Aspekt poznawczy w przekładzie artystycznym — na przykładzie powieści Herty Müller i ich przekładów na języki polski i czeski

• Authors: Altmann Jakob

Title variants

EN

Cognitive aspects in artistic translation — on the example of Herta Müller’s novels and their translations into Polish and Czec

DE

Kognitive Aspekte der künstlerischen Übersetzung

• Languages of publication: PL DE EN

Abstracts

DE

Dieser Artikel konzentriert sich auf die kognitiven Aspekte der künstlerischen Übersetzung am Beispiel von Herta Müllers Übersetzungen ins Polnische und Tschechische. Der zweitleser von Herta Müllers Roman sucht in der Übersetzung nach Andersartigkeit gepaart mit Idiomatizität der Ausgangssprache. Der Übersetzer muss daher Verbindungen zu kulturellen, mentalen und historischen Erfahrungen herstellen, insbesondere zu kulturell geprägten Wörtern und Ausdrücken, um seinen Lesern ähnliche ästhetische und kognitive Erfahrungen zu ermöglichen. Dabei berücksichtigt der Übersetzer die Unterschiede im historischen und kulturellen Bewusstsein zwischen den Erst- und Zweitlesern. Kognitive Werte sind besonders in den von Herta Müller angesprochenen Themen präsent. Sie äußern sich in poetischer Rauheit, Nähe zur gesprochenen Sprache und der Präsenz multikultureller Elemente, d.h. in dem, was das Leben in der kommunistischen Diktatur ausmacht: ständige Angst vor Geheimdiensten, Denunziantentum, Entmündigung, Zensur, d.h. Themen, die tschechischen und polnischen Lesern aus ihrer eigenen Geschichte bekannt sind.

EN

This article deals with cognitive aspects of artistic translation based on the example of translations of Herta Müller’s oeuvre into Polish and Czech. The reader of Herta Müller’s novels in translation seeks to get to know / acquaint onself with otherness in / through translation, which will be familiar to him or her in a manner consistent with the idiomaticity of the source language. Cognitive values are especially present in the topic offered by Herta Müller, that is, what living in a communist dictatorship means: constant fear of the secret police, reporting to authorities, individual incapacitation, censorship, thus — topics known to Czech and Polish readers from their own history.

Keywords

DE

Kognition; Herta Müller; ästhetisches Bedürfnis; kulturelle Erfahrung; kognitive Linguistik; Atemschaukel

EN

a source text; translation; interpretation; source text variants; target text variants

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
• Journal: Przekłady Literatur Słowiańskich
• Year: 2019
• Volume: 9
• Issue: 2
• Pages: 147-168

