Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

PL EN


2019 | 7 | 77-96

Article title

Zakon jezuitów w Wałczu i jego związki z parafią w Skrzatuszu na podstawie kroniki jezuitów wałeckich

Authors

Content

Title variants

EN
The Order of the Jesuits in Walcz (Wałcz) and its relations with Parishion in Skrzatusz based on Chronicle of the Jesuites in Walcz (Wałcz)

Languages of publication

PL

Abstracts

PL
Zakon jezuitów (właściwie Towarzystwo Jezusowe, po łacinie Societas Iesu) został założony przez Hiszpana Ignacego Loyolę (1491–1556) w 1539 r., zatwierdzony przez papieża Pawła III w 1540 r. Do Polski jezuici zostali sprowadzeni w roku 1564 przez kardynała Hozjusza (1504–1579). Pierwsza siedziba zakonu jezuitów w Polsce lokowana była w Lidzbarku Warmińskim w 1564 r., a rok później w Braniewie. Do Wałcza jezuici zostali sprowadzeni z Poznania przez Jana Gostomskiego, starostę wałeckiego w 1618 r. w celu podjęcia działań kontrreformacyjnych. Od początku pobytu w Wałczu jezuici prowadzili kronikę, w której zapisywali ważniejsze wydarzenia z życia rezydencji, miasta Wałcza i okolicznych parafii. Kronika była prowadzona przez jezuitów do czasu rozwiązania zakonu w 1773 r.
EN
The Order of the Jesuits (actually ‘The Society of Jesus’, Latin Societas Iesu) was founded by the Spaniard Ignatius Loyola (1491–1556) in 1539. Approved by Pope Paul III in 1540, Cardinal Hosius (1504–1579) brought the Jesuits to Poland in 1564. The first seat of the Jesuit Order in Poland was located in Lidzbark Warminski (Lidzbark Warmiński) in 1564, and a year later in Braniewo. The Jesuits were brought from Poznań to Wałcz by Jan Gostomski, the starost of Walcz (Wałcz) in 1618, in order to undertake Counter-Reformation activities. From the very beginning of their stay in Walcz (Wałcz), the Jesuits kept a chronicle in which they recorded more important events in the life of the residence, the city of Walcz (Wałcz) and the surrounding parishes. The chronicle was kept by the Jesuits until the dissolution of the Order in 1773

Year

Volume

7

Pages

77-96

Physical description

References

  • Archiwum Archidiecezji Poznańskiej. AV 14, AV 18, AV 20, AV 26.
  • Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Akta parafii rzymskokatolickiej w Skrzatuszu. Libri Metrice Ecclesiae Praeposituralis Skrzetusiensis. Baptisatorum, Copulatorum ac Vita Sancta Cura. Perill[ust]ris R[evere]ndi[ssimi] D[omi]ni Friderici Gvilhelmi MAKINI canon[ici] Cathed[rali] Posn[aniensi] Loci Praepositus ad Anno Christi 1777 d[ie] 1ma 9bris Suprafati Rectoris huius Eccl[esi]ae Regimis Anno XX comparati, s. tytułowa, sygn. 237.
  • Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Akta parafii rzymskokatolickiej w Skrzatuszu. Metrica Baptisatorum, Copulatorum et Mortuorum Ecclesiae Skrzetusiensis Post spoliationem eiusdem ab incursione Suecorum factam novissime Per me Patrem Jacobum Skrzetusensem edita et conscripta. Anno Reparatae Salutis MDCLVIII die prima Ianuary (Metrica), s. tytułowa. sygn. 236.
  • Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Akta parafii rzymskokatolickiej w Skrzatuszu. Privilegium Jana III Sobieskiego z 20 IX 1960 r. Najstarsze dokumenty. sygn. 221
  • Barthel, Manfred. The Jesuits: a history & legend of the Society of Jesus. Köln, 1984.
  • Bastowska, Krystyna. „Skrzatusz”. W: Miejsca święte Rzeczypospolitej. Leksykon, red. Antoni Jackowski, 281–282. Kraków: Znak, 1998.
  • Bąk, Ludwik. Ziemia wałecka w dobie reformacji i kontrreformacji w XVI–XVIII w. Piła: Wydawnictwo Ekolog, 1999.
  • Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu. Historia Residentiae Walcensis Societatis Jesu Ab Anno Domini 1618. Köln: Böhlau Verlag, 1967.
  • Bończa-Bystrzycki, Lech. „Dekanat wałecki XVI–XVIII w.”. Koszalińsko-Kołobrzeskie Wiadomości Diecezjalne 13, 1–2 (1988): 36–51.
  • Bończa-Bystrzycki, Lech. „Przyczynek do dziejów kościołów katolickich dekanatu wałeckiego w XIX w.”. Rocznik Koszaliński 20 (1984/1985): 101–114.
  • Boras, Zygmunt. Ateny Wałeckie. Zarys historii Gimnazjum Wałeckiego. Piła, 1990.
  • Boras, Zygmunt, Ryszard Walczak, Andrzej Wędzki. Historia powiatu wałeckiego w zarysie. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1961.
  • Callier, Edmund. Powiat wałecki w XVI stuleciu. Szkic geograficzno-historyczny. Poznań: W. Simon, 1886.
  • Ceynowa, Tadeusz. „Koronacja figury Matki Boskiej Skrzatuskiej”. Rocznik Skrzatuski 1 (2013): 91–106.
  • Ceynowa, Tadeusz. Wstęp do Andrzej Józef Delerdt, Źródło łask Boskich nieprzebrane. Matka Boska Bolesna ze Skrzatusza i Jej historia, red. Agnieszka Borysowka, Tadeusz Ceynowa, 10–14. Szczecin: Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica w Szczecinie; Koszalin: Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej, 2018.
  • Ceynowa, Tadeusz. Ziemia pogranicza. Dekanat wałecki w latach 1821–1920. Radom: Polskie Towarzystwo Encyklopedyczne, 2004.
  • Delerdt, Andrzej Józef. Źródło łask Boskich nieprzebrane. Matka Boska Bolesna ze Skrzatusza i Jej historia, red. Agnieszka Borysowka, Tadeusz Ceynowa. Szczecin: Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica w Szczecinie, Koszalin: Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej, 2018.
  • Fridrich, Alojzy. Historye cudownych obrazów Najświętszej Maryi Panny w Polsce. T. I. Kraków, 1903.
  • Giese, Arno. Królowa narodu. Cz. 2. Strażnica katolicyzmu. Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej w Skrzatuszu Pani i Królowej ziemi wałecko-pilskiej. Pelplin: Bernardinum, 2002.
  • Grzebień, Ludwik. Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995. Kraków: Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego. Instytut Kultury Religijnej, Wydawnictwo WAM, 1996.
  • Hagedorn, Krzysztof. Dzieje parafii w Skrzatuszu w Polsce przedrozbiorowej, do 1772 r., mps. Lublin, 1988.
  • Hagedorn, Krzysztof. „Miejsca kultu w parafii Skrzatusz w okresie przedrozbiorowym (do 1772 r.)”. Saeculum Christianum 4, 2 (1997): 85–104.
  • Hagedorn, Krzysztof. „Powstanie parafii w Skrzatuszu i jej uposażenie”. Seminare 11 (1995): 205–228.
  • Heise, Johannes. Die Bau und Kunstdenkmäler der Prowinz Westpreussen. Z. 4. Danzig: A.W. Kafemann, 1887.
  • Hochleitner, Janusz. „Jezuici w dominium warmińskim na przełomie XV i XVI wieku”. Studia Warmińskie 41–42 (2004/2005): 269–280.
  • Klejna-Wendt, Piotr. „Z dziejów wielkopolskiej linii rodu Klejna z Wiesiółki”. Rocznik Skrzatuski 4 (2016): 125–139.
  • Korytkowski, Jan. Brevis descriptio historico-geographica ecclesiarum Archidioecesis Gnesnensis et Posnaniensis. Gnesnae: Jan Bernard Lange, 1888.
  • Kś. Fr. „Wałcz”. W: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. 12, red. Bronisław Chlebowski według planu Filipa Sulimierskiego, 919–924. Warszawa: Druk Wieku Nowy Świat Nr 61, 1892.
  • Landerset, Pierre de. Rzecz o Jezuitach. Kraków, 1998.
  • Loyola, Ignatius. Ćwiczenia duchowe. Warszawa, 2002.
  • Łukaszewicz, Józef. Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej dyecezyi poznańskiej. T. 1. Poznań: Żupański Jan Konstanty, 1858.
  • Nowacki, Józef. Archidiecezja poznańska w granicach historycznych i jej ustrój. T. 2. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha, 1964.
  • Nowiński, Janusz. „Dzieje i kult cudownej figury Najświętszej Maryi Panny Bolesnej w Skrzatuszu w diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej (w dziesiąta rocznicę koronacji)”. Seminare 15 (1999): 389–397.
  • O’Malley, John. Pierwsi jezuici. Kraków: Wydawnictwo WAM, 1996.
  • Paszenda, Jerzy. „Jezuici”. W: Encyklopedia katolicka. T. 7 (kol. 1254–1276). Lublin: Towarzystwo Naukowe Uniwersytetu Lubelskiego, 1997.
  • Schmitt, Friedrich Wilhelm Ferdinand. Geschichte des Deutsch-Croner Kreises. Thorn: Verlag von E. Lambeck, 1867.
  • Sedgwick, Henry. Ignatius Loyola: An Attempt at an Impartial Biography. London, 1923.
  • Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, według planu Filipa Sulimierskiego T. 10. Warszawa: Druk Wieku Nowy Świat Nr 61, 1889.
  • Wright, Jonathan. Jezuici: misje, mity i prawda: między hagiografią a czarną legendą. Warszawa: Wydawnictwo Amber, 2002.
  • Załęski, Stanisław. Jezuici w Polsce. Lwów, 1901.

Document Type

Publication order reference

Identifiers

YADDA identifier

bwmeta1.element.desklight-03e8cb89-9929-4158-a061-c87689ea32cf
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.