Początki instytucjonalnej „Opieki” nad młodzieżą przemysłową i rękodzielniczą w Krakowie na przełomie XIX i XX wieku

• Authors: Grzebień Ludwik

Title variants

EN

The Initial Activity of the Institutional “Care” Aimed at the Youth from Industrial and Handicraft Families at the Turn of the 19th and 20th Centuries

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W dużych miastach Galicji pod koniec XIX wieku zaczął się rozwijać drobny przemysł, który zatrudniał głównie młodzież. Po ogłoszeniu w 1891 roku przez papieża Leona XIII encykliki Rerum novarum jezuici przystąpili do organizowania na terenie Krakowa katolickich stowarzyszeń robotniczych, które przybrały nazwę „Przyjaźń”. Kolejnym krokiem jezuitów była opieka nad młodzieżą robotniczą, głównie terminatorami, z rodzin robotniczych, rzemieślniczych i chłopskich. Wzorem dla tej akcji stała się działalność Adolfa Kolpinga, który w 1849 roku rozpoczął w Kolonii pracę nad terminatorami i w 1851 roku założył w Niemczech pierwszy „Katolicki Związek Czeladników”. Odtąd w różnych krajach powstawały „Patronaty”, czyli „Opieki” nad młodzieżą przemysłową i rękodzielniczą. Na terenie Galicji opieką nad terminatorami zajął się jezuita Błażej Szydłowski, który zwołał na dzień 2 września 1897 roku pierwsze walne zebranie w sprawie terminatorów. Spotkali się wówczas przedstawiciele mieszczaństwa i duchowieństwa oraz chłopcy różnych zawodów, którzy powołali „Opiekę św. Stanisława Kostki nad Młodzieżą Terminatorską”. Jej celem było rozbudzanie życia religijnego młodych uczniów rzemieślniczych, wypełnienie ich czasu wolnego zajęciami kulturalnym i wypoczynkiem oraz niesienie im w razie konieczności pomocy materialnej. Po roku działalności „Opieki” miejsce ks. Szydłowskiego zajął w 1898 roku ks. Stefan Bratkowski, który przejął patronat nad „Opieką” i kierował nią do 1906 roku. Dnia 15 kwietnia 1906 roku kierownictwo „Opieki” przejął ks. Mieczysław Kuznowicz, który przekształcił ją w „Związek Młodzieży Rękodzielniczej”. Dnia 8 grudnia 1906 roku odbyło się pierwsze Walne Zgromadzenie Związku; prezesem honorowym i dożywotnim został wtedy ks. Bratkowski, a prezesem rzeczywistym ks. Kuznowicz, który kierował związkiem do 1939 roku. Podobne „Opieki” powstały także w Przemyślu, Tarnopolu i Tarnowie, ale nie działały dłużej.

EN

At the end of the 19th century, in large cities in Galicia, small-scale industry, where mainly the young were employed, started to develop. After in 1891, Pope Leon XIII issued in his Encyclical Letter Rerum novarum, Jesuits in the Krakow region initiated establishing Catholic, working class associations, which assumed the name of “Friendship”. The further step Jesuits took was taking care of the working class youth, particularly apprentices from factory workers’, craftsmen’s and pea­sants’ families. Activities of Adolf Kolping, who in 1849 began his work with apprentices in Cologne and in 1851 established first in Germany “Catholic Journeymen’s Association”, served as a model for the Jesuits. Since then, in various countries, “Patronages” and “Care” facilities aimed at the industrial and handicraft youth were established. On the Galicia territory, Błażej Szydłowski, SJ, who was in charge of the care over apprentices, convened the first General Meeting concerning apprentices on September 2nd 1897. Representatives of bourgeoisie and clergy as well as boys of various professions gathered and founded “St Stanisław Kostka Care for the Apprentice Youth”. Its goal was inspiring religious life in young apprentices, occupying their leisure time with cultural activities and relaxation as well as offering them financial help if necessary. After a year of the “Care” activity, in 1898 Father Stefan Bartkowski, who took charge of the centre and managed it until 1906, replaced Father Szydłowski. On April 15th 1906, Father Mieczysław Kuznowicz, who transformed it into “Handicraft Youth Association”, took over the management of the “Care”. On December 8th, the first General Meeting of the Association was held; Father Bratkowski was appointed Lifelong Honorary President whereas Father Kuznowicz became the actual President, who managed the association in 1939. Similar centres were established in Przemyśl, Tarnopol and Tarnów, but their activities did not last long.

