Sposoby walki z Kościołem w PRL w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XX wieku

• Authors: Chmielecki Piotr

Title variants

EN

The ways of fighting against the Church in Polish People’s Republic (PRL) in the 40s and 50s of the 20th century

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Nowa władza w powojennej Polsce na wszelki sposób starała się usunąć obecność Kościoła z życia publicznego albo przynajmniej ją marginalizować. Rządzący traktowali partię i państwo z jednej oraz Kościół z drugiej strony jako dwa odrębne byty. Uznanie praw Kościoła i ludzi wierzących miało charakter koncesyjny, traktowano je jako przywilej udzielony przez suwerena, czyli państwo i partię. Wyraźnie została za¬znaczona nadrzędność państwa, jego charakteru ideologicznego i jego funkcji wład¬czych. Ograniczenia działalności Kościoła przez władze komunistyczne można podzie¬lić na dwa okresy: do 1956 roku, gdzie represje i prześladowania miały charakter bardziej otwarty i bezpardonowy oraz te następujące po przejęciu sterów rządowych przez Wła-dysława Gomułkę. W pierwszym okresie odnajdujemy np. pozbawienie Kościoła praw majątko¬wych, upaństwowienie Caritas, dekret o obsadzaniu duchownych stanowisk kościelnych, wreszcie aresztowanie i więzienie kardynała Wyszyńskiego. Natomiast w czasie rządów Gomułki m.in. nauka religii zaczęła być usuwana ze szkół, zaprzestano udzielania zezwoleń na budowę nowych kościołów, ograniczono liczbę dni wolnych od pracy, które miały za podstawę święta kościelne.

EN

The new authority in post-war Poland was trying to remove or at least to minimise the presence of Church in the public life in every way. The politicians were treating the party and the country on the one hand and the Church on the other hand as two separate beings. The acknowledgment of Church and Christian rights had a licensing character, treated as a privilege provided by the sovereign, in other words by the country or the party. The superiority of the country was clearly marked, its ideological character and function of management. The Church limitation by the communist state can be divided into two periods: up to the year 1956 where repressions and persecutions were more open and ruthless and those after taking the governmental reigns by Władysław Gomułka. In the first period we find deprivation of Church property rights, nationalization of ‘Caritas’, the decree of taking the clerical positions in the Church, finally the arrest and the imprisonment of cardinal Wyszyński. While the reigns of Władysław Gomułka, among others, religious education was withdrawn from schools, permissions for new churches building were not given, public holidays based on Church holiday were reduced.

Keywords

PL

Kościół; państwo; prześladowanie; porozumienie; prymas

EN

Church; state; persecution; agreement; primate

• Publisher: Wyższe Seminarium Misyjne Księży Sercanów
• Journal: Sympozjum
• Year: 2019
• Issue: 1(36)
• Pages: 285-306

Dates

published

2019-06-28

Contributors

author

Chmielecki Piotr

• Katolicki Uniwersytet Lubelski w Lublinie

References

• Albert A., Najnowsza historia Polski 1918-1980, b.m.w. 1989.
• Chrypiński W., Kościół a rząd i społeczeństwo w powojennej Polsce, Londyn 1989.
• Dekret Rady Państwa o obsadzaniu duchownych stanowisk kościelnych z 10 lutego 1953 r., w: Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945-1989, t. 1, Poznań 1994, s. 392.
• Dekret Rady Państwa o obsadzaniu duchownych stanowisk kościelnych z 10 lutego 1953 r., http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19530100032 (odczyt z dn. 08.04.2019 r.).
• Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945-1989), Kraków 2003.
• Dudek A., Państwo i Kościół w Polsce 1945-1970, Kraków 1995.
• Dudek A., Ślady PeeReLu. Ludzie, wydarzenia, mechanizmy, Kraków 2000.
• Dziurok A. (red.), Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa wobec kościołów i związków wyznaniowych 1945-1989, Warszawa 2004.
• Grzelak E., U podstaw polityki wyznaniowej, Warszawa 1980.
• Halecki O., Historia Polski, Lublin‒Londyn 1992.
• Isakowicz-Zaleski T., Księża wobec bezpieki, Kraków 2007.
• Kallas M., Historia ustroju Polski, Warszawa 1999.
• Kądziela P., Kościół a Państwo w Polsce 1945-1965, Wrocław 1990.
• Kąkol K., Kościół w PRL elementy ewo¬lucji doktryny, Warszawa 1985.
• Kijas Z., Odpowiedzi na 101 pytań o ekumenizm, Kraków 2004.
• Kisielewski S., Na czym polega socjalizm? Stosunki Kościół-państwo w PRL, Poznań 1990.
• Komunikaty Konfe¬rencji Episkopatu Polski 1945-2000, wstęp i oprac. J. Żaryn, Poznań 2006.
• Krukowski J., Represyjność prawa polskiego w zastosowaniu do Kościoła katolic¬kiego w latach 1944-56, w: Z. Zieliński (red.), Aparat ucisku na Lubelszczyźnie w latach 1944-1956 wobec duchowieństwa katolickiego, Lublin 2000, s. 23-45.
• Lasota M., Donos na Wojtyłę, Kraków 2006.
• Markiewicz S., Państwo i Kościół w okresie dwudziestolecia Polski Ludowej, b.m.w. 1965.
• Markiewicz S., Państwo i Kościół w Polsce, Warszawa 1984.
• Micewski A., Kardynał Wyszyński Prymas i mąż stanu, Paryż 1982.
• Micewski A., Kościół – państwo 1945-1989, Warszawa 1994.
• Musiał F., Zaciskanie Pętli (1948-1956), w: Komunizm w Polsce, b.m. i r.w.
• Pająk H, Żochowski S., Rządy zbirów 1940-1990, Lublin 1996.
• Porozumienie zawarte między przedstawicielami Rządu Rzeczypospolitej Polskiej i Episkopatu Polski, w: P. Raina, Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945-1989, t. 1, Poznań 1994, s. 232-235.
• Protokół odprawy kierowników i zastępców kierowników WUBP odbytej dnia 22 grud¬nia 1948 r., w: A. Paczkowski (red.), Dokumenty do dziejów PRL. Aparat bezpieczeństwa w latach 1944-1956, cz. 2, Warszawa 1996.
• Protokół rozmów Sekretarza Episkopatu bpa Z. Choromańskiego z wiceministrem W. Wolskim z 14 marca 1947 r., w: P. Raina, Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945-1989, t. 1, Poznań 1994, s. 81-85.
• Raina P., Cele polityki władz PRL wobec Watykanu, Warszawa 2001.
• Raina P., Kardynał Wyszyński. Droga na Stolicę Prymasowską, Warszawa 1993.
• Raina P., Kardynał Wyszyński. Losy więzienne, Warszawa 1993.
• Raina P., Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945-1989, t. 1, Poznań 1994.
• Stomma S., Trudne lekcje historii, Kraków 1998.
• Świątkowski H., Państwo a Kościół w świetle prawa, b.m.w. 1960.
• Uchwała Prezydium rządu PRL z dnia 24 września 1953 r. Nr 700/53, w: B. Piec (red.), Stefan Kardynał Wyszyński Prymas Polski w dokumentach aparatu bezpieczeństwa PRL (1953-1956), Warszawa 2001.
• Wróbel J., Próchniak L. (red.), Władze komunistyczne wobec Kościoła katolickiego w łódzkiem 1945-1967, Warszawa 2005.
• Wyszyński S., Zapiski więzienne, Paryż 1982.
• Zieliński Z., Kościół w kręgu rzeczywistości politycznej, Lublin 2003.
• Żaryn J., Dyplomacja PRL wobec Watykanu, czyli o instrumentalnym traktowaniu partnera, „Biuletyn IPN” 7 (2002), s. 33-38.
• Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944-1989), Warszawa 2003.

Identifiers

DOI

10.4467/25443283SYM.19.017.10646