Epistemiczne układy odniesienia a problem interteoretycznej niewspółmierności — część 1

• Authors: Kilian Krzysztof J.

Title variants

EN

Epistemic Frameworks and the Problem of Intertheoretical Incommensurability — Part 1

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Artykuł wskazuje na związki między problematyką interteoretycznej niewspółmierności a kontrowersją kumulatywizm-antykumulatywizm. Wyjaśnia też, na czym polega niewspółmierność teorii naukowych i pokazuje, że nazwa „niewspółmierność” nie ma ostrego znaczenia w filozofii nauki. Problematyka interteoretycznej niewspółmierności doczekała się licznych opracowań. Artykuł wykorzystuje tylko jedno podejście. Podejście to z problemem nieostrości pojęcia niewspółmierności radzi sobie tak, że wyróżnia pięć płaszczyzn niewspółmierności teorii naukowych. To narzędzie intelektualne ułatwia również uchwycenie różnic między analizowanymi epistemicznymi układami odniesienia. Problematyka ta jest bardzo rozległa. Jej dokładne omówienie wykracza poza ramy jednego artykułu. Dlatego zdecydowałem, aby przedstawić ją w dwóch artykułach. W niniejszym artykule badam jedynie płaszczyznę metodologiczną niewspółmierności epistemicznych układów odniesienia. Badając tę płaszczyznę, koncentruję się na różnych standardach naukowości i kryteriach ocen wyników badań, o jakich mówią zwolennicy odmiennych epistemicznych układów odniesienia.

EN

This paper looks at relations between issues of intertheoretical incommensurability and the cumulativism-anticumulativism controversy. It also explains what is meant by the incommensurability of scientific theories, and shows that the term “incommensurability” has a vague meaning in the philosophy of science. Issues of intertheoretical incommensurability have been the subject of many research papers. This article explores just one such approach, which deals with the vagueness of the term “incommensurability” by distinguishing five levels of incommensurability with respect to scientific theories. This intellectual tool also facilitates the grasping of differences between the epistemic frameworks being analysed. The issues involved are far-reaching, and their detailed consideration exceeds the scope of single article. Therefore, I have decided to present them in two separate papers. In this one, I explore only the methodological level of incommensurability of epistemic frameworks. While exploring that level, I focus on different standards of what counts as scientific, and on criteria for evaluating research outcomes of the sort advocated by followers of the different epistemic frameworks.

Keywords

PL

epistemiczne układy odniesienia, niewspółmierność interteoretyczna, płaszczyzny interteoretycznej niewspółmierności; płaszczyzna zmienności ilościowej konsekwencji empirycznych; płaszczyzna zmienności obserwacyjnej; płaszczyzna zmienności językowej; płaszczyzna zmienności ontologicznej; płaszczyzna zmienności metodologicznej

EN

epistemic frameworks; intertheoretical incommensurability; levels of intertheoretical incommensurability; level of quantitative variability of empirical consequences; level of variability of the observational; level of linguistic variability; level of ontological variability; level of methodological variability

• Publisher: Uniwersytet Zielonogórski. Instytut Filozofii
• Journal: Filozoficzne Aspekty Genezy
• Year: 2017
• Volume: 14
• Pages: 237-280

Contributors

author

Kilian Krzysztof J.

