Szkolnictwo archidiakonatu gnieźnieńskiego w XVII wieku w świetle ksiąg wizytacyjnych

• Authors: Jabłońska Anna

Title variants

EN

The 17 th century education of the Archdeaconry of gniezno according to visitation books

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

EN

In the 17th century there were 8 deaneries and about 180 parishes in the Archdea-conry of Gniezno. There are four visitation books preserved from that time and that area. Two of them were used in this article: the first one dated from the years 1608-1609 by Wincenty de Seve and second one from the years 1696-1699 by Stanisław Lipski. Education is presented there in the context of the school building, the teaching staff, programme and students. The notes concern parish education mainly. At the beginning of the 17th century its condition was very well. There were a school building and/or a teacher almost in each parish. A lot of attention was devot-ed to the teachers, their earnings, habits and qualifications. Education, decorousness, piety and knowledge in particular, were a focus of the public attention. Because of the importance of music in the Church a cantor, subordinated to the teacher, was em-ployed. 105-2 students. attended to each school. At the end of the 17th century about 30 parishes existed poorly or did not exist at all. The schools’ condition worsened definitely and they were not reported much. It concerned the buildings, the staff, the teacher’s situation. There also appeared a phe-nomenon of seizing the rector`s income and duties by a cantor or a organist. The visitation books provide also some data concerning many hundred years old cathedral school and a new post-Tridentine institution – seminary were active in the 17th century Gniezno. The situation of the education was shaped by the specific local factors, the eco-nomic and social processes as well as the general policy of the Church and the Repub-lic of Poland.

• Publisher: Instytut Wydawniczy Księży Misjonarzy
• Journal: Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce
• Year: 2012
• Volume: 117
• Pages: 159-

