Neurobiologiczne mechanizmy zachowań emocjonalnych i wolicjonalnych a strategie terapii logopedycznej

• Authors: Panasiuk Jolanta

Title variants

EN

Neurobiological Mechanisms of Emotional and Volitional Behaviors vis-à-vis Strategies for Logopedic Therapy

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przyjąć należy, że możliwości językowe i umysłowe człowieka są stopniowalne, co wynika zarówno z praw ewolucji gatunku ludzkiego, jak też z etapów rozwoju każdej jednostki. Porządek następowania kolejnych faz w procesie kształtowania się czynności psychicznych określony jest zasadą: od najbardziej pierwotnych do coraz bardziej złożonych. Ta hierarchia opiera się na uwarunkowaniach neurobiologicznych – w procesach formowania i odbioru wypowiedzi uczestniczą wszystkie piętra organizacji mózgu, począwszy od najstarszej części, czyli pnia, który jest związany z gotowością do mówienia i automatyzacją przebiegów głosowych, poprzez układ limbiczny, który reguluje emocjonalno-motoryczny aspekt wypowiedzi, aż po układ najmłodszy, czyli korowy, który odpowiada za planowanie językowe. W artykule zaprezentowano strategie, jakie należy przyjąć w stymulowaniu, kształtowaniu i odbudowie zachowań językowych u dzieci i dorosłych z zaburzeniami mowy o podłożu neurologicznym. Strategie te wynikają z ewolucyjnych i ontogenetycznych praw rozwoju i działania układu nerwowego u człowieka.

EN

It should be assumed that human linguistic and intellectual capabilities are gradable, which follows from both the laws of evolution of the human species and from developmental stages of each individual. The order of succession of the stages in the process of formation of mental functions is determined by the principle: from the most primitive to the increasingly complex. This hierarchy is based on neurobiological determinants: all the levels of the brain organization participate in the processes of forming and receiving utterances, from the oldest or the brain stem, which is connected with the readiness to speak and automation of vocal sequences, to the limbic level, which regulates the emotional and motor aspect of utterances, to the youngest or cortical level, which is responsible for language planning. The paper presents strategies that should be adopted to stimulate, shape and rebuild linguistic behaviors of children and adults with neurologically-based speech disorders. These strategies stem from the evolutionary and ontogenetic laws of the development and functioning of the human nervous system.

Keywords

PL

filogeneza mowy; ontogeneza mowy; pragmatyczne funkcje wypowiedzi; zaburzenia mowy; postępowanie logopedyczne

EN

speech phylogenesis; speech ontogenesis; pragmatic functions of utterances; speech disorders; speech therapy management

• Publisher: Polskie Towarzystwo Logopedyczne
• Journal: Logopedia
• Year: 2018
• Volume: 47
• Issue: 2
• Pages: 101-121

Dates

published

2020-08-27

Contributors

author

Panasiuk Jolanta

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Zakład Logopedii i Językoznawstwa Stosowanego