• Uniwersytet Zielonogórski

References

• AGASSI Joseph, „Continuity and Discontinuity in the History of Science”, Journal of the History of Ideas 1973, vol. 34, no. 4, s. 609-626.
• ALEXANDER Larry, „Banishing the Bogey of Incommensurability”, University of Pennsylvania Law Review 1998, vol. 146, no. 5, s. 1641-1649.
• ARABATZIS Theodore, „Can a Historian of Science Be a Scientific Realist?”, Philosophy of Science 2001, vol. 68, no. 3, Supplement, s. S531-S541.
• BARTLETT Jonathan and HOLLOWAY Eric, „Introduction”, w: BARTLETT and HOLLOWAY (eds.), Naturalism and Its Alternatives…, s. 1-9.
• BARTLETT Jonathan and HOLLOWAY Eric (eds.), Naturalism and Its Alternatives in Scientific Methodologies: Proceedings of the 2016 Conference on Alternatives to Methodological Naturalism, Blyth Institute Press, Broken Arrow, Oklahoma 2017.
• BATENS Diderik, „Pluralism in Scientific Problem Solving: Why Inconsistency is No Big Deal”, Humana. Mente Journal of Philosophical Studies 2017, vol. 32, s. 149-177, www.humanamente.eu/images/PDF/issue32_paper_Batens.pdf (21.03.2018).
• BAUER Henry H., Scientific Literacy and the Myth of the Scientific Method, University of Illinois Press, Urbana and Chicago 1994.
• BEHE Michael J., Czarna skrzynka Darwina, przeł. Dariusz Sagan, Biblioteka Filozoficznych Aspektów Genezy, t. 4, Wydawnictwo MEGAS, Warszawa 2008.
• BEHE Michael J., „Nieredukowalna złożoność: problem dla ewolucjonizmu darwinowskiego”, przeł. Dariusz Sagan, Filozoficzne Aspekty Genezy 2005/2006, t. 2/3, s. 67-96, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2005-2006.t.2-3/art.01.pdf (11.04.2018).
• BERMAN Marshall, „Intelligent Design Creationism: A Threat to Society — Not Just Biology”, The American Biology Teacher 2003, vol. 65, no. 9, s. 646-648.
• BRIGHTMAN Edgar Sheffield, „An Empirical Approach to God”, The Philosophical Review 1937, vol. XLVI, no. 2, s. 147-169, http://www.jstor.org/stable/1483003?seq=1#page_scan_tab_contents (28.03.2018).
• BUGAJAK Grzegorz, „Adekwatność tezy o rozdzielności płaszczyzn poznawczych. Głos w imieniu mieszkańców «opancerzonego bunkra»”, w: BYLICA, KILIAN, PIOTROWSKI i SAGAN (red.), Filozofia — nauka — religia…, s. 173-190, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Bugajak_Adekwatnosc.tezy.o.rozdzielnosci.plaszczyzn.poznawczych.pdf (11.04.2018).
• BYLICA Piotr, „Główne założenia i problemy teizmu naturalistycznego w sprawie relacji sfery nadprzyrodzonej i świata przyrodniczego”, w: DYK (red.), Sozologia systemowa. Tom 4…, s. 55-95, http://tiny.pl/q3m1d (09.04.2018).
• BYLICA Piotr, „Kazimierza Jodkowskiego koncepcja epistemicznych układów odniesienia a teizm naturalistyczny Johna Polkinghorne’a”, w: BYLICA, KILIAN, PIOTROWSKI i SAGAN (red.), Filozofia — nauka — religia…, s. 191-211, http://tiny.pl/g8h4z (11.04.2018).
• BYLICA Piotr, „Naturalizm metodologiczny jako warunek naukowości w kontekście relacji nauki i religii”, Przegląd Filozoficzny — Nowa Seria 2004, R. 13, nr 3 (51), s. 163-175, http://tiny.pl/xh8g4 (10.04.2018).
• BYLICA Piotr, Współczesny teizm naturalistyczny z punktu widzenia modelu poziomów analizy. Problem działania sfery nadnaturalnej w przyrodzie, Biblioteka Filozoficznych Aspektów Genezy, t. 7, Instytut Filozofii Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2016, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Bylica_Wspolczesny.teizm.naturalistyczny.pdf (12.04.2018).
• BYLICA Piotr, „Zaburzenia dysocjacyjne czy opętanie przez Szatana. Historyczno-metodologiczna analiza stosunku psychiatrii do problemu opętań”, w: ZON (red.), Pogranicza nauki…, s. 209-225, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Bylica_Zaburzenia.dysocjacyjne.pdf (31.03.2018).
• BYLICA Piotr, GAZDA Małgorzata, JODKOWSKI Kazimierz, KILIAN Krzysztof J. i SAGAN Dariusz, „Dyskusja nad artykułem Adama Trybusa, «Program badawczy SETI a teoria inteligentnego projektu»”, Filozoficzne Aspekty Genezy 2016, t. 13, s. 211-242, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2016.t.13/art.06.pdf (10.04.2018).
• BYLICA Piotr, KILIAN Krzysztof J., PIOTROWSKI Robert i SAGAN Dariusz (red.), Filozofia — nauka — religia. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Kazimierzowi Jodkowskiemu z okazji 40-lecia pracy naukowej, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2015.
• BYLICA Piotr and SAGAN Dariusz, „God, Design, and Naturalism: Implications of Methodological Naturalism in Science for Science-Religion Relation”, Pensamiento 2008, vol. 64, núm. 242, s. 621-638, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Bylica.Sagan_God.Design.and.Naturalism.pdf (09.04.2018).
• CHUDZIŃSKI Wojciech i RYBICKA Dorota (oprac.), „Mózg a świadomość — wywiad z prof. Johnem Ecclesem”, opracowanie na podstawie Paris Match, infra.org.pl 24.07.2012, http://tiny.pl/g8zc3 (24.03.2018).
• COLODNY Robert G. (ed.), Beyond the Edge of Certainty: Essays in Contemporary Science and Philosophy, Prentice-Hall, Englewood Cliffs, New Jersey 1965.
