Polityka eksterminacji obywateli Drugiej Rzeczypospolitej przez Trzecią Rzeszę i Związek Sowiecki w latach 1939–1945 Część I: Polityka Trzeciej Rzeszy

• Authors: Matelski Dariusz
• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The Third Reich’s attack on Poland on September 1, and the Soviet Union’s on September 17, 1939 – without declaring of war – was another attempt to erase the Polish state from the map of Europe. Both the invaders justified their actions, with persecution of national minorities by Polish authorities. Under the German-Soviet agreement of September 28, 1939, the Polish lands were divided between the two states as a part of a secret protocol to the non-aggression treaty between Berlin and Moscow (23 August 1939), known as the Ribbentrop–Molotov Pact. Both totalitarian ideological systems: Stalinism and Nazism began to execute extermination policy against the citizens of the Republic of Poland. This policy was aimed at destroying the leadership layers of the nation, separation from national culture and tradition (in the case of Poles, also from the Roman Catholic religion) and transforming into Knechte, a cheap working-class – in the case of Germans, and a free labour force – in the case of Soviet Union. One of the basic instruments in the implementation of anti-Polish policy was an unprecedented on such a scale forced displacement of the population. As far as Germany is concerned, so far no such manifestations of anti-Polish policy has ever taken place. During the reign of the Hohenzollern (until November 28, 1918), ethnic assimilation was accomplished by the Germanisation of the population, while in Nazi rule (starting January 30, 1933) it was decided to demote the land and to displace or to murder the population. In total, during the occupied of Poland, about 1.71 million Polish citizens have been displaced by the German authorities, more than 3 million Jews were killing, as well as 0.5 a million ethnic Poles and more than 20,000 Gypsies.

RU

Нападение Третьего Рейха 1 сентября и Советского Союза 17 сентября 1939 г. – без объявления войны – на Польшу был очередной попыткой смести польское государство с карты Европы. Оба захватчика обосновывали свое поведение в том числе притеснением польскими властями национальных меньшинств. В силу немецко-советского соглашения от 28 сентября 1939 г. польские земли поделили между собой оба государства агрессора, как воплощение в жизнь тайного протокола к договору о ненападении, подписанного Берлином и Москвой 23 августа 1939 г., известного как пакт Риббен-тропа – Молотова. Обе тоталитарные идеологические системы – сталинизм и гитлеризм приступили к реализации политики истребления населения Речи Посполитой. Эта политика была направлена на уничтожение ее правящих слоев, отмежевание от национальной культуры и традиции (в случае поляков также от римо-католической религии), превращение в батраков (Knechte) и дешевую рабочую силу – в случае Рейха и на русификацию и превращение в бесплатную рабочую силу – в случае Советского Союза. Одним из основных инструментов осуществления антипольской этнической политики были не встречавшиеся до сих пор в таком масштабе принудительные переселения и выселения населения. Если речь идет о Германии, то до того времени не наблюдались такого рода проявления антипольской политики. В период господства Гогенцоллернов (до 28 ноября 1918 г.) этническая ассимиляция проводилась прежде всего путем онемечения, а от 1871 г. – германизации населения. В период правления нацистов (от 30 января 1933 г.) было принято решение германизировать землю, а население выселить или истребить. Всего в оккупированной Польше немецкая власть выселила около 1,71 млн польских граждан и уничтожила свыше трех миллионов евреев, пол миллиона этнических поляков и свыше 20 тыс. цыган.

Keywords

EN

Poles; Gypsies; Jews; German occupation; extermination; genocide

RU

поляки; цыгане; евреи; немецкая оккупация; истребление; геноцид

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Nowa Polityka Wschodnia
• Year: 2017
• Volume: 3(14)
• Pages: 145-165

