Samostanowienie dorosłych osób z niepełnosprawnością intelektualną we współczesnej Polsce – pozory czy rzeczywistość?

• Authors: Agnieszka Żyta

Title variants

EN

Self-determination of adults with intellectual disabilities in contemporary Poland – Appearance or reality?

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

podstawowe znaczenia: (1) prawo pewnej zbiorowości, zwykle obywateli kraju do samorządności, (2) konstrukt osobisty dotyczący sprawowania kontroli nad własnym życiem. Wielu ludzi zakłada, że obecność niepełnosprawności intelektualnej wyklucza możliwość bycia osobą samostanowiącą. 130 Agnieszka Żyta Artykuł przedstawia wybrane perspektywy badawcze dotyczące samostanowienia osób z niepełnosprawnością intelektualną: psychoedukacyjną, ekologiczną i socjopolityczną. Opisuje czynniki intrapersonalne i środowiskowe wpływające na samostanowienie oraz kierunki zmian w perspektywie psychoedukacyjnej i socjopolitycznej, a także w podejściach do samostanowienia we współczesnej Polsce.

EN

Self-determination can be understood in many ways. As a construct, it has two basic meanings: (1) the rights of a collective group, usually citizens of a country, to self-governance, and (2) a personal construct referring to having control over one’s life. Many people assume that the presence of an intellectual disability precludes a person from becoming self-determined. The article presents some research perspectives connected with the self-determination of people with intellectual disabilities, i.e. the psycho-educational, ecological and sociopolitical perspectives. It describes intrapersonal and environmental factors contributing to self-determination as well as the trends of changes in the psycho-educational and sociopolitical perspectives and in attitudes to self-determination in contemporary Poland.

Keywords

PL

samostanowienie niepełnosprawność intelektualna autonomia

EN

self-determination; intellectual disabilities; autonomy

• Publisher: Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej. Wydawnictwo APS
• Journal: Człowiek - Niepełnosprawność - Społeczeństwo
• Year: 2013
• Issue: 4(22)
• Pages: 117-130