• COYNE Jerry A., Ewolucja jest faktem, przeł. Wiesław Studencki i Marcin Ryszkiewicz, Na Ścieżkach Nauki, Prószyński i S-ka, Warszawa 2009.
• CUBERBILLER Marta, „Homeostaza zamiast inteligentnego projektanta — czyli jak darwiniści ratują się przed krytyką”, w: GAZDA (red.), Idź Pod Prąd…, s. 135-138.
• DAWKINS Richard, Bóg urojony, przeł. Piotr Szwajcer, Wydawnictwo CiS, Warszawa 2007.
• DĘBOWSKI Józef i STARZYŃSKA-KOŚCIUSZKO Ewa (red.), Nauka. Racjonalność. Realizm. Między filozofią przyrody a filozofią nauki i socjologią wiedzy, Instytut Filozofii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2013.
• DEKEMA Jan D., „Incommensurability and Judgment”, Theory and Society 1981, vol. 10, no. 4, s. 521-546.
• DELLA PORTA Donatella and KEATING Michael (eds.), Approaches and Methodologies in the Social Sciences: A Pluralist Perspective, Cambridge University Press, Cambridge 2008.
• DELLA PORTA Donatella and KEATING Michael, „How Many Approaches in the Social Sciences?: An Epistemological Introduction”, w: DELLA PORTA and KEATING (eds.), Approaches and Methodologies…, s. 19-39.
• DEMBSKI William A., „Odmiany naturalizmu. Czy któraś forma naturalizmu jest zgodna z teorią inteligentnego projektu?”, przeł. Dariusz Sagan, Na Początku… 2005, R. 13, nr 1-2, s. 45-54, http://tiny.pl/xhkg8 (12.04.2018).
• DEMBSKI William A., „The Intelligent Design Movement”, http://www.arn.org/docs/dembski/wd_idmovement.htm (20.03.2018).
• Discovery Institute, „Top Questions and Answers on Intelligent Design”, 8 September 2005, http://www.discovery.org/a/2348 (20.03.2018).
• DYK Wiesław (red.), Sozologia systemowa. Tom 4. Biosfera. Człowiek i jego środowisko w aspekcie przyrodniczym, filozoficznym i teologicznym, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2012.
• ELDREDGE Niles, The Monkey Business: A Scientist Looks at Creationism, Washington Square Press, New York 1982.
• ELDREDGE Niles, The Triumph of Evolution and The Failure of Creationism, W.H. Freeman and Company, New York 2001.
• FEIGL Herbert, FEYERABEND Paul K., HANSON Norwood R., HEMPEL Carl G., HESSE Mary, MAXWELL Grover, and ROZEBOOM William, „Discussion at the Conference on Correspondence Rules”, w: RADNER and WINOKUR (eds.), Analyses of Theories…, s. 220-259.
• FEYERABEND Paul K., Against Method: Outline of An Anarchistic Theory of Knowledge, New Left Books, London 1975.
• FEYERABEND Paul K., „Against Method: Outline of an Anarchistic Theory of Knowledge”, w: RADNER and WINOKUR (eds.), Analyses of Theories…, s. 17-130.
• FEYERABEND Paul K., „Changing Patterns of Reconstruction”, British Journal for the Philosophy of Science 1977, vol. 28, no. 4, s. 351-369.
• FEYERABEND Paul K., Dialogi o wiedzy, przeł. Justyna Nowotniak, Aletheia, Warszawa 1999.
• FEYERABEND Paul K., „Fantazje platońskie”, w: FEYERABEND, Dialogi o wiedzy…, s. 5-76.
• FEYERABEND Paul K., Jak być dobrym empirystą, przeł. Krystyna Zamiara, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1979.
• FEYERABEND Paul K., „Jak być dobrym empirystą? Wezwanie do tolerancji w kwestiach epistemologicznych”, w: FEYERABEND, Jak być dobrym empirystą…, s. 23-61.
• FEYERABEND Paul K., „Knowledge and the Role of Theories”, Philosophy of the Social Sciences 1988, vol. 18, no. 2, s. 157-178.
• FEYERABEND Paul K., „Ku pocieszeniu specjalisty”, w: FEYERABEND, Jak być dobrym empirystą…, s. 200-250.
• FEYERABEND Paul K., „Mit «nauki» i jego rola w społeczeństwie”, przeł. Janusz Jusiak, w: JODKOWSKI (red.), Czy sprzeczność…, s. 292-307, http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/archives/542 (03.04.2018).
• FEYERABEND Paul K., „More Clothes from the Emperor’s Bargain Basement: A Review of Laudan’s Progress and its Problems”, w: FEYERABEND, Philosophical Papers. Vol. 2…, s. 231-246.
• FEYERABEND Paul K., „On the «Meaning» of Scientific Terms”, w: FEYERABEND, Philosophical Papers. Vol. 1…, s. 97-103.
• FEYERABEND Paul K., Philosophical Papers. Vol. 1. Realism, Rationalism & Scientific Method, Cambridge University Press, Cambridge — New York — Port Chester — Melbourne — Sydney 1981.
• FEYERABEND Paul K., Philosophical Papers. Vol. 2. Problems of Empiricism, Cambridge University Press, Cambridge — New York — Port Chester — Melbourne — Sydney 1981.
• FEYERABEND Paul K., „Physik und Ontologie”, Wissenschaft und Weltbild: Monatsschrift für alle Gebiete der Forschung 1954, ht 7, s. 464-476.
• FEYERABEND Paul K., „Problems of Empiricism”, w: COLODNY (ed.), Beyond the Edge of Certainty…, s. 145-260.
• FEYERABEND Paul K., Przeciw metodzie, przeł. Stefan Wiertlewski, Wydawnictwo Siedmioróg, Wrocław 1996.
• FEYERABEND Paul K., „Reply to Criticism: Comments on Smart, Sellars and Putnam”, w: FEYERABEND, Philosophical Papers. Vol. 1…, s. 104-131.
• FEYERABEND Paul K., Science in a Free Society, Verso, London 1983.
• FEYERABEND Paul K., „Third Dialogue”, w: FEYERABEND, Three Dialogues on Knowledge…, s. 125-160.
• FEYERABEND Paul K., Three Dialogues on Knowledge, Basil Blackwell Ltd., Oxford UK & Cambridge USA 1991.
• FEYERABEND Paul K., „Wyjaśnianie, redukcja i empiryzm”, w: FEYERABEND, Jak być dobrym empirystą…, s. 62-151.
• FINOCCHIARO Maurice A., „Rhetoric and Scientific Rationality”, PSA: Proceedings of the Biennial Meeting of the Philosophy of Science Association 1978, vol. 1, s. 235-246.
• FISHER Ian, „Professor-Turned-Pope Leads a Seminar on Evolution”, New York Times 2 September 2006, http://tiny.pl/gkf7n (25.03.2018).
• FUTUYMA Douglas J., „Cuda a molekuły”, przeł. Dariusz Sagan, Filozoficzne Aspekty Genezy 2004, t. 1, s. 65-69, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2004.t.1/art.03.pdf (11.04.2018).
• GARDBAUM Stephen, „Law, Incommensurability, and Expression”, University of Pennsylvania Law Review 1998, vol. 146, no. 5, s. 1687-1700.
• GAZDA Małgorzata (red.), Idź Pod Prąd w sporze ewolucjonizm-kreacjonizm, Wydawnictwo Pod Prąd, Lublin 2017.
• GAZDA Małgorzata, „Stephena C. Meyera koncepcja «podpisu w komórce» a filozoficzne podstawy nauki”, Filozoficzne Aspekty Genezy 2016, t. 13, s. 7-23, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2016.t.13/art.02.pdf (13.04.2018).
• GOULD Stephen J., „Ewolucja jako fakt i teoria”, w: GOULD, Niewczesny pogrzeb Darwina…, s. 129-140.
• GOULD Stephen J., Niewczesny pogrzeb Darwina, przeł. Nina Kancewicz-Hoffman, Biblioteka Myśli Współczesnej, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1991.
• GOULD Stephen J., „Powrót obiecujących potworów”, w: GOULD, Niewczesny pogrzeb Darwina…, s. 191-200.
• GRIZZLE Raymond E., „Some Comments on the «Godless» Nature of Darwinian Evolution, and a Plea to the Philosophers Among Us”, Perspectives on Science and Christian Faith 1992, vol. 43, s. 175-177, http://www.asa3.org/ASA/PSCF/1992/PSCF9-92Grizzle.html (23.03.2018).
• HELLER Michał, „Nie za bardzo inteligentny projekt”, Copernicus Center 24 grudnia 2014, https://www.copernicuscenter.edu.pl/nie-za-bardzo-inteligentny-inteligentny-projekt-25312 (28.03.2018).
• HERSCHEL John F.W., Preliminary Discourse on the Study of Natural Philosophy, Longman, Brown, Green & Longmans, London 1851, https://archive.org/details/preliminarydisco00hersiala (08.04.2018).
• HODGE Charles, What is Darwinism?, Scribner, Armstrong and Company, New York 1874, http://tiny.pl/gkfxw (27.03.2018).
• HOY David Couzens, „Circularity, Indeterminacy, and Incommensurability”, New Literary History 1978, vol. 10, no. 1, s. 161-173.
• HOYLE Fred, Matematyka ewolucji, przeł. Robert Piotrowski, Wydawnictwo MEGAS, Warszawa 2003.
• HOYNINGEN-HUENNE Paul, „Paul Feyerabend und Thomas Kuhn”, Journal for General Philosophy of Science 2002, vol. 33, s. 61-83.
• JANECZEK Stanisław, STAROŚCIC Anna, DĄBEK Dariusz i HERDA Justyna (red.), Filozofia przyrody, Dydaktyka Filozofii, t. III, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2013.
• JODKOWSKI Kazimierz (red.), Czy sprzeczność może być racjonalna?, Realizm. Racjonalność. Relatywizm, t. 4, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1986.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Dlaczego kreacjonizm jest pseudonauką?”, w: ZON (red.), Pogranicza nauki…, s. 317-323, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_Dlaczego.kreacjonizm.jest.pseudonauka.pdf (09.04.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Epistemiczny układ odniesienia teorii inteligentnego projektu”, Filozofia Nauki 2006, nr 1 (53), s. 95-105, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Inne.teksty/Jodkowski_Epistemiczny.uklad.odniesienia.teorii.ID.pdf (09.04.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Eskapizm teologii i filozofii katolickiej w sprawie «nauka a religia»”, Na Początku… 2005, nr 7-8 (196-197), s. 261-284, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_Eskapizm.teologii.i.filozofii.katolickiej.pdf (12.04.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Filozofia nauki Paula K. Feyerabenda. Stadium umiarkowane”, Studia Filozoficzne 1979, nr 11 (168), s. 59-75.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Filozofia przyrody a nauki przyrodnicze”, Colloquia Communia 2007, 1-2 (82-83), s. 15-22.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Interpretacje Kuhnowskiej tezy o niewspółmierności paradygmatów”, Roczniki Filozoficzne 1984, t. 32, z. 3, s. 173-198.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Is the Causal Theory of Reference a Remedy for Ontological Incommensurability?”, w: JONKISZ and KOJ (eds.), On Comparing…, s. 133-151.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Klasyfikacja stanowisk kreacjonistycznych”, Filozoficzne Aspekty Genezy 2005/2006, t. 2/3, s. 241-269, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2005-2006.t.2-3/art.11.pdf (04.06.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Konflikt nauka-religia a teoria inteligentnego projektu”, w: JODKOWSKI (red.), Teoria inteligentnego projektu…, s. 145-180.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Kreacjoniści przed sądem. Aspekty filozoficzne «małpich procesów»”, w: MICHALCZENIA, MIZIŃSKA i OSSOWSKA (red.), Poszukiwania filozoficzne. Tom I…, s. 175-198, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_Kreacjonisci.przed.sadem.Aspekty.filozoficzne.malpich.procesow.pdf (11.04.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Metafizyczne opowieści nauki jako fundament pluralizmu naukowego”, w: JOHNSON, Wielka metafizyczna opowieść nauki…, s. 74-85, http://tiny.pl/q3m5p (09.04.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, Metodologiczne aspekty kontrowersji ewolucjonizm kreacjonizm, Realizm. Racjonalność. Relatywizm, t. 35, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1998.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Nauka w oczach Feyerabenda”, w: JODKOWSKI (red.), Czy sprzeczność…, s. 227-270.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Nienaukowy fundament nauki”, w: PIETRZAK (red.), Granice nauki…, s. 59-108, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_Nienaukowy.fundament.nauki.pdf (09.04.2108).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Niewspółmierność według Kuhna i Feyerabenda”, w: SADY, Ludwik Fleck…, s. 116-121.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Niewspółmierność. Studium przypadku: kontrowersja ewolucjonizm-kreacjonizm”, w: MUSZYŃSKI (red.), Z badań nad prawdą…, s. 127-171.
• JODKOWSKI Kazimierz, „O dwu rodzajach niewspółmierności interteoretycznej w ujęciu Paula K. Feyerabenda”, Studia Filozoficzne 1980, nr 7 (176), s. 79-91.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Płaszczyzny niewspółmierności w ujęciu T.S. Kuhna i P.K. Feyerabenda. Zmienność obserwacyjna”, Studia Filozoficzne 1984, nr 5, s. 119-134.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Pojęcie gatunku oraz mikro- i makroewolucji w kontekście sporu ewolucjonizm-kreacjonizm”, Na Początku… 2003, t. 11, nr 1-2 (164-165), s. 60-80, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_Pojecie.gatunku.oraz.mikro.i.makroewolucji.pdf (02.04.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Polskie wydanie rozpraw Feyerabenda”, Studia Filozoficzne 1981, nr 2 (183), s. 159-169.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Problem wyboru spośród niewspółmiernych teorii (analiza stanowiska P. K. Feyerabenda z tzw. okresu umiarkowanego)”, Studia Filozoficzne 1984, nr 1 (218), s. 109-120.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Rozpoznawanie genezy: istota sporu ewolucjonizm-kreacjonizm”, Roczniki Filozoficzne 2002, t. 50, z. 3, s. 187-198, http://tiny.pl/xh2bp (18.03.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, Spór ewolucjonizmu z kreacjonizmem. Podstawowe pojęcia i poglądy, Biblioteka Filozoficznych Aspektów Genezy, t. 1, Wydawnictwo MEGAS, Warszawa 2007, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_Spor.ewolucjonizmu.z.kreacjonizmem.pdf (02.04.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz (red.), Teoretyczny charakter wiedzy a relatywizm, Realizm. Racjonalność. Relatywizm, t. 17, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1995.
• JODKOWSKI Kazimierz (red.), Teoria inteligentnego projektu — nowe rozumienie naukowości?, Biblioteka Filozoficznych Aspektów Genezy, t. 2, Wydawnictwo MEGAS, Warszawa 2007, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_red._Teoria.ID.nowe.rozumienie.naukowosci.pdf (09.04.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, Teza o niewspółmierności w ujęciu Thomasa S. Kuhna i Paula K. Feyerabenda, Realizm. Racjonalność. Relatywizm, t. 1, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1984.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Twarde jądro ewolucjonizmu”, Roczniki Filozoficzne 2003, t. 51, z. 3, s. 77-117, http://tiny.pl/q3m5j (09.04.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Uczony w ciemnym budynku. Na marginesie metafory Elżbiety Kałuszyńskiej”, w: DĘBOWSKI i STARZYŃSKA-KOŚCIUSZKO (red.), Nauka. Racjonalność. Realizm…, s. 55-67, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_Uczony.w.ciemnym.budynku.pdf (09.04.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Wartości poznawcze w nauce. Wystąpienie w panelu dyskusyjnym. VIII Polski Zjazd Filozoficzny, Warszawa 17 września 2008”, s. 1-2, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Inne.teksty/Jodkowski_Wartosci.poznawcze.w.nauce.pdf (21.03.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, Wspólnoty uczonych, paradygmaty i rewolucje naukowe, Realizm. Racjonalność. Relatywizm, t. 22, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1990.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Wstęp do teorii inteligentnego projektu”, Fronda 2012, nr 63, s. 16-32, http://tiny.pl/gkfbn (21.03.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Zasadnicza nierozstrzygalność sporu ewolucjonizm-kreacjonizm”, Przegląd Filozoficzny — Nowa Seria 2012, nr 3 (83), s. 201-222, http://tiny.pl/gkfxn (09.04.2018).
• JOHNSON Phillip E., „Co to jest darwinizm?”, przeł. Kazimierz Jodkowski, Problemy Genezy 2010, t. 18, s. 103-112.
• JOHNSON Phillip E., „Evolution as Dogma: The Establishment of Naturalism”, First Things October 1990, http://www.firstthings.com/article/1990/10/002-evolution-as-dogma-the-establishment-of-naturalism (12.04.2018).
• JOHNSON Phillip E., „Głośna «herezja» w świątyni Darwina”, przeł. Kazimierz Jodkowski, w: JODKOWSKI, Metodologiczne aspekty…, s. 473-481.
• JOHNSON Phillip E., Wielka metafizyczna opowieść nauki (z posłowiem Kazimierza Jodkowskiego), przeł. Piotr Bylica, Archiwum Na Początku…, z. 13, Polskie Towarzystwo Kreacjonistyczne, Warszawa 2003.
• JONKISZ Adam and KOJ Leon (eds.), On Comparing and Evaluating Scientific Theories, Poznań Studies in the Philosophy of the Sciences and the Humanities, vol. 72, Rodopi, Amsterdam — Atlanta, Georgia 2000.
• KADVANY John, Imre Lakatos and the Guises of Reason, Duke University Press, Durham and London 2001.
• KILIAN Krzysztof J., „Czym są epistemiczne układy odniesienia?”, Filozoficzne Aspekty Genezy 2017, t. 14, s. 191-235, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2017.t.14/art.07.pdf (20.05.2018).
• KILIAN Krzysztof J., „Duhem i Feyerabend a teza o niewspółmierności teorii naukowych”, w: KOTOWSKI (red.), Fakty i konwencje…, s. 71-84, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Kilian_Duhem.i.Feyerabend.a.teza.o.niewspolmiernosci.pdf (12.04.2018).
• KILIAN Krzysztof J., „Geneza idei epistemicznych układów odniesienia i ich odmiany”, Filozoficzne Aspekty Genezy 2017, t. 14, s. 137-190, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2017.t.14/art.05.pdf (11.04.2018).
• KILIAN Krzysztof J., Poglądy filozoficzne Paula K. Feyerabenda. Część I. Program metodologiczny, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2014.
• KITCHER Philip, „Genes”, The British Journal for the Philosophy of Science 1982, vol. 33, no. 4, s. 337-359.
• KLEINER Scott A., „Ontological and Terminological Commitment and the Methodological Commensurability of Theories”, PSA: Proceedings of the Biennial Meeting of the Philosophy of Science Association 1970, s. 507-518.
• KOJONEN Erkki V.R., „Methodological Naturalism and the Truth Seeking Objection”, International Journal for Philosophy of Religion 2016, vol. 79, no. 3, s. 1-26, http://tiny.pl/gkfxk (06.04.2018).
• KOKIĆ Tonći, „Is There a Unique Process Which Governs Macroevolution?”, Nova Prisutnost 2015, vol.13, no. 3, s. 319-336, https://hrcak.srce.hr/file/218988 (30.03.2018).
• KOPERSKI Jeffrey, „Two Bad Ways to Attack Intelligent Design and Two Good Ones”, Zygon 2008, vol. 43, no. 2, s. 433-449.
• KOTOWSKI Mateusz (red.), Fakty i konwencje, Lectiones & Acroases Philosophicae 2017, vol. X, nr 1.
• KOWALSKI-GLIKMAN Jerzy, „Bezradność postępowego inteligenta”, Świat Nauki 2008, nr 2 (198), s. 84-85, www.ifil.uz.zgora.pl/images/Jodkowski.publikacje/nauka_a_kreacjonizm_rec_Swiat_Nauki.pdf (14.03.2018).
• KUHN Thomas S., Droga po Strukturze. Eseje filozoficzne z lat 1970-1993 i wywiad-rzeka z autorem słynnej Struktury rewolucji naukowych, James Conant i John Haugeland (wyd.), przeł. Stefan Amsterdamski, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2003.
• KUHN Thomas S., „Odpowiedź moim krytykom”, w: KUHN, Droga po Strukturze…, s. 117-162.
• KUHN Thomas S., „Postscriptum (1969)”, w: KUHN, Struktura rewolucji naukowych…, s. 301-360.
• KUHN Thomas S., Struktura rewolucji naukowych, przeł. Helena Ostromęcka i Justyna Nowotniak, Fundacja Aletheia, Warszawa 2001.
• KUHN Thomas S., „The Road Since Structure”, PSA: Proceedings of the Biennial Meeting of the Philosophy of Science Association 1990, vol. 2, s. 3-13.
• KUHN Thomas S., „Współmierność, porównywalność, komunikowalność”, w: KUHN, Droga po Strukturze…, s. 35-56.
• KUHN Thomas S., „Zmiana teorii jako zmiana struktury. Uwagi o formalizmie Sneeda”, w: KUHN, Droga po Strukturze…, s. 163-179.
• LEITER Brian, „Incommensurability: Truth or Consequences?”, University of Pennsylvania Law Review 1998, vol. 146, no. 5, s. 1723-1731.
• LEKKA-KOWALIK Agnieszka, „Nauka wolna od wartości — groźna utopia współczesnej kultury”, http://sapiencjokracja.pl/nauka-wolna-od-wartosci-grozna-utopia-wspolczesnej-kultury (25.03.2018).
• LEWONTIN Richard, „Billions and Billions of Demons”, New York Review of Books 9 January 1997, vol. 44, no. 1, http://www.nybooks.com/articles/1997/01/09/billions-and-billions-of-demons (23.03.2018).
• ŁOMNICKI Adam, „Czy darwinowska teoria ewolucji jest dogmatem współczesnej biologii, czy zmową elit?”, Wszechświat 2014, t. 115, nr 1-3, s. 56-60, http://tiny.pl/gkb4q (02.04.2018).
• MAYR Ernst, „Wpływ Darwina na myśl współczesną”, przeł. Karol Sabath, Świat Nauki 2000, nr 9 (109), s. 59-63.
• MCMULLIN Ernan, „Odmiany naturalizmu metodologicznego”, przeł. Ewelina Topolska, Filozoficzne Aspekty Genezy 2012, t. 9, s. 109-129, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2012.t.9/art.02.pdf (11.04.2018).
• MEYER Stephen C., „Darwinizm powstrzymuje rozwój nauki”, przeł. Małgorzata Gazda, w: GAZDA (red.), Idź Pod Prąd…, s. 440-441.
• MEYER Stephen C., Signature in the Cell: DNA and the Evidence for Intelligent Design, Harper One, New York 2009.