References

• Aitchison J., 1999, Ziarna mowy. Początki i rozwój języka, przeł. M. Sykurska-Derwojed, Warszawa.
• Bajek A., Rzempowska J., Gawłowicz K., Galewska I., Chochowska M., Marcinkowski J., 2014, Znaczenie dotyku dla prawidłowego rozwoju kręgowców wyższych, „Hygeia Public Health”, 49 (3), s. 421–424.
• Blumer H., 1969, Symbolic Interactionism. Perspective and Method. Los Angeles, CA–London–Berkeley, CA.
• Brown J.W., 2015, Microgenetic Theory and Process Thought Reflections and prospects.
• Chomsky N., 1957, Syntactic Structures, Hague.
• de Wit E., Linsen S.E., Cuppen E., Berezikov E., 2009, Repertoire and evolution of miRNA genes in four divergent nematode species, „Genome Research” 19, s. 2064–2074.
• Diamond J., 1998, Trzeci szympans. Ewolucja i przyszłość zwierzęcia zwanego człowiekiem, przeł.J. Weiner, Warszawa.
• Domańska Ł., Borkowska A.R., red., 2008, Podstawy neuropsychologii klinicznej, Lublin.
• Dryll E., 2003, Interakcja wychowawcza w relacji matka – dziecko, [w:] Z zagadnień współczesnej psychologii wychowawczej, red. A. Jurkowski, Warszawa, s. 131–162.
• Dunbar R.I.M., 1998, The social brain hypothesis, „Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews” 6, 5, s. 178–190.
• Dunbar R., 2014, Nowa historia ewolucji człowieka, przeł. Bartłomiej Kucharzyk, Kraków.
• Edelman G.M., 1998, Przenikliwe powietrze, jasny ogień. O materii umysłu, przeł. J. Rączaszek, Warszawa.
• Fiske J., 1999/2003, Wprowadzenie do badań nad komunikowaniem, przeł. A. Gierczak, Wrocław.
• Fix J.D., 1997, Neuroanatomia, przeł. i oprac. J. Moryś, Wrocław.
• Gerhardt S., 2010, Znaczenie emocji. Jak emocje wpływają na rozwój mózgu, przeł. B. Radwan, Kraków.
• Gilad Y., Oshlack A., Smyth G.K., Speed T.P., and White K.P., 2006, Expression profiling in primates reveals a rapid evolution of human transcription factors, „Nature 440”, s. 242–245.
• Goleman D., 1997, Inteligencja emocjonalna, przeł. A. Jankowski, Poznań.
• Grabias S., 1997a, Język w zachowaniach społecznych, Lublin.
• Grabias S., 2001, Perspektywy opisu zaburzeń mowy, [w:] Zaburzenia mowy, red. S. Grabias, Lublin, t. 1, s. 11–43.
• Grabias S., 2007, Język, poznanie, interakcja. Mowa. Teoria – Praktyka, [w:] Język, interakcja, zaburzenia mowy. Metodologia badań, red. T. Woźniak, A. Domagała, Lublin, t. 2, s. 355–377.
• Hałas E., 2006, Interakcjonizm symboliczny. Społeczny kontekst znaczeń, Warszawa.
• Herzyk A., 2000, Afazja: mechanizmy mózgowe i symptomatologia, „Logopedia”, 27, s. 23–54.
• Herzyk A., 2005, Wprowadzenie do neuropsychologii klinicznej, Warszawa.
• Halliday M.A.K., 1980, Uczenie się znaczeń, przekł. Hanny Bartoszewicz, [w:] Badania nad rozwojem języka dziecka. Wybór tekstów, red. G. Wales Shugar, M. Smoczyńska, Warszawa, s. 514–556.
• Jakobson R., 1989, W poszukiwaniu istoty języka, t. 1–2, przeł. M.R. Mayenowa, Warszawa.
• Jurkowski A., 1975, Ontogeneza mowy i myślenia, Warszawa.
• Kaczmarek B.L.J., 1995, Mózgowa organizacja mowy, Lublin.
• Khaitovich P., Enard W., Lachmann M., Paabo S., 2006, Evolution of primate gene expression, „Nature Reviews Genetics”, 7, s. 693–702.
• Kogan W.M., 1962, Wosstanowlenije rieczi pri afaziji, Moskwa.
• Lenneberg E.H., 1967, Biological Foundations of Language, New York.
• Martin G.N., 2001, Neuropsychologia, przeł. J. Gielecki, Warszawa.
• Maruszewski T., 1996, Psychologia poznawcza, Warszawa.
• Matczak A., 1982, Style poznawcze, Warszawa.
• Materska M., Tyszka T., red., 1997, Psychologia i poznanie, Warszawa.
• Maturana H., Varela F., 1998, The Free of Knowledge. The Biological Roots of Human Understanding, Boston, MA – London.
• Mazur R., Klimarczyk M., Rudy J., Nyka W., 2006, Wielopiętrowość zaburzeń mowy w praktyce lekarskiej, „Psychiatria”, 3(3), s. 112–117.
• Mead G.H., 1975, Umysł, osobowość i społeczeństwo, przeł. Z. Wolińska, Warszawa.
• Milewski S., 2004, Mowa dorosłych kierowana do niemowląt, Gdańsk.
• Panasiuk J., 1999, Zaburzenia języka a komunikacja w przypadkach afazji, [w:] Beiträge der Europäischen Slavistischen Linguistik (POLYSLAV), red. K. Böttger, M. Giger, B. Wiemer, München, t. 2, s. 213–222.
• Panasiuk J., 2013, Afazja a interakcja. TEKST – metaTEKST – konTEKST, Lublin.
• Panasiuk J., 2016, Mózgowa organizacja procesu mówienia, [w:] Logopedia artystyczna, red. B. Kamińska, S. Milewski, Gdańsk, s. 288–311.
• Panasiuk J., 2016a, Neurologiczne uwarunkowania rozwoju mowy, [w:] Wczesna interwencja logopedyczna, red. K. Kaczorowska-Bray, S. Milewski, Gdańsk, s. 36–53.
• Pąchalska M., 2007, Neuropsychologia kliniczna. Uraz mózgu, t. 1, Procesy poznawcze i emocjonalne, Warszawa.
• Porayski-Pomsta J., 2009, Zagadnienie periodyzacji rozwoju mowy dziecka, Logopeda 1(7), s. 7–31.
• Ruszel M.E., 2011, Sieroctwo duchowe dziecka, „Studia Gdańskie”, XXVIII, s. 151–157.
• Searle J.R., 1995, Umysł, mózg i nauka, przeł. J. Bobryk, Warszawa.
• Smyczek A., 2007, Wspomaganie rozwoju komunikacji i języka dzieci niepełnosprawnych od 1-go do 6-go roku życia, [w:] Możliwości diagnostyki i terapii dzieci z wczesnym uszkodzeniem mózgu w wieku od 0 do 6-go roku życia i wsparcia ich rodzin, red. M. Król, J. Kryszczyńska, J. Taczała I., Zamość, s. 91–103.
• Somel M., Liu X., Tang L., Yan Z., Hu H., Guo S., Jiang X., Zhang X., Xu G., Xie G., Li N., Hu Y., Chen W., Pääbo S., Khaitovich P., 2011, MicroRNA-Driven Developmental Remodeling in the Brain Distinguishes Humans from Other Primates, „PLoS Biology” 9(12), e1001214.
• Tomasello M., 2002, Kulturowe źródła ludzkiego poznania, przeł. Joanna Rączaszek, Warszawa.
• Tomaszewski T., 1963/1969, Wstęp do psychologii (wyd. 1, wyd. 3). Warszawa.
• Twardowski K., 1965, O czynnościach i wytworach. Kilka uwag z pogranicza psychologii, gramatyki i logiki, [w:] Wybrane prace filozoficzne, K. Twardowski, Wybór i oprac. T. Rzepa, Warszawa, s. 222–240.
• Wepman J.M., 1951, Recovery from Aphasia, New York.
• Wytwicki W., 1963, Psychologia, t. 2, Warszawa.
• Zwoliński A., 2003, Słowo w relacjach społecznych, Warszawa.