Podręczniki szkolne w Galicji w II połowie XIX i na początku XX wieku w świetle prac Komisji Podręczników Szkolnych przy Radzie Szkolnej Krajowej

• Authors: WALAT WOJCIECH , WARZOCHA TOMASZ

Title variants

EN

School Books in Galicia in the Second Half of the 19th and the Beginning of the 20th Century in the Light of the Work of the School Textbooks Board at the National School Council

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Decydującym czynnikiem dynamicznego rozwoju podręczników stosowanych w gimnazjach Galicji w II połowie XIX i na początku XX w. było podjęcie akcji wydawniczej przez dwa stowarzyszenia: Towarzystwo Pedagogiczne i Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych. Towarzystwa te były w tym czasie największymi wydawcami podręczników. Od strony nadzoru pedagogicznego szczególną rolę odegrała Komisja Podręczników Szkolnych przy Radzie Szkolnej Krajowej. Dzięki determinacji i uporowi polskich (polskojęzycznych) naukowców i pedagogów – pomimo przywiązania do drobiazgowości i funkcjonowania w zbiurokratyzowanym systemie szkolnym c.k. – do końca okresu autonomicznego udało się nie tylko spolonizować, ale stworzyć dobrze opracowane i wydane podręczniki dla polskich gimnazjów.

EN

A decisive factor in the dynamic development of textbooks used in gymnasiums of Galicia in the second half of the 19th and beginning of the 20th centuries was the launch of a publishing campaign by two associations: the Pedagogical Society and the Society of Teachers of Higher Schools. At the time, these societies were the largest publishers of textbooks. From the side of pedagogical supervision played the Commission of School Manuals at the National School Board. Thanks to the determination and persistence of Polish (Polish-language) scientists and pedagogues – despite the attachment to meticulousness and functioning in the bureaucratic school system c.k. – until the end of the autonomous period, not only polonized, but to create well-designed and published textbooks for Polish junior high schools.

Keywords

PL

podręcznik szkolny; Komisja Podręczników Szkolnych; Rada Szkolna Krajowa; oświata w Galicji w drugiej połowie XIX i początkach XX w.

EN

school textbook; School Textbooks Committee; National School Council; education in Galicia in the second half of the 19th century and the beginning of the 20th century

• Publisher: Uniwersytet Rzeszowski
• Journal: Edukacja-Technika-Informatyka
• Year: 2018
• Volume: 9
• Issue: 5
• Pages: 45-62

Dates

published

2018

Contributors

author

WALAT WOJCIECH

• Doktor habilitowany profesor UR, Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Pedagogiczny, Zakład Dydaktyki Ogólnej i Systemów Edukacyjnych, Polska

author

WARZOCHA TOMASZ

• Doktor inżynier, Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Pedagogiczny, Zakład Dydaktyki Ogólnej i Systemów Edukacyjnych, Polska