Contributors

author

Matelski Dariusz

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poland

References

• Albert, Z. (1989). Kaźń profesorów lwowskich – lipiec 1941 – studia oraz relacje i dokumenty. Wrocław.
• August, J. (1997). Sonderaktion Krakau. Die Verhaftung der Krakauer Wissenschaftler am 6. November 1939. Hamburg.
• Bartelski, M. L. (1979). Janusz Kusociński. Warszawa.
• Bębnik, G. (2006). Katowice we wrześniu ‚39. Katowice.
• Bonusiak, W. (1981). Polityka ekonomiczna III Rzeszy na okupowanych obszarach ZSRR (1941–1944). Rzeszów.
• Bonusiak, W. (1989). Kto zabił profesorów lwowskich?. Rzeszów.
• Bonusiak, W. (1990). Małopolska Wschodnia pod rządami Trzeciej Rzeszy. Rzeszów.
• Bonusiak, W. (1995). Polska podczas II [drugiej] wojny światowej. Rzeszów (wyd. IV popr. i uzup., Rzeszów 2011).
• Bonusiak, W. (2000). Pakt Ribbentrop–Mołotow i jego konsekwencje, cz. 1. Kwartalnik
• Edukacyjny, 1, 3–13; cz. 2, 2, 3–17.
• Bonusiak, W. (2006). Polityka ludnościowa i ekonomiczna ZSRR na okupowanych ziemiach polskich w latach 1939–1941 („Zachodnia Ukraina” i „Zachodnia Białoruś”). Rzeszów.
• Borodziej, W., & Dębski, S. (2009). Polish documents on foreign policy. 24 October 1938–30 September 1939. Warsaw.
• Broszat, M. (1961). Nazionalsozialistische Polenpolitik 1939–1945. Stuttgart.
• Cesarski, J. (red.). (1987). P.P.S. Wspomnienia z lat 1918–1939 (t. 1–2). Warszawa.
• Ciołkosz, A. (1987). Ludzie PPS, CK PPS. Londyn 1981.
• Czajowski, J., & Majchrowski, J. M. (1987). Sylwetki polityków drugiej Rzeczypospolitej. Kraków.
• Czylok, T. (1995). Tak nadeszła hekatomba. Katowicki harcerski wrzesień 1939 roku. Katowice.
• Deresiewicz, J. (1950). Okupacja niemiecka na ziemiach polskich włączonych do Rzeszy (1939–1945). Poznań.
• Dębski, S. (2003). Między Berlinem a Moskwą. Stosunki niemiecko-sowieckie 1939–1941. Warszawa (wyd. II popr., Warszawa 2007).
• Dialog. Magazyn polsko-niemiecki. (2002). 60.
• Diariusz i teki Jana Szembeka (1972). (t. 4, opracował J. Zarański). Londyn.
• Draus, J. (2007). Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie 1918–1946. Portret kresowej uczelni. Kraków.
• Dzięciołowski, S. (2004). Parlament Polski Podziemnej 1939–1945. Warszawa.
• Dz.U. RP, 1934, nr 50, poz. 473, rozporządzenie Prezydenta RP z 17 czerwca 1934 r. w sprawie osób zagrażających bezpieczeństwu, spokojowi i porządkowi publicznemu.
• Estreicher, K. jr (1944). Cultural Losses of Poland. Index of Polish cultural losses during the German occupation 1939–1944. London: Manuscript Edition.
• Estreicher, K. jr (2003). Straty kultury polskiej pod okupacją niemiecką 1939–1944 wraz z oryginalnymi dokumentami grabieży (Cultural Losses of Poland during the
• German occupation 1939–1944 with original documents of the looting). Kraków: Wyd. Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych.
• Estreicher, K. jr (2014). Dziennik wypadków, t. VII: Z.K. Witek (red.) 1981–1984, Kraków 2014: Wyd. Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych.
• Fuhrer, A., Schön H. (2009). Erich Koch, Hitlers brauner Zar. Gauleiter von Ostpreußen und Reichskommissar der Ukraine. München.
• Garlicki, A. (red.). (1982). Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1915–1939. Warszawa.
• Gastpary, W. (1972). Biskup Bursche i sprawa polska. Warszawa.
• Gawęda, S. (1979). Uniwersytet Jagielloński w okresie okupacji hitlerowskiej 1939–1945. Kraków.
• Gilbert, M. (2002). Holocaust. Ludzie. Dokumenty. Pamięć. Warszawa.
• Gomolec, L., Kubiak S. (1962). Terror hitlerowski w Wielkopolsce. Poznań.
• