Ikony Matki Bożej typu „Hodegetria” w prawosławiu i ich obecność w polskich cerkwiach

• Authors: Charkiewicz Jarosław

Title variants

EN

Icons of Our Lady Hodegetria in Orthodox Faith and their presence in Polish Orthodox churches

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W prawosławnej ikonografii wizerunek Bogurodzicy zajmuje pierwsze miejsce po wyobrażeniach Jezusa Chrystusa i tworzy z nim harmonijną całość. Ikonografia Matki Bożej liczbą typów i wariantów przewyższa nawet liczbę ikon Zbawiciela. Chociaż badacze nie są w pełni zgodni co do systematyki ikon maryjnych, to odnosząc się do pierwowzorów wykonanych przez ewangelistę Łukasza i opierając się na tradycji cerkiewnej, założyć można, że istnieją trzy kluczowe typy: „Hodegetria”, „Eleusa” i „Orantka” oraz jeden umowny – „Akatyst”. Wśród nich „Hodegetria” zajmuje szczególne, uprzywilejowane miejsce. Ikony tego typu, wywodzące się z Cesarstwa Bizantyjskiego, największy rozkwit uzyskały na Rusi, skąd dotarły też na polskie ziemie. W prawosławnych świątyniach w Polsce znajduje się obecnie wiele ikon tego typu, wśród których do najbardziej znanych należy zaliczyć: Bielska, Białostocka, Chełmska, Iwerska ze św. Góry Grabarki, Supraska, Turkowicka, Leśniańska, Lubelska, Hajnowska „Radość Nieoczekiwana”, Rybołowska, Sanocka, Jabłeczyńska, Jaworska, Krasnostocka, Kożańska.

EN

Abstract The image of the Mother of God in Orthodox iconography has got the first place just after the images of Jesus Christ and together with him forms a harmonious entirety. The number of types and variants of the iconography of Our Lady is even higher than the number of icons of the Savior. Although researchers are not fully agreed to the typology of images of the Mother of God, it refers to the archetypes made by the Evangelist Luke and it’s based on the tradition of the Orthodox Church, it can be assumed that there are three key types: Hodegetria, Eleusa and Orans and one contractual – Akathistos. Among them, Hodegetria has a special, privileged place. Icons of this type, came from the Byzantine Empire, but the greatest prosperity achieved in Rus, from where they came to the Polish lands. Nowadays there are many icons of this type in Polish Orthodox churches, among which the most famous are: Bielska, Białostocka, Chełmska, Iviron from Holy Mount of Grabarka, Supraska, Turkowicka, Leśniańska, Lubelska, Hajnowska “Unexpected Joy”, Rybołowska, Sanocka, Jabłeczyńska, Jaworska, Krasnostocka, Kożańska.

Keywords

PL

Ikona; Ikonografia; Hodegetria; Bogurodzica; Matka Boża; prawosławie

EN

Icon; Iconography; Hodegetria; Mother of God; Theotokos; Orthodoxy

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie
• Journal: Rocznik Teologiczny
• Year: 2016
• Volume: 58
• Issue: 2
• Pages: 153-172

Contributors

author

Charkiewicz Jarosław

References

• Charkiewicz, Jarosław. 2014. Tobą raduje się całe stworzenie, Ikony Bogarodzicy w Prawosławiu. Wyd. 3. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna.
• Dąb-Kalinowska, Barbara. 1994. Ziemia, piekło, raj. Jak czytać obrazy religijne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Evdokimov, Paul. 1999. Sztuka ikony. Teologia piękna. Tłum. Maria Żurawska. Warszawa: Wydawnictwo Księży Mariawitów.
• Jazykowa, Irina. 1999. „Podstawowe typy ikon Bogurodzicy w tradycji bizantyjsko-rosyjskiej oraz ich interpretacja teologiczna.” W Ikona liturgiczna. Ewangelizacyjne przesłanie ikonografii maryjnej, red. Kazimierz Pek MIC, 90-98. Warszawa: Wydawnictwo Księży Marianów.
• Jazykowa, Irina. 1998. Świat ikony. Tłum. ks. Henryk Paprocki. Warszawa: Wydawnictwo Księży Marianów.
• Kruk, Mirosław Piotr. 2003. „Ikona Matki Boskiej Hodegetrii w otoczeniu proroków, Joachima i Anny w cerkwi monasteru Św. Onufrego w Jabłecznej.” W Do piękna nadprzyrodzonego. Sesja naukowa na temat rozwoju sztuki sakralnej od X do XX wieku na terenie dawnych diecezji chełmskich Kościoła rzymskokatolickiego, prawosławnego, grekokatolickiego, red. K. Mart, 226-237. Chełm.
• Popova, Olga, i Engelina Smirnova, Paola Cortesi, 1998. Ikony różnych kręgów kulturowych od VI w. po czasy współczesne. Tłum. Tamara Łozińska. Warszawa: Arkady.
• Prasał, Aneta. 1996. Mały słownik ikon maryjnych. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji Zabytków.
• Quenot, Michael. 1997. Ikona. Okno ku wieczności. Tłum. Henryk Paprocki. Białystok: Wydawnictwo Orthdruk.
• Smykowska, Elżbieta. 2002. Ikona. Mały słownik. Warszawa: Wydawnictwo Verbinum.
• Špidlik, Tomaš, i Marko Ivan Rupnik. 2001. Mowa obrazów. Tłum. Janina Dembska, Warszawa: Wydawnictwo Księży Werbistów Verbinum.
• Uspienski, Leonid. 1993. Teologia ikony. Tłum. Maria Żurawska. Poznań: W drodze.
• Бухарев, Иоанн. 1901. Чудотворные иконы Пресвятой Богородицы: История их и изображения. Москва: Аксиос.
• Живов, Виктор. 1994. Святость: Краткий словарь агиографических терминов. Москва: Гнозис.
• Кондаков, Никодим. 1915. Иконография богоматери (в 2-х т.). Санкт-Петербург: Издание Отделения Русского языка и словесности Императорской Академии Наук.
• Малков, Петр Юрьевич, i Нина Квливидзе. 2002. „Богородица.” W Православная энциклопедия. Том V. Москва: Церковно-научный центр «Православная энциклопедия»: 486-503.