Contributors

author

Agnieszka Żyta

• Uniwersytet Warmińsko-Mazurski

References

• Antaki, C., Finlay, W.M., Walton, C. (2009). Choices for people with intellectual disabilities: Official
• discourse and everyday practice. Journal of Policy and Practice in Intellectual Disabilities,
• 6(4), 260–266.
• Cytowska, B. (2012). Trudne drogi adaptacji. Wątki emancypacyjne w analizie sytuacji dorosłych
• osób z niepełnosprawnością intelektualną we współczesnym społeczeństwie polskim. Kraków:
• Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Fyson, R., Cromby, J. (2013). Human rights and intellectual disabilities in an era of ‘choice’. Journal
• of Intellectual Disability Research, 57, 12, 1164–1172.
• Kiełducka, M. (2012). Ratyfikacja Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych – konsekwencje
• dla polskiej administracji publicznej. Materiały z XXXVI Sympozjum Naukowego organizowanego
• przez PSOUU wraz z Polskim Zespołem do Badań nad Niepełnosprawnością Intelektualną
• „Konwencja ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami – historia, konsekwencje
• dla państwa, korzyści dla osób z niepełnosprawnością”. APS, Warszawa.
• Konwencja praw osób niepełnosprawnych. (2006). Pobrano z: http://www.unic.un.org.pl/dokumenty/
• Konwencja_Praw_Osob_Niepelnosprawnych.pdf (dostęp: 4.12.2012).
• Krause, A., Żyta, A., Nosarzewska, S. (2010). Normalizacja środowiska społecznego osób z niepełnosprawnością
• intelektualną. Toruń: Wydawnictwo Edukacyjne Akapit.
• Lipowicz, I. (2012). Wprowadzenie. W: S. Trociuk (red.), Najważniejsze wyzwania po ratyfikacji
• przez Polskę Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych. (s. 5–7). Biuletyn Rzecznika
• Praw Obywatelskich, 10. Warszawa.
• Nota, L., Ferrari, L., Soresi, S., Wehmeyer, M. (2007). Self-determination, social abilities and the
• quality of life of people with intellectual disability. Journal of Intellectual Disability Research,
• 51(11), 850–865.
• Parchomiuk, M. (2011). Prawo osób z niepełnosprawnością intelektualną do samostanowienia.
• Analiza instytucji ubezwłasnowolnienia w Polsce. W: M. Chodkowska, D. Osik-Chudowolska
• (red.), Osoba z upośledzeniem umysłowym w realiach współczesnego świata. In memoriam
• Doktor Grażyna Tkaczyk. (s. 277–286). Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu
• umiarkowanym lub znacznym w szkołach podstawowych i gimnazjach – załącznik nr 3 do
• rozporządzenia MEN z dnia 23.12.2008, Dziennik Ustaw z dnia 15.01.2009, nr 4, poz. 17.
• Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół specjalnych przysposabiających do pracy
• dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla
• uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi – załącznik nr 7 do rozporządzenia MEN
• z dnia 23.12.2008, Dziennik Ustaw z dnia 15.01.2009, nr 4, poz. 17.
• Ratyfikacja Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. (2012). http://www.prezydent.
• pl/aktualnosci/wydarzenia/ar t,2302,ratyf ikacja-konwencji-onz-o-prawach-osobniepelnosprawnych.
• html (dostęp: 16.05.2013).
• Roszewska, K. (2012). Zatrudnianie i aktywizacja zawodowa osób z niepełnosprawnościami. W:
• S. Trociuk (red.), Najważniejsze wyzwania po ratyfikacji przez Polskę Konwencji ONZ o Prawach
• Osób Niepełnosprawnych. (s. 49–55). Biuletyn Rzecznika Praw Obywatelskich, 10. Warszawa.
• Samostanowienie dorosłych osób z niepełnosprawnością intelektualną... 129
• Seroczyńska, M. (2012). Dostęp osób z niepełnosprawnościami do wymiaru sprawiedliwości. W:
• S. Trociuk (red.), Najważniejsze wyzwania po ratyfikacji przez Polskę Konwencji ONZ o Prawach
• Osób Niepełnosprawnych. (s. 81–89). Biuletyn Rzecznika Praw Obywatelskich, 10. Warszawa.
• Shorgen, K.A., Wehmeyer, M.L., Buchanan, C.L., Lopez, S.J. (2006). The application of positive
• psychology and self-determination to research in intellectual disability: A content analysis of
• 30 years of literature. Research and Practice for Persons with Severe Disabilities, 31(4),
• 338–345.
• Stancliffe, R.J. (2001). Living with support in the community: Predictors of choice and self-determination.
• Mental Retardation and Developmental Disabilities, 7, 91–98.
• Stancliffe, R.J., Abery, B.H., Smith, J. (2000). Personal control and the ecology of community
• living settings: Beyond living-unit size and type. Mental Retardation, 105, 431–454.
• Tøssebro, J., Bonfils, I.S., Teittinen, A., Tideman, M., Traustadóttir, R., Vesala, H.T. (2012). Normalization
• fifty years beyond – current trends in the nordic countries. Journal of Policy and
• Practice in Intellectual Disabilities, 9(2), 134–146.
• Wapiennik, E. (2011). Wierzyć, ale kontrolować? Samodzielność osób z niepełnosprawnością intelektualną,
• zakres i granice. Referat wygłoszony na XXI Konferencji „…i żyli długo i pogodnie.
• Pozarodzicielska opieka nad dorosłymi osobami z niepełnosprawnością intelektualną”.
• Stowarzyszenie Rodziców i Opiekunów Osób z zespołem Downa „Bardziej Kochani”, Warszawa.
• Wehmeyer, M.L. (2012). Self-determination and a strengths-based approach to intellectual disability.
• Człowiek – Niepełnosprawność – Społeczeństwo, 2(16), 23–34.
• Wehmeyer, M.L., Garner, N.W. (2003). The impact of personal characteristics of people with intellectual
• and developmental disability on self-determination and antonomous functioning.
• Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 16, 255–265.
• Wehmeyer, M.L., Kelchner, K., Richards, S. (1996). Essential characteristics of self-determined
• behaviors of adults with mental retardation and developmental disabilities. American Journal
• on Mental Retardation, 100, 632–642.
• Wehmeyer, M.L., Sands, D.J., Doll, B., Palmer, S. (1997). The development of self-determination
• and implication for educational interventions with students with disabilities. International
• Journal of Disability, Development and Education, 44, 305–328.
• Wehmeyer, M.L., Schwartz, M. (1998). The relationship between self-determination and quality
• of life for adults with mental retardation. Education and Training in Mental Retardation and
• Developmental Disabilities, 33(1), 3–12.
• Zima-Parjaszewska, M. (2012). Równość osób z niepełnosprawnościami wobec prawa – sytuacja
• prawna osób ubezwłasnowolnionych. W: S. Trociuk (red.), Najważniejsze wyzwania po ratyfikacji
• przez Polskę Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych. (s. 16–25). Biuletyn
• Rzecznika Praw Obywatelskich, 10. Warszawa.
• Żyta, A. (2013). Samostanowienie osób z niepełnosprawnością intelektualną – przeszłość, teraźniejszość,
• przyszłość. Szkice Humanistyczne, 13, nr 1(31), 67–76.