P., Szaman. Warszawa 1996.
• Wallis R. J., Shamans/Neo-Shamans: Ecstasies, Alternative Archaeologies and Contemporary Pagans. London, New York 2003.
• Walter M. N., Neumann Fridman E. J., Shamanism. An Encyclopedia of World Beliefs, Practices, and Culture. Santa Barbara 2004.
• Wasilewski J. S., Podróże do piekieł. Rzecz o szamańskich misteriach. Warszawa 1985.
• Wierciński A., Model postaci szamana. [w:] Magia i religia. Szkice z antropologii religii. Kraków 2010.
• Znamenski A. A., Shamanism in Siberia. Russian Records of Indigenous Spirituality. Dordrecht 2003.
• Znamenski A. A., The Beauty of the Primitive. Shamanism and the Western Imagination. New York 2007.

Identifiers

ISSN

2084-2740