References

• Amborski, J., Książka do nauki francuskiego, cz. I, Lwów 1893, cz. II, Lwów 1894 i cz. III, Lwów 1895.
• Bandrowski E. (1891). Wykład chemii ogólnej, Kraków, rec. A. Sokołowski, „Muzeum” R. VIII: 1892, s. 28–40; rec. W.M. Kozłowski, „Ateneum” 1894, t. 1, s. 415.
• Barwiński, A. (1871). Ruska czytanka dla gimnazji. Lwów.
• Biegański, W. (1907), Podręcznik logiki i metodologii ogólnej. Lwów.
• Bojarski, W. (1909). Podręcznik stenografii polskiej według systemu Gabelsberga-Polińskiego. Lwów.
• Czajkowski, K. (1908). Nauka stenografii polskiej według systemu Gabelsberga-Polińskiego. Lwów, rec. S. Homme, „Muzeum” R. XXVI: 1910, s. 388; rec. Duchowicz, „Muzeum” R. XXV, t. 2, 583–585
• Czarnecki, J. (19040. Podręcznik do nauki kaligrafii. Lwów.
• Ćwikliński, L. (1892). Gramatyka języka greckiego. Lwów.
• Dąbrowski, T. (1881). Historia biblijna dla szkół średnich, wydziałowych i seminariów nauczycielskich, z mapą. Cz. I: Stary Zakon. Cz. II: Nowy Zakon. Stanisławów.
• Dormus, K. (1998). Rozwój form wychowania estetycznego i nauczania rysunku w Krakowie w latach 1850–1914. Warszawa.
• Duchowicz-Wiśniowski, D. (1911). Wiadomości z chemii i mineralogii dla klas niższych. Lwów, rec. J. Tokarski, „Muzeum” R. XXVII, 1911, t. 2: A. Wołk-Łaniweski.
• Dybiec, J. (1982). Nauczanie historii nauki i techniki w szkolnictwie na ziemiach polskich w latach 1864–1918. W: I. Stasiewicz-Jasiukowa (red.), Dzieje nauczania historii nauki i historii techniki w Polsce (s. 158–189). Wrocław, Warszawa, Kraków.
• Dybiec, J. (1996). Nauczyciele krakowskich szkół średnich i ich wkład do rozwoju kultury i nauki 1860–1918. W: A. Meissner (red.), Galicja i jej dziedzictwo. T. 6. Nauczyciele galicyjscy (s. 78–93). Rzeszów.
• Freund, A. (1883). Zarys chemii do użytku szkół gimnazjalnych. Lwów.
• Inglot, M. (1983). Gatunki i rodzaje literackie w galicyjskich podręcznikach do nauczania języka polskiego w szkołach elementarnych i niższych klasach gimnazjalnych. W: M. Inglot (red.), Literatura i wychowanie. Z dziejów edukacji literackiej w Galicji (s. 51–74). Wrocław: Wyd. UWr.
• Jachimowski, W. (1889). Dogmatyka ogólna oraz wstęp do ksiąg św. Starego i nowego przymierza w Kościele na V klasę wg dzieła niemieckiego K. Martina biskupa z Paderborn… Lwów.
• Jeż, M. (1899). Nauka wiary katolickiej. Kraków.
• Jougan, A. (1895). Liturgika katolicka do użytku w szkołach średnich, uniwersytetach, seminariach nauczycielskich i szkołach wydziałowych. Lwów, rec. A. Boc, „Muzeum” R. XII: 1896, s. 38.
• Jougan, A. (1901). Katolicka dogmatyka szczegółowa dla szkół średnich. Lwów.
• Jougan, A. (1890). W sprawie nauki religii w szkołach. Muzeum, VI, 684.
• Kämmerling, Z. (1906). Wiara i ustawa, nauka o wierze i powinnościach izraelickich. Lwów.
• Katechizm większy dla szkół ludowych podług ks. Deharbe’a (1898), oprac. ks. Morawski. Lwów.
• Klęsk, K. (1864, 1870, 1877). Mineralogia dla niższych klas gimnazjalnych i realnych. Kraków, rec. A. Matuszewski, „Biblioteka Warszawska” 1865, t. 1, s. 418.
• Konarski, F. (1899). Zwięzła gramatyka języka polskiego. Lwów.
• Kozłowski, W. (1891). Logika elementarna. Lwów, rec. A. Raciborski, „Muzeum” R. VIII: 1892, s. 104–113.
• Kubisztal, K. (1889). O nauczaniu filozofii. Muzeum, V, 576–585.
• Łazowski-Łada, D.E. (1863, 1864). Gramatyka języka polskiego oparta na historycznym rozwoju. Dzieło konkursowe w skróceniu dla użytku klas gimnazjalnych i realnych. Lwów.
• Łepkyj, B. (1904). Czytanka ruska. Lwów.
• Łomnicki, A.M. (1882). Mineralogia dla niższych klas szkół średnich ułożył… Lwów.
• Łomnicki, A.M. (1891). Mineralogia i geologia dla klas wyższych szkół średnich, przez… Lwów, rec. W. Kuczera, „Muzeum” R. IX: 1893, s. 113–119.