Dates

published

2019-06-01

Contributors

author

Altmann Jakob

• University of Silesia in Katowice

References

• Balcerzan E., 1998: Dwujęzyczność jako przedmiot badań lingwistycznych i literackich. W: Idem: Literatura z literatury (Strategie tłumaczy). Katowice, Wydawnictwo Śląsk.
• Bartmiński J., 1996: O „Słowniku stereotypów i symboli ludowych”. W: Idem: Słownik stereotypów i symboli ludowych. T. 1, cz. 1. Lublin, s. 9—35.
• Benjamin W., 1975: Zadania tłumacza. W: Idem: Twórca jako wytwórca. J. Sikora, tłum. Poznań, Wydawnictwo Poznańskie, s. 293—307.
• Bukowski P., Heydel M., 2009: Przekład — język — literatura. W: P. Bukowski, M. Heydel, red.: Współczesne teorie przekładu. Antologia. Kraków, Znak.
• Dedecius K., 1986: Vom Übersetzen. Theorie und Praxis. Frankfurt am Main, Suhrkamp.
• Głowiński M., Okopień-Sławińska A., Sławiński J., red., 1991: Zarys teorii literatury. Warszawa, WSiP.
• Gołaszewska M., 1986: Zarys estetyki. Warszawa, PWN.
• Górzna S., 2012: „Inny” w filozofii Emmanuela Lévinasa. „Słupskie Studia Filozoficzne”, nr 11.
• Hegel G.W.F., 2007: Vorlesungen über die Ästhetik I. W: Werke in 20 Bänden und Register. Bd. 13. Frankfurt am Main, Suhrkamp.
• Hoffman E., 1998: Lost in Translation. A Life in a New Language. Vintage, London.
• Johnson M., Lakoff G., 2011: Metafory w naszym życiu. T. Krzeszowski, tłum. Warszawa, Wydawnictwo Aletheia.
• Jung C.G., 2011: Vorwort. W: Idem: Mysterium Coniunctionis: Untersuchungen über die Trennung und Zusammensetzung der seelischen Gegensätze in der Alchemie. [Gesammelte Werke. Bd. 14, vol. 1]. Ostfildern, Patmos Verlag.
• Kaszyński S.H., 2003: Vom Übersetzen der Weltbilder: Essay über die Rolle der literarischen Übersetzer im europäischen Gedankenaustausch. „Studia Germanica Posnaniensia”, vol. 29, s. 7—19.
• Müller H., 2009: Atemschaukel. München, Carl Hanser Verlag.
• Müller H., 2010: Huśtawka oddechu. K. Leszczyńska, tłum. Wołowiec, Wydawnictwo Czarne.
• Müller H., 2007: Herztier. Frankfurt am Main, Fischer Taschenbuch.
• Müller H., 2009: Sercątko. A. Buras, tłum. Wołowiec, Wydawnictwo Czarne.
• Müllerová H., 2010: Rozhoupaný dech. R. Denemarková, tłum. Praha, Mladá fronta.
• Müllerová H., 2011: Srdce bestie. R. Denemarková, překlad. Praha, Mladá fronta.
• Nagórko A., 2007: Lexikologie des Polnischen. Zürich, Hildesheim, G. Olms.
• Nowowiejski B., 2010: W sprawie wpływów języka niemieckiego na polszczyznę. „Poznańskie Studia Polonistyczne”, nr 17 (37).
• Oksaar E., 2010: Idiolekt als Grundlage der variationsorientierten Linguistik. „Sociolinguistica”, vol. 14, issue 1.
• Poyatos F., 1976: Man Beyond Words. W: Idem: Theory and Methodology of Nonverbal Communication. New York, New York State English Council.
• Sapir E., 1978: Status lingwistyki jako nauki. W: Idem: Kultura, język, osobowość. B. Stanosz, R. Zimand, tłum. Warszawa, PIW.
• Sievers W., 2013: Eastward Bound: Herta Müller’s International Reception. W: B. Haines, L. Marven, eds.: Herta Müller. Oxford, OUP Oxford.
• Sławiński J., red., 2002: Słownik terminów literackich. Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Tabakowska E., 2001: Językoznawstwo kognitywne a poetyka przekładu. A. Pokojska, tłum. Kraków, Universitas.
• Tabakowska E., 1990: Językoznawstwo kognitywne a poetyka przekładu. „Teksty Drugie”, nr 3, s. 97—114.
• Tabakowska E., 1997: Gramatyka i obrazowanie: Wprowadzenie do językoznawstwa kognitywnego. Kraków, PAN .
• Tokarz B., 2010: Spotkania. Czasoprzestrzeń przekładu artystycznego. Katowice, Wydawnictwo UŚ.
• Tokarz B., 2003: Twórca — stereotyp — profilowanie, czyli literacka rzeczywistość alternatywna. „Przestrzenie Teorii”, nr 2, s. 21—34.
• Tokarz B., 1998: Wzorzec, podobieństwo, przypominanie. Katowice, Wydawnictwo Śląsk.
• Walczak J., 2013: Teoria i praktyka polskiej translatoryki na przykładzie nowopolskich tłumaczeń wybranych utworów Williama Shakespeare’a i Johna Miltona. [Rozprawa doktorska]. Warszawa, Repozytorium UW.
• Wittgenstein L., 1953: Philosophische Untersuchungen. Oxford, Blackwell.
• Wittgenstein L., Russell B., 1922: Tractatus Logico-Philosophicus. London, Kegan Paul, Trench, Trubner & Co.
• Wolniewicz B., 1970: Wstęp. W: L. Wittgenstein: Tractatus logico-philosophicus. Warszawa, PWN.
• Woźniak J., 1997: Kognitywizm w informacji. „Zagadnienia Informacji Naukowej”, nr 2, s. 3—16.
• Żuk G., 2010: Językowy obraz świata w polskiej lingwistyce przełomu wieków. W: M. Karwatowska, A. Siwiec, red.: Przeobrażenia w języku i komunikacji medialnej na przełomie XX i XXI wieku. Chełm, Chełmskie Towarzystwo Naukowe.

Identifiers

DOI

 10.31261/PlS.2019.09.02.09