• MICHALCZENIA Jakub, MIZIŃSKA Jadwiga i OSSOWSKA Katarzyna (red.), Poszukiwania filozoficzne. Tom I: Nauka, Prawda. Panu Profesorowi Józefowi Dębowskiemu w darze, Instytut Filozofii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2014.
• MIGNEA Arminius, „Methodological Naturalism and Its Creation Story”, w: BARTLETT and HOLLOWAY (eds.), Naturalism and Its Alternatives…, s. 129-162.
• MINAROWSKI Łukasz, „Nie wszystko trzeba wiedzieć (wywiad z Jamesem Deweyem Watsonem)”, Medyk Białostocki 2008, nr 67-68, s. 5-8, https://www.umb.edu.pl/photo/pliki/medyk/2008/mb_08-09.pdf (24.03.2018).
• MORELAND James P. and CRAIG William L., Philosophical Foundations for a Christian Worldview, Downers Grove 2003.
• MORRIS Henry M., Scientific Creationism, Creation Life Publishers, San Diego, California 1974.
• MUNÉVAR Gonzalo (ed.), Beyond Reason: Essays on the Philosophy of Paul K. Feyerabend, Boston Studies in the Philosophy of Science, vol. 132, Kluwer Academic Publishers, Dordrecht — Boston — London 1991.
• MUSZYŃSKI Zbysław (red.), Z badań nad prawdą, nauką i poznaniem, Realizm. Racjonalność. Relatywizm, t. 31, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1998.
• NAGEL Ernest, „Review of Against Method: Outline of an Anarchistic Theory of Knowledge”, The American Political Science Review 1977, vol. 71, no. 3, s. 1132-1134.
• NAGEL Thomas, „Public Education and Intelligent Design”, Philosophy & Public Affairs 2008, vol. 36, no. 2, s. 187-205.
• NEWTON-SMITH William H., „The Underdetermination of Theory by Data”, Proceedings of the Aristotelian Society 1978, supp. vol. 52, s. 71-91.
• NOWAK Grzegorz, „Książka filozofa o sporze między ewolucjonistami i kreacjonistami”, Filozofia Nauki 2001, vol. 9, nr 2, s. 161-168, http://tiny.pl/gk12g (21.03.2018).
• O’CONNOR Robert C., „Nauka przed sądem: analiza racjonalności naturalizmu metodologicznego”, przeł. Joanna Popek i Grzegorz Rogula, Filozoficzne Aspekty Genezy 2014, t. 11, s. 95-131, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2014.t.11/art.04.pdf (26.03.2018).
• PACEWICZ Artur (red.), Kolokwia Platońskie: Θεαίτητος, Instytut Filozofii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2007.
• PACEWICZ Artur, „Kolokwia Platońskie — Θεαίτητος. Wstęp”, w: PACEWICZ (red.), Kolokwia Platońskie…, s. 7-17.
• PAJEWSKI Mieczysław, „Henry M. Morris (1918-2006) — odnowiciel współczesnego kreacjonizmu”, w: GAZDA (red.), Idź Pod Prąd…, s. 326-332.
• PENNOCK Robert T., „Bóg w lukach wiedzy: argument z niewiedzy i ograniczenia naturalizmu metodologicznego”, przeł. Dariusz Sagan, Filozoficzne Aspekty Genezy 2012, t. 9, s. 155-185, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2012.t.9/art.04.pdf (20.03.2018).
• PEROVICH Anthony N. Jr., „Incommensurability, Its Varieties and Its Ontological Consequences”, w: MUNÉVAR (ed.), Beyond Reason…, s. 313-328.
• PIETRZAK Zbigniew (red.), Granice nauki, Lectiones & Acroases Philosophicae 2013, vol. VI, nr 1.
• PIGLIUCCI Massimo, „Science and Fundamentalism”, EMBO Reports 2005, vol. 6, nr 12, s. 1106-1109, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1369219/# (10.04.2018).
• QUAMMEN David, „Czy Darwin się mylił?”, National Geographic Polska 2004, nr 11(62), s. 2-33.
• RADNER Michael and WINOKUR Stephen (eds.), Analyses of Theories and Methods of Physics and Psychology, Minnesota Studies in the Philosophy of Science, vol. 4, University of Minnesota Press, Minneapolis 1970.
• RAZ Joseph, „Value Incommensurability: Some Preliminaries”, Proceedings of the Aristotelian Society — New Series 1985-1986, vol. 86, s. 117-134.
• RENNIE John, „15 odpowiedzi na nonsensowne tezy kreacjonistów”, przeł. Karol Sabath, Świat Nauki 2002, nr 9, s. 66-72, http://creationism.org.pl/groups/ptkrmember/spor/pl/Rennie,%2015%20odpowiedzi.pdf/view (11.04.2018).
• ROBINSON James T., „Incommensurability of Evolution and Special Creation”, The American Biology Teacher 1971, vol. 33, no. 9, s. 535-538+545, http://abt.ucpress.edu/content/33/9/535.full.pdf+html (09.04.2018).
• ROHRLICH Fritz, „Cognitive Scientific Realism”, Philosophy of Science 2001, vol. 68, no. 2, s. 185-202.
• ROLL-HANSEN Nils, „On the Reduction of Biology to Physical Science”, Synthese 1969, vol. 20, no. 2, s. 277-289.
• ROTKIEWICZ Marcin, „Barbarzyńcy u bram”, Polityka 26 stycznia 2008, nr 4 (2638), s. 92, http://tiny.pl/g8zfm (14.04.2018).
• RUDWICK Martin J.S., „Charles Lyell Speaks in the Lecture Theatre”, The British Journal for the History of Science 1976, vol. 9, no. 2, Lyell Centenary Issue: Papers Delivered at the Charles Lyell Centenary Symposium, London 1975, s. 147-155.
• RUSE Michael, „Creationism”, w: ZALTA (ed.), The Stanford Encyclopedia…, https://plato.stanford.edu/entries/creationism/#Con (30.03.2018).
• RUSE Michael, Darwinism Defended: A Guide to the Evolution Controversies, Addison-Wesley, Reading, Massachusetts 1982.
• RYLAND Mark, „«Teoria inteligentnego projektu» podważa teorię ewolucji. Już sama złożoność stworzenia świadczy o działaniu siły wyższej. Darwinizm? Nie ma szans. Wywiad z Michaelem J. Behe’em dla Our Sunday Visitor”, przeł. Dariusz Sagan, Na Początku… 2004, nr 11-12A (187-188), s. 414-420, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Ryland_Teoria.ID.podwaza.teorie.ewolucji.pdf (22.03.2018).
