Powojenna odbudowa miast w Polsce a retrowersja Starego Miasta w Elblągu

• Authors: Lubocka-Hoffmann Maria

Title variants

EN

The Post-War Rebuilding of Towns and Cities in Poland and the Retroversion of the Old Town in Elbląg

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Odbudowa zespołów staromiejskich zniszczonych w wyniku II wojny światowej przebiegała w czterech etapach. W pierwszym (do połowy lat 50. XX w.) z rozmaitym skutkiem odtwarzano historyczne formy urbanistyczne i architektoniczne oraz funkcje ośrodków (np. Warszawa, Gdańsk, Wrocław, Olsztyn, Jelenia Góra). Drugi etap (do 1960 r.), zapoczątkowany odbudową Szczecina, charakteryzował się zniekształcaniem dawnych form urbanistycznych, nikłym zachowaniem dawnych funkcji i nieudaną próbą harmonizowania z architekturą historyczną nowej architektury, wznoszonej w technologii szkieletowej. W trzecim etapie (do początku lat 80.) całkowicie zrezygnowano z odtwarzania dawnych form urbanistycznych i funkcji zespołów. Nowa modernistyczna architektura realizowana w technologii wielkiej płyty wyeliminowała ze starych miast tradycję, jakość i estetykę; pozbawiła je tożsamości kulturowej (np. Malbork, Pasłęk, Piła, Kołobrzeg). Czwarty etap zapoczątkowała na początku lat 80. odbudowa Starego Miasta w Elblągu, przeprowadzona nowatorską metodą nazwaną retrowersją (np. Podzamcze w Szczecinie, Wyspa Spichrzów w Gdańsku, Kołobrzeg). Charakteryzują ją duże, interdyscyplinarne badania naukowe poprzedzające prace budowlane, możliwie dokładne odtworzenie planu urbanistycznego, współczesne formy architektoniczne nowych kamienic stawianych na średniowiecznych fundamentach i przywrócenie starym miastom funkcji centralnych i reprezentacyjnych.

EN

Old-town areas destroyed in World War II were rebuilt in four stages. At the first stage (up to the mid-1950s), old urban-planning and architectural forms were reconstructed and historic functions were restored, with various effects (e.g. Warsaw, Gdańsk, Wrocław, Olsztyn, Jelenia Góra). The second stage (up to 1960), which started with the rebuilding of Szczecin, was characterised by distortion of old urban forms, hardly any preservation of former functions, and a failed attempt at combining historic architecture with new architecture based on frame structures. At the third stage (up to the early 1980s), the idea of restoring old urban forms and functions was abandoned altogether. New modernist architecture using the large prefabricated panel technology eliminated tradition, quality, and aesthetics from old towns, depriving them of their cultural identity (e.g. Malbork, Pasłęk, Piła, Kołobrzeg). The fourth stage commenced with the rebuilding of the Old Town in Elbląg in the early 1980s, carried out using the innovative method of retroversion (e.g. the Castle Grounds in Szczecin, Granary Island in Gdańsk, Kołobrzeg). It is characterised by extensive interdisciplinary research preceding any construction works, precise reconstruction of the urban plan, modern architectural forms of new tenement houses erected on medieval foundations, and the restoration of central and representative functions to old towns.

Keywords

PL

odbudowa zniszczonych miast; rekonstrukcja; modernizm; doktryna konserwatorska; Elbląg; retrowersja

EN

rebuilding of destroyed towns; reconstruction; modernism; conservation doctrine; Elbląg; retroversion

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2019
• Issue: 1
• Pages: 35-71

Dates

published

2019

Contributors

author

Lubocka-Hoffmann Maria

• konserwator zabytków
• conservator-restorer

References

• Albrecht S., Aktualne zagadnienia typizacji, „Architektura” 1957, nr 1.
• Alois Riegl, Georg Dehio i kult zabytków, przekład i wstęp R. Kasperowicz, Warszawa 2002.
• Barbacci A., Il restauro dei monumenti in Italia, Roma 1956, wg Małachowicz E., Ochrona środowiska kulturowego, t. 2, Warszawa 1988.
• Dobrucki A., W obliczu rzeczywistości, „Architektura” 1962, nr 9.
• Domagała T., Miasta wschodniopruskie w okresie zimowej ofensywy Armii Czerwonej w 1945 r., [w:] Lubocka-Hoffmann M. (red.), Odbudowa miast historycznych, Elbląg 1998.
• Dvořak M., Katechizm opieki nad zabytkami (1916), [w:] Kosiewski P., Krawczyk J. (red.), Zabytek i historia. Wokół problemów konserwacji i ochrony zabytków w XIX wieku, Warszawa 2012.
• Hauke K., Stobbe H., Die Baugeschichte und Baudenkmaler der Stadt Elbing, Stuttgart 1964.
• Hilpert T., Die funktionelle Stadt. Le Corbusiers Stadtvision, Braunschweig 1979.
• Kąsinowski A., Średniowieczna kamienica mieszczańska: Elbląg, Ryga, Kołobrzeg, [w:] Archaeologia Elbingensis, vol. 2, Elbląg-Gdańsk 1997.
• Kiryk F., Śliwa M., Ślufińska M., Wielka historia Polski: 1945-1956, t. 14, Kraków 1997.
• Krzyżanowski L., Gdańsk, [w:] Zin W. (red.), Zabytki urbanistyki i architektury w Polsce. Odbudowa i konserwacja, t. 1, Kalinowski W. (red.), Miasta historyczne, Warszawa 1986.
• Krzyżanowski L., Od rekonstrukcji do restytucji – kształtowanie koncepcji ideowo-konserwatorskich, „Ochrona Zabytków” 1987, nr 1-2.
• Latour S., Orlińska H., Szczecin, [w:] Zin W. (red.), Zabytki urbanistyki i architektury w Polsce. Odbudowa i konserwacja, t. 1, Kali¬nowski W. (red.), Miasta historyczne, Warszawa 1986.
• Lubocka-Hoffmann M., Miasta historyczne Zachodniej i Północnej Polski. Zniszczenia i programy odbudowy, praca habilitacyjna, Elbląg-Bydgoszcz 2004.
• Mielke F., Die Zukunft der Vergangenkeit, Grundsätze, Probleme und Möglichkeit der Denkmälpflege in der Alt-Städte, Stuttgart 1975.
• Olszewski A.K., Poszukiwanie narodowego stylu w architekturze polskiej ostatniego stulecia, „Architektura” 1977, nr 3-4.
• Ostrowski W., Prof. Jan Zachwatowicz, [w:] Kronika Warszawy, Warszawa 1980.
• Piwocki K., Uwagi o odbudowie zabytków, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury” 1946, nr 1-2.
• Rendschmidt M., Das alte Elbinger Burgerhaus, Elbing 1933.
• Riegl A., Nowoczesny kult zabytków. Jego istota i powstanie (1903), [w:] Kosiewski P., Krawczyk J. (red.), Zabytek i historia. Wokół problemów konserwacji i ochrony zabytków w XIX wieku, War¬szawa 2012.
• Rymaszewski B., Motywacje konserwatorskie Jana Zachwatowicza, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1993, nr 3-4.
• Rymaszewski B., O przetrwanie dawnych miast, Warszawa 1984.
• Sanierung in Italien und Frankreich, Köln 1975.
• Schmidt S., Rośnie i rozkwita socjalistyczny Gdańsk, „Dziennik Bałtycki”, 27.04.1955.
• Słomiński M., Szczecińskie Podzamcze. Staromiejska dzielnica nadodrzańska i jej odbudowa – kwartały XIV i XVII, Szczecin 1998.
• Stankiewicz J., Dalsze refleksje nad odbudowanym Gdańskiem, [w:] Sztuka pobrzeża Bałtyku. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Gdańsk, listopad 1976, Warszawa 1978.
• Wallis A., Miasto a przestrzeń, Warszawa 1977.
• Zachwatowicz J., O polskiej szkole odbudowy i konserwacji zabytków, [w:] Człowiek i nauka, Warszawa 1979.
• Zachwatowicz J., Program i zasady konserwacji zabytków, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury” 1946, nr 1-2.
• Zaremba P., Problematyka urbanistyczna miasta odbudowywanego, „Miasto” 1954, nr 5.

Identifiers

ISSN

0029-8247