• Majorek, C. (1990). Historia utylitarna i erudycyjna. Szkolna edukacja historyczna w Galicji (1772–1918). Warszawa.
• Małecki, A. (1860, 1862, 1863 i n.). Gramatyka języka polskiego większa przez… Lwów.
• Małecki, A. (1880). Gramatyka języka polskiego mniejsza dla użytku gimnazjów i szkół realnych ułożona. Lwów 1863, rec. W. Nehring, „Ateneum”, t. 4, s. 160–170.
• Małecki, A. (1882). Gramatyka języka polskiego szkolna. Lwów.
• Martin, K. (1886). Etyka katolicka przetłumaczona przez dr. Ł. Soleskiego. Przemyśl.
• Maternicki, J. (1974). Dydaktyka historii w Polsce 1773–1918. Warszawa.
• Mecherzyński, K. (1874). Przykłady i wzory z najcelniejszych poetów i prozaików zebrane i zastosowane do historii literatury polskiej opowiedzianej w krótkości dla młodzieży. Kraków (1877 –1878, wyd. II rozsz.).
• Możdżeń, S.I. (1974). Ustrój szkoły średniej w Galicji i próby jego modernizacji w latach 1848– 1884. Wrocław.
• Możdżeń, S.I. (1975). Podręczniki w galicyjskich szkołach średnich (1860–1885). Acta Uniwersitatis Wratislawiensis, 248, Prace Pedagogiczne, VII, 33–60.
• Nowicki, K. (1891). Zeszyty kaligraficzne do nauki pisania polskiego. Lwów.
• Nowicki, M. (1870). Zoologia dla niższych szkół gimnazjalnych. Kraków.
• Nowicki, M. (1874). Zoologia obrazowa dla wyższych klas szkół średnich. Kraków.
• Nowicki, M. (1890, 1892). Zoologia dla niższych klas szkół średnich. Kraków, rec. J. Jaworski, „Muzeum” R. VII: 1891, s. 183–187.
• Nowicki, M. (1895). Zoologia dla niższych klas szkół średnich, wyd. VII przerobione do nowych instrukcji przez J. Limbacha. Cieszyn (wyd. VIII, Lwów 1898).
• Nuckowski, J. (1903). Początki logiki ogólnej. Kraków, rec. A. Witwicki, „Muzeum” R. XX: 1904, s. 995.
• Nusbaum, J. (1904). Podręcznik zoologii dla młodzieży. Kraków, rec. T. Wiśniowski „Muzeum” R. XX: 1904, s. 487.
• Nusbaum, J., Wiśniowski, J. (1910). Zoologia na klasy niższe szkół średnich. Lwów.
• Nusbaum, J., Wiśniowski, J. (1910). Wiadomości z zoologii dla klas niższych szkół średnich. Lwów.
• Nusbaum, J. (1909). Zoologia dla klas wyższych szkół średnich. Lwów, rec. B. Fuliński „Muzeum” R. XXVI: 1910, s. 280.
• Ogonowski, H. (1881). Staroruska chrestomatyja dla wyższych klas. Lwów.
• Okólnik c.k. RSK do Dyrekcji wszystkich gimnazjów publicznych i prywatnych w sprawie obowiązkowej nauki rysunków, Dziennik Urzędowy c.k. RSK, R. XIII: 1909, nr 34, s. 747. Okólnik poprzedzały głosy na łamach „Muzeum” z 1908 r., domagające się wprowadzenia rysunków do przedmiotów obowiązkowych, T. Motzke, Potrzeba obowiązkowej nauki rysunków w gimnazjach, „Muzeum” R. XXIV: 1908, s. 334–338.
• Otwarcie gimnazjum w Podgórzu (1892). Muzeum, VIII, 574–576.
• Petelenz, I. (1890). Podręcznik do nauki zoologii w klasach wyższych szkół średnich napisał… Sambor, rec. H. Kadyi, „Muzeum” R. VII: 1891, s. 507–523; rec. J. Jaworski, „Muzeum” R. VII: 1891, s. 801–803; rec. A. Jaworowski, „Muzeum” R. VII: 1891, s. 803–813.
• Petelenz, I. (1892, 1907). Zoologia dla klas wyższych szkół średnich. Lwów, rec. R. Gutwiński, „Muzeum” R. VII: 1891, s. 687.
• Piórkiewicz, J. (1880). Wzory pisma polskiego. Lwów.
• Puzyrewicz-Kaczmarek, A. (1980). Wpływ walki o szkołę polską na nauczanie literatury polskiej w galicyjskich szkołach średnich. Rocznik Komisji Nauk Pedagogicznych, XXVI, 178–187.
• Rostafiński, J. (1886 i n.). Botanika szkolna dla klas niższych. Kraków.
• Rostafiński, J. (1886 i n.). Botanika szkolna dla klas niższych. Kraków.
• Rozporządzenie c.k. RSK, wprowadzające nowy plan nauki w gimnazjach galicyjskich, L. 44 242, Reskrypt MWiO z 6.07.1909, na podstawie planu z rozporządzenia z 20.03.1909 r. „Dziennik Rozporządzeń Krajowych”, nr 7, Lwów 1909, s. 22–26.