Contributors

author

Jabłońska Anna

References

• Źródła drukowane
• Ataman J., Akta wizytacji diecezji przemyskiej do końca XVIII wieku (w Archiwum Archidiecezjalnym w Przemyślu), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 1, z. 2, 1960, s. 32-44;
• Modus instituendae iuventutis. Ex decreto Synodi ab Akademia Cracoviensi praescriptis. Quem in scholis observandum praecepit Tyliciana Synodus, Anni Domini M. DC. XII [w:] Constitutiones Synodi dioecesanae Cracoviensis […] Cracoviae Anno M. DC. XLIII, s. 27-30.
• Regesty wybranych zapisek z akt działalności arcybiskupów gnieźnieńskich, wyd. H. Rybus, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 3, z. 1-2, s. 111-404;
• Opracowania
• Aleksandrowicz M., Początkowe dzieje seminarium duchownego w Gnieźnie (1602-1718), „Nasza Przeszłość”, t. 24, 1966, s. 167-183;
• Bogucka M., Samsonowicz H., Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław 1986;
• Bogucka M., Staropolskie obyczaje w XVI-XVII wieku, Warszawa 1994;
• Brückner A., Dzieje kultury polskiej, t. 2 Polska u szczytu potęgi, Warszawa 1939;
• Bystroń J. S., Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI-XVIIII, t.1, Warszawa 1976;
• Chachaj J., Łacińskie szkolnictwo parafialne na Rusi Koronnej od XVI do XVIII wieku, Lublin 2003;
• Chachaj J., Łacińskie szkoły parafialne na terenie metropolii lwowskiej w epoce nowożytnej, Lublin 2005;
• Chomiński J. M., K. Wilkowska-Chomińska, Historia muzyki polskiej, cz. 1, Kraków 1995;
• Cynarski S., Sarmatyzm – ideologia i styl życia [w:] Polska XVII wieku. Państwo, społeczeństwo, kultura, red. J. Tazbir, Warszawa 1969, s. 220-243;
• Delumeau J., Reformy chrześcijaństwa w XVI i XVII w., t. 2 Katolicyzm między Lutrem a Wolterem, Warszawa 1986;
• Encyklopedia muzyki, red. A. Chodkowski, Warszawa 1995;
• Feicht H., Muzyka w okresie polskiego baroku [w:] Z dziejów polskiej kultury muzycznej, t. 1 Kultura staropolska, red. Z. M. Szweykowski, Kraków 1958, s. 157-262;
• Glemma T., M. Banaszak, Przyjęcie reformy trydenckiej w Kościele polskim [w:] Historia Kościoła w Polsce, t. 1 do roku 1764, cz. 2 od roku 1506, red. B. Kumor, Z. Obertyński, Poznań-Warszawa 1974, s. 173-259;
• Hochleiter J., Szkolnictwo elementarne na Warmii w dobie potrydenckiej reformy katolickiej (1565-1623), „Echa Przeszłości”, t. 1, 2000, s. 41-62;
• Jabłońska A., Kowalska-Pietrzak A., Kilka spostrzeżeń na temat szkolnictwa archidiakonatu kurzelowskiego w okresie staropolskim, „Między Wisłą a Pilicą”, w druku – obecnie już wydane, 12 (2011), s. 65-87;
• Jabłońska A., XVII-wieczny szpital Św. Marty w Gnieźnie w świetle księgi rachunkowej, „Nasza Przeszłość” 109 (2008), s. 117-166;
• Kiryk F., Ministri ecclesiae i rectores w wypisach źródłowych z akt konsystorza sandomierskiego z lat 1522-1619 [w:] Religie. Edukacja. Kultura. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Stanisławowi Litakowi, red. M. Surdacki, Lublin 2002, s. 337-348;
• Kłoczowski J., Dzieje chrześcijaństwa polskiego, Warszawa 2007;
• Komedyja rybałtowska nowa [w:] Dramaty staropolskie. Antologia, oprac. J. Lewański, t. 3, Warszawa 1961, s. 118-135;
• Kot S., Historia wychowania, t. 1, Od starożytnej Grecji do połowy wieku XVIII, Warszawa 1996;
• Kot S., Szkolnictwo parafialne w Małopolsce XVI-XVIII w, Lwów 1912;
• Krukowski J., Nauczyciele szkół parafialnych Krakowa w XVI wieku, Kraków 2007;
• Krukowski J., Szkolnictwo parafialne Krakowa w XVII wieku, Kraków 2001;
• Kuchowicz Z., Obyczaje staropolskie XVII-XVIII wieku, Łódź 1975
• Kumor B., Granice metropolii i diecezji polskich (966-1939), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 18, 1969, s. 301-330;
• Kürbisówna B., Gniezno jako ośrodek kultury umysłowej (do 1038 r.) [w:] Dzieje Gniezna, red. J. Topolski, Warszawa 1965s. 97-107;
• Kürbisówna, B. Udział Gniezna w dorobku kulturalnym średniowiecznej Polski [w:] Dzieje Gniezna, red. J. Topolski, Warszawa 1965 s. 188-217;
• Kurdybacha Ł., Dzieje oświaty kościelnej do końca XVIII wieku, Warszawa 1949;
• Librowski S., Wizytacje diecezji włocławskiej, cz. 1 Wizytacje diecezji kujawskiej i pomorskiej, t. 1 Opracowanie archiwalno-źródłoznawcze, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 8, 1964, s, 5-186;
• Litak S., Akta wizytacyjne parafii z XVI-XVIII wieku jako źródło historyczne, „Zeszyty Naukowe KUL”, r. 5, nr 3 (19), 1962, s. 41-58;
• Litak S., Historia wychowania, t. 1 Do Wielkiej Rewolucji Francuskiej, Kraków 2004;
• Litak S., Od reformacji do Oświecenia. Kościół katolicki w Polsce nowożytnej, Lublin 1994,
• Litak S., Parafie w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku. Struktura, funkcje społeczno-religijne i edukacyjne, Lublin 2004;
• Możdżeń S. J., Historia wychowania do 1795, Sandomierz 2006;
• Mrowiec K., Kultura muzyczna Kościoła [w:] Historia Kościoła w Polsce, t. 1 do roku 1764, cz. 2 od roku 1506, red. B. Kumor, Z. Obertyński, Poznań-Warszawa 1974, s. 373-384;
• Musioł L., Dzieje szkół parafialnych w dawnym dekanacie pszczyńskim, Katowice 1933;
• Olczak S. K., Szkolnictwo parafialne w Wielkopolsce w XVII i XVIII wieku (w świetle wizytacji kościelnych), Lublin 1978;
• Olczak S. K., Szkoły parafialne w archidiakonacie włocławskim w drugiej połowie XVI wieku, „Studia Płockie”, 9, 1981, s. 155-167;
• Ostrowski W., Wiejskie szkolnictwo parafialne na Śląsku w drugiej połowie XVII wieku (w świetle wizytacji kościelnych), Wrocław 1971;
• Pelczar R., Kościelne szkolnictwo publiczne w ustawodawstwie polskich synodów prowincjonalnych w XIII-XVII w., „Rocznik Komisji Nauk Pedagogicznych”, t. 48, 1995, s. 5-15;
• Pelczar R., Szkolnictwo parafialne w ziemi przemyskiej i sanockiej (XIV-XVIII w.), Warszawa 1998;
• Pelczar R., Szkolnictwo w miastach zachodnich ziem województwa ruskiego (XVI-XVIII w.), Rzeszów 1998;
• Pelczar R., Szkoła parafialna w Krośnie w XIV-XVIII wieku, „Nasza Przeszłość”, 99 (2003), s. 27-53;
• Pelczar R., Ustawodawstwo synodów diecezjalnych i listy pasterskie biskupów wobec szkolnictwa kościelnego dla świeckich w Polsce od XII do XVIII wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 67, 1997, s. 315-331;
• Różański M., Szkolnictwo parafialne w XVI-XVIII wieku w archidiakonacie uniejowskim, Łódź 2003;
• Schaeffer B., Dzieje muzyki, Warszawa 1983;
• Słowiński J. Z., Katechizmy katolickie w języku polskim od XVI do XVIII wieku, Lublin 2005;
• Smołalski A., Struktura zawodowa nauczycielstwa w Polsce do 1939 roku, Opole 1996;
• Stopka K., Szkoły katedralne metropolii gnieźnieńskiej w średniowieczu. Studia nad kształceniem kleru polskiego w wiekach średnich, Kraków 1994;
• Surdacki M., Edukacja i opieka społeczna w Urzędowie XV-XVIII w., Lublin 2004;
• Surdacki M., Szkoła parafialna i oświata w Urzędowie w XV-XVIII wieku, „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, r. 42 (2003), s. 29-64;
• Szady B., Wizytacje diecezji chełmskiej w XVII wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 82, 2004, s. 269-287;
• Szady B., Wizytacje diecezji chełmskiej-wizytacje biskupa Jana Szembeka (1714-1718), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 87 (2007), s. 245-273;
• Szkolna mizeryja w dyjalog zebrana [w:] Dramaty staropolskie. Antologia, oprac. J. Lewański, t. 3, Warszawa 1961, s. 176-216
• Tazbir J., Polonizacja katolicyzmu [w:] Polska XVII wieku Państwo, społeczeństwo, kultura, red. J. Tazbir, Warszawa 1969, s. 206-213;
• Topolski J., Gniezno miastem wielkich jarmarków [w:] Dzieje Gniezna, red. J. Topolski, Warszawa 1965, s. 260-325;
• Topolski J., W. Zientarski, Życie kulturalne Gniezna XVI-XVIII w. [w:] Dzieje Gniezna, red. J. Topolski, Warszawa 1965, s. 377-388;
• Topolski J., Wielkopolska poprzez wieki, Poznań 1999;
• Urban W., Szkolnictwo małopolskie od XVI do XVIII wieku [w:] Nauczanie w dawnych wiekach. Edukacja w średniowieczu i u progu ery nowożytnej. Polska na tle Europy, red. W. Iwańczak, K. Bracha, Kielce 1997, s. 67-70;
• Wielkopolska na europejskich szlakach handlowych [w:] Dzieje Wielkopolski, red. J. Topolski, t. 1 Do roku 1793, Poznań 1969, s. 476-479;
• Wiśniowski E., Parafie w średniowiecznej Polsce. Struktura i funkcje społeczne, Lublin 2004;
• Wroczyński R., Dzieje oświaty polskiej do roku 1795, Warszawa 1987;
• Zapart A., Podstawy materialne szkół parafialnych w archidiakonacie sandomierskim w XVI-XVIII w., „Studia Sandomierskie. Filozofia-teologia-historia”, t. 6, 1990-1996, s. 518-532;
• Zapart A., Sieć szkół parafialnych w archidiakonacie sandomierskim od XVI do XVIII w., „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, t. 27, z. 4, 1980, s. 57-75;
• Zapart A., Szkolnictwo parafialne w archidiakonacie krakowskim od XVI do XVIII wieku, Lu