Keywords

PL

młodzież przemysłowa i robotnicza; Związek Młodzieży Rękodzielniczej; Galicja; edukacja i wychowanie; „Opieka”

EN

the industry and working class youth; Handicraft Youth Association; Galicia; education and upbringing; “Care”

• Publisher: Akademia Ignatianum w Krakowie
• Journal: Studia Paedagogica Ignatiana
• Year: 2016
• Volume: 19
• Issue: 3
• Pages: 163-180

Dates

online

2016-12-23

Contributors

author

Grzebień Ludwik

• Akademia Ignatianum w Krakowie Wydział Pedagogiczny Instytut Nauk o Wychowaniu, Katedra Historii Oświaty i Wychowania

References

• Binczycki K., „Opieka Św. Stanisława Kostki” nad terminatorami w Krakowie a dzisiejszy Polski Związek katolickich uczniów rękodzielniczych. Sprawozdanie za czas od 2 września 1897 roku do stycznia 1907 roku, Wydawnic­two, Kraków 1907.
• Bobrzyński M., Z dziejów odrodzenia politycznego Galicji 1859–1873, G. Gebethner, Warszawa 1905.
• Bratkowski S., Czy istnieje i co działa tzw. „Opieka Stanisława Kostki nad młodzieżą rzemieślniczą”?, „Sodalis Marianus” 4 (1905).
• Bujak F., Galicja, t. 1: Kraj, ludność, społeczeństwo, rolnictwo, nakł. Księgarni Altenberga, Lwów 1908.
• Bujak F., Rozwój gospodarczy Galicji (1772–1914), Księg. Polska, Lwów 1917.
• Burzliwe lata Polonii amerykańskiej. Wspomnienia i listy misjonarzy jezuickich, 1864–1912, oprac. L. Grzebień, WAM, Kraków 1983.
• Bzowski T., Ku pamięci zmarłych i poległych Chyrowiaków w latach 1939–1946, Michalineum, Stara Wieś 1946.
• Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564-1995, oprac. L. Grzebień i zespół jezuitów, Ignatianum, WAM, Kraków 1996.
• Filipowicz S., Saga polskich jezuitów w USA. Saga of the Polish Jesuits in USA, Ignatianum, WAM, Kraków 2004.
• Grzebień L., Kochanowicz J., Czy jezuici polscy mieli wybitnych pedagogów w XX wieku?, w: Jakiego człowieka chcemy wychować?, red. W. Kubik, Ignatianum, WAM, Kraków 2002.
• Haduch H., Śp. O. Stefan Bratkowski, „Sodalis Marianus” 13 (1914), s. 132-138.
• Kieniewicz S., Galicja w dobie autonomicznej, 1850-1914, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1952.
• Ks. Mieczysław Kuznowicz TJ i jego dzieło, Oficyna Małej Poligrafii Kurii Prowincji Polski Południowej Towarzystwa Jezusowego, Kraków 1980.
• Kuznowicz M., Kwestia terminatorów w naszym kraju, Pol. Zw. Kat. M. Rękodz., Kraków 1907.
• Kuznowicz M.J., Wpływ Eucharystii na polską młodzież rękodzielniczą i przemysłową, Związek Młodzieży Przemysł. i Rękodz. pod wezwaniem św. Stanisława Kostki, Kraków 1939.
• Moskała R., Bratkowski Stefan, w: Polski Słownik Biograficzny, t. II, PAU, Kraków 1936.
• Mółka J., Koncepcja wychowawcza księdza Mieczysława Kuznowicza SJ, Ignatianum, WAM, Kraków 2004.
• Najdus W., Szkice z historii Galicji. T. 1: Galicja w latach 1900–1904, Książka i Wiedza, Warszawa 1958.
• O. Hrubant T.J., „Kwartalnik Chyrowski” 1918, nr 96, s. 151–157.
• Pyszka S., Sylwetki jezuickich publicystów i działaczy społecznych, 1872–1918, Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego, Kraków 1996.
• Rutkowski J., Historia gospodarcza Polski, t. 2, Księgarnia Akademicka, Poznań 1950.
• Smarzyński H., Dr Henryk Jordan, pionier nowoczesnego wychowania fizycznego w Polsce, PWN, Kraków 1958.
• „Sodalis Marianus” (Lwów) 1896.
• Stowarzyszenie Św. Zyty, w: Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995, oprac. L. Grzebień i zespól jezuitów, WAM, Kraków 1996.
• Synoradzki M., Ks. Stefan Bratkowski, „Nasze Wiadomości” 4 (1914), s. 451–454.
• Śp. O. Apoloniusz Kraupa T.J., „Kwartalnik Chyrowski” 1920, nr 103, s. 109–110.
• Śp. O. Józef Otokar Hrubant T.J., „Sodalis Marianus” 17 (1918), s. 141–143.
• W[Wasilewski] L., Zarys stosunków galicyjskich, Druk K. Kowalewskiego, Skład główny w Księgarni Naukowej, Warszawa 1906.
• Załęski S., Jezuici w Polsce, T. 5, Drukiem i nakładem W.L. Anczyca i sp., Kraków 1906.

Identifiers

ISSN

2450-5366

DOI

10.12775/SPI.2016.3.008