• SABATH Karol, „Kreacjonizm a sprawa polska”, Świat Nauki 2002, nr 9, s. 73, http://tiny.pl/g2s2c (11.04.2018).
• SADY Wojciech, Ludwik Fleck o społecznej naturze poznania, Prószyński i S-ka, Warszawa 2000.
• SADY Wojciech, Spór o racjonalność naukową. Od Poincarégo do Laudana, Monografie FNP, Wrocław 2000.
• SAGAN Dariusz, „Debata Benedykta XVI i jego uczniów nad stworzeniem i ewolucją”, Filozoficzne Aspekty Genezy 2005/2006, t. 2/3, s. 7-17, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2005-2006.t.2-3/art.08.pdf (12.04.2018).
• SAGAN Dariusz, „Ewaluacja ewolucjonistycznych rozwiązań problemu nieredukowalnej złożoności”, Otwarte Referarium Filozoficzne 2009, t. 2, s. 89-116, http://tiny.pl/q3mjg (13.04.2018).
• SAGAN Dariusz, „Kazimierz Jodkowski o teorii inteligentnego projektu”, w: BYLICA, KILIAN, PIOTROWSKI i SAGAN (red.), Filozofia — nauka — religia…, s. 213-227, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Sagan_Kazimierz.Jodkowski.o.teorii.ID.pdf (21.03.2018).
• SAGAN Dariusz, Metodologiczno-filozoficzne aspekty teorii inteligentnego projektu, Biblioteka Filozoficznych Aspektów Genezy, t. 6, Instytut Filozofii Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2015, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Sagan_Metodologiczno-filozoficzne.aspekty.ID.pdf (29.03.2018).
• SAGAN Dariusz, „Molekularny «zegar Paleya» a darwinowska ewolucja”, Ruch Filozoficzny 2005, t. LXII, nr 2, s. 289-304, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Sagan_Molekularny.zegar.Paleya.pdf (21.03.2018).
• SAGAN Dariusz, „Naturalizm metodologiczny — konieczny warunek naukowości?”, Roczniki Filozoficzne 2013, t. LXI, nr 1, s. 73-91, http://tiny.pl/q33sb (12.04.2018).
• SAGAN Dariusz, „Spór o naukowość współczesnej teorii inteligentnego projektu na przykładzie Michaela Behe’ego koncepcji nieredukowalnej złożoności”, Przegląd Filozoficzny — Nowa Seria 2004, R. 13, nr 3 (51), s. 37-54, http://tiny.pl/xh85n (09.04.2018).
• SAGAN Dariusz, „Spór o użyteczność teorii inteligentnego projektu dla nauki”, Kultura i Edukacja 2013, nr 3 (96), s. 28-49, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Sagan_Spor.o.uzytecznosc.ID.pdf (01.04.2018).
• SAGAN Dariusz, „Teoria inteligentnego projektu — argumenty za i przeciw”, w: JANECZEK, STAROŚCIC, DĄBEK i HERDA (red.), Filozofia przyrody…, s. 335-383, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Sagan_Teoria.ID.argumenty.za.i.przeciw.pdf (09.04.2108).
• SAGAN Dariusz, „Wnioskowanie o projekcie a warunek niezależnej wiedzy o projektancie”, Przegląd Filozoficzny — Nowa Seria 2014, nr 2 (90), s. 153-171, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Sagan_Wnioskowanie.o.projekcie.a.warunek.niezaleznej.wiedzy.o.projektancie.pdf (09.04.2018).
• SANKEY Howard, „Incommensurability: An Overview”, Divinatio 1999, no. 10, s. 1-16.
• SANKEY Howard, „Incommensurability, Translation and Understanding”, The Philosophical Quarterly 1991, vol. 41, no. 165, s. 414-426.
• SCOTT Eugenie C., Evolution vs. Creationism: An Introduction, 2nd ed., Greenwood Press, Westport, Connecticut, London 2009.
• SNOKE David W., „Jak w zaprojektowanym Wszechświecie zdefiniować to, co niezaprojektowane”, przeł. Dariusz Sagan, Filozoficzne Aspekty Genezy 2009/2010, t. 6/7, s. 117-137, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2009-2010.t.6-7/art.09.pdf (07.04.2018).
• STREAN Ralph, „Genesis 3D: kinowy film o stworzeniu!”, w: GAZDA (red.), Idź Pod Prąd…, s. 431-433.
• „The Elie Wiesel Foundation For Humanity. Nobel Laureates Initiative, September 9, 2005, TO: Kansas State Board of Education”, https://web.archive.org/web/20051007161950/http://media.ljworld.com/pdf/2005/09/15/nobel_letter.pdf (31.03.2018).
• VARGAS Enrique Sandino, CACCAMO Marta, HASHIM Sumaya, and ENG Oskar, „The Evolution of Intelligent Design: Between Religion and Science”, Revista Científica General José María Córdova 2018, vol. 16, núm. 22, s. 61-80, https://www.revistaesmicgjmc.com/index.php/esmic/article/download/321/210 (02.04.2018).
• WÓJCIK Bogusław, „Czy teoria inteligentnego projektu i neodarwinizm mogą być komplementarne?”, Zagadnienia Filozoficzne w Nauce 2007, nr XLI, s. 28-45, http://tiny.pl/gkg4g (21.03.2018).
• WOODWARD Thomas, „Istota sporu darwinizmu z teorią inteligentnego projektu: przyrodnicza symfonia makroewolucji”, przeł. Dariusz Sagan, Filozoficzne Aspekty Genezy 2007/2008, t. 6/7, s. 7-20, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2007-2008.t.4-5/art.01.pdf (12.04.2018).
• YATES Steven, „Porównywalność niewspółmiernych teorii”, przeł. Kazimierz Jodkowski, w: JODKOWSKI (red.), Teoretyczny charakter wiedzy…, s. 433-450.
• ZALTA Edward N. (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy.
• ZON Józef (red.), Pogranicza nauki. Protonauka — paranauka — pseudonauka, Wydawnictwo KUL, Lublin 2009.