Obraz księdza w etymologiach ludowych nazw polskich miejscowości

• Authors: Rogowska-Cybulska Ewa

Title variants

EN

The Image of the Priest in Folk Etymologies of the Names of Polish Places

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artkuł poświęcony jest wizerunkowi kapłanów zawartemu w etymologiach ludowych nazw miast, miasteczek, osad i wsi, czyli w błędnych z naukowego punktu widzenia objaśnieniach pochodzenia jakiegoś wyrazu, opartych na podobieństwie jego formy do innych wyrazów lub na innych swobodnych skojarzeniach. Okazuje się, że obraz księdza odtworzony na podstawie wtórnych wykładni semantycznych wybranych nazw miejscowych nie jest zbyt bogaty, nie zawiera bowiem wielu istotnych cech składających się na ogólne wyobrażenie kapłana katolickiego, takich jak odprawianie mszy świętych, udzielanie sakramentów świętych innych niż chrzest, głoszenie kazań, prowadzenie katechezy, troska o sprawy finansowe parafii, mimo że motywy te można często spotkać w podaniach historycznych nieodnoszących się do pochodzenia nazwy miejscowej. Jednak z drugiej strony, twórcy podań etymologicznych stosunkowo dokładnie scharakteryzowali kapłanów w zakresie innych cech. W świetle poddanych analizie etymologii ludowych do zadań księży należą: udzielanie sakramentu chrztu świętego, krzewienie i obrona wiary, osobista pobożność, autorytet moralny, inicjowanie założenia i rozwoju danej miejscowości. Ponadto podania etymologiczne zwracają uwagę na pewne charakterystyczne materialne aspekty życia dawnych kapłanów: strój (komża), miejsce zamieszkania (plebania), sposób podróżowania (bryczka) oraz rozrywki (uczty i polowania).

EN

The article describes the image of priests presented in folk etymologies of the names of the cities, towns and villages, that is in explanations of the origins of words which are incorrect from the scholarly point of view, being based on the similarity of their form to other words. It turns out that the image of the priest which is created on the grounds of secondary semantic interpretations of selected places is not especially rich, since it does not refer to many of the essential activities which constitute the general image of a Catholic priest, such as saying mass, administering other sacraments such as baptism, preaching, giving religious instruction, looking after the financial issues of the parish. However, all these motifs can often be found in historical legends which do not refer to the origins of the place names. On the other hand, the makers of legends described priests relatively precisely in terms of other features. In the light of the analysed folk etymologies, priests are responsible for giving the sacrament of baptism, propagating and defending the faith, setting an example of personal piety and moral authority, initiating the creation and development of the place and its surroundings. Furthermore, the legends focus attention on certain characteristic material aspects of priests’ lives, such as vestments (surplice), place of residence (presbytery), means of transport (britzka) and entertainment (feasts and hunting).

Keywords

PL

etymologia ludowa; nazwy miejscowe; obraz księdza

EN

folk etymology; place names; the image of a priest

• Publisher: Gdańskie Seminarium Duchowne, Kuria Metropolitalna Gdańska
• Journal: Studia Gdańskie
• Year: 2018
• Issue: 42
• Pages: 209-230

Contributors

author

Rogowska-Cybulska Ewa

• Uniwersytet Gdański

References

• Brodzicki, Cz., Początki osadnictwa Wizny i ziemi wiskiej na tle wydarzeń historycznych w tym regionie Polski (do 1529 roku), Warszawa 1994.
• Cienkowski, W., Teoria etymologii ludowej, Warszawa 1972.
• Jakubczak, S., Święcienica – pogańska czy chrześcijańska?, „Informator Gminy Serock” 11/107 (2011), s. 39–40 (https://www.serock.pl/plik,554,swiecienica-poganska-czy-chrzescijanska.pdf [7.05.2018]).
• Kolberg, O., Dzieła wszystkie, t. 27: Mazowsze, cz. IV, Wrocław–Poznań 1964.
• Kopertowska, D., Nazwy miejscowe województwa kieleckiego. Nazwy miast i wsi, nazwy części miast i wsi oraz nazwy alei, placów, ulic i osiedli mieszkaniowych, Warszawa–Kraków 1984.
• Liniewicz, T., Raport z badań projektu edukacyjnego pn., Białystok 2005.
• Madeja, M., Etymologia ludowa i naukowa nazw miejscowych i terenowych gminy Skrzyszów w powiecie tarnowskim (www.tarnow.pl/content/download/89499/386930/file/Magdalena_Madeja_mgr.pdf [2.05.2018]).
• Malec, M., Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski, Warszawa 2003.
• Michow, E., Legenda Kielc zamknięta w nazwie. Studium etymologiczne i kulturowe, Kielce 2008.
• Milewski, J., Podróż misyjna św. Wojciecha przez Kociewie, „Kociewski Magazyn Regionalny” 1 (1997), s. 43–44.
• Paprocka, W., Myszyniec i jego rola w tworzeniu więzi ponadlokalnych, „Etnografia Polska”, XXXV/2 (1991), s. 61–78.
• Przybyła-Dumin, A., Podanie i legenda. Ludowy obraz świata i człowieka, Sosnowiec 2005.
• Rogowska-Cybulska, E., O motywach religijnych w etymologiach ludowych polskich nazw miejscowości, „Język – Szkoła – Religia” VII/2 (2012), s. 77–88.
• Rogowska-Cybulska, E., Motyw Adama i Ewy w etymologiach ludowych polskich toponimów, w: W kręgu apokryfów, red. E. Jakiel – J. Mossakowski, Gdańsk 2015, s. 435–446.
• Rogowska-Cybulska, E., „Nazwy przecież muszą być. Nie da się jeździć w czystej przestrzeni...”. Motyw transportu i komunikacji w etymologiach ludowych polskich toponimów, w: Miasto – przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie, t. 6, red. M. Święcicka – M. Peplińska, Bydgoszcz 2016, s. 75–95.
• Rogowska-Cybulska, E., O motywie chrztu w etymologiach ludowych polskich toponimów, „Język – Szkoła – Religia” XI/2 (2016), s. 35–45.
• Rogowska-Cybulska, E., Obraz średniowiecza w etymologiach ludowych polskich toponimów, „Linguistica Bidgostiana. Series Nova” III (2018), s. 207–236.
• Rogowska-Cybulska, E., O funkcji objaśniającej etymologii ludowych polskich toponimów, „Język Polski” XCVIII/1 (2018), s. 73–85.
• Rospond, S., Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1984.
• Rymut, K., Nazwy miast Polski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1987.
• Stankiewicz, J., O powstaniu Kielc, w: Legendy świętokrzyskie, oprac. J. Stankiewicz, Kraków 1988, s. 20–21.
• Zierfoffer, K., Nazwy miejscowe północnego Mazowsza, Wrocław 1957.