• Rozporządzenie c.k. RSK, wprowadzające nowy plan nauki w gimnazjach galicyjskich. Reskrypt MWiO 6.07.1909, na podstawie planu z rozporządzenia z dn. 20.03.1909 r. Dziennik Rozporządzeń Krajowych, nr 7, s. 26–31.
• Schenkl, K. (1891). Ćwiczenia greckie, podług wydania niemieckiego do polskiego języka zastosowali J. Lewicki, P. Parylak. Wiedeń, Praga, rec. S. Bednarski, „Muzeum” R. VII: Lwów 1891, s. 593–597.
• Słowiński, L. (1975). Nauka literatury polskiej w szkole średniej w latach 1795–1914. Warszawa.
• Soleski, J. (1892). Zarys chemii dla wyższych klas gimnazjalnych. Lwów, rec. A. Sokołowski, „Muzeum” R. VIII: 1892, s. 726–729.
• Spitzer, S. (1907). Historia biblijna oraz zasady wiary i moralności. Kraków.
• Spitzer, S. (1907). Modły izraelitów. Kraków.
• Sprawa nauczania religii mojżeszowej (1890). Muzeum, VI, 332.
• Sprawa szkół średnich w sejmie (1890). Muzeum, VI, 756–757.
• Sprawozdanie […] Gimnazjum V w Krakowie za rok szkolny 1907/1908 (1908). Kraków.
• Stein, I., Zawiliński, R. (1907). Gramatyka języka polskiego dla szkół średnich. Kraków, rec. K. Wojciechowski, „Muzeum” R. XXIII: 1907, t. 2, s. 318; rec. A. Brükner, „Muzeum” R. XXIV: 1908, s. 343–355; rec. F. Krček, „Muzeum” R. XXIV: 1908, s. 109–140.
• Stinia, M. (2004). Podręczniki w gimnazjach galicyjskich w latach 1860–1918. Prace Komisji Historii Nauki Polskiej Akademii Umiejętności, 6, 5–39.
• Szczeklik, K. (1898). Etyka katolicka. Tarnów.
• Świtkowski, A. (1865, 1871, 1873, 1883). Wypisy francuskie do użytku młodzieży. Kraków.
• Taborski, J., Winkowski, J. (1899). Ćwiczenia greckie dla klasy III i IV ułożyli… Lwów, rec. W. Śmiałek, „Muzeum” R. XV: 1899, s. 450.
• Tomaszewski, F. (1892). Chemia dla wyższych klas gimnazjalnych. Kraków, rec. A. Sokołowski, „Muzeum” R. VIII: 1892, s. 53.
• Trzaskowski, B. (1862). Gramatyka języka polskiego na podstawie fizjologicznej, porównawczej i historycznej, cz. I. Sambor.
• Ustawa o języku z 22.06.1867. Krajowe ustawy szkolne wraz ze statutem RSK zestawił Bolesław Baranowski, Lwów 1893.
• Węckowski, S. (1907). Książka do nauki języka francuskiego dla klasy V. Lwów, dla III i IV klasy książki ukazały się w 1908 i 1910 r., rec. M. Piekarski, „Muzeum” R. XXV, t. 1: 1909, s. 87–88.
• Wielki katechizm religii katolickiej (1910). Kraków.
• Wierzbicka, M. (1981). Popularne podręczniki dziejów Polski w latach 1864–1914. W: J. Matemicki (red.), Edukacja historyczna społeczeństwa polskiego w XIX w. (s. 355–394). Warszawa.
• Wiśniowski, T. (1902). Mineralogia i geologia. Lwów 1902.
• Wiśniowski, T. (1902). Zasady mineralogii i geologii dla klas wyższych. Lwów 1902, rec. W. Friedberg, „Muzeum” R. XVIII, 1902, t. 1: s. 40–44; rec. F. Tondera, „Muzeum” R. XVII: 1902.
• Wiśniowski T. (1903). Wiadomości z mineralogii dla klas niższych. Lwów, rec. L. Weigel, „Muzeum” R. XIX: 1903, s. 630–634.
• Wypisy polskie dla klas niższych c.k. szkół gimnazjalnych i realnych (1882). T. 1–4. Lwów.
• Wypisy polskie dla użytku klas wyższych c.k. szkół gimnazjalnych (1853). T. 1. Cz. I. Lwów. (1856 cz. II, Lwów).
• Wypisy polskie dla użytku klas wyższych (1858). Lwów.
• Z powodu wznowienia komisji naukowej w c.k. RSK (1887). Muzeum, III, 68.
• Zawiliński, R. (1893). Gramatyka języka polskiego szkolna. Warszawa, Wiedeń, Praga, rec. A. Kalita, „Muzeum” R. X: 1894, s. 550–558.
• Zbiór ustaw i rozporządzeń administracyjnych (1901). T. 3. oprac. J. Piwocki. Lwów.
• Zwolska, W. (1972a). Podręczniki historii w gimnazjach galicyjskich w latach 1867–1914. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego, I, 76, 27–45.
• Zwolska, W. (1972b). Programy nauczania historii w gimnazjach galicyjskich w latach 1867– 1914. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego, I, 76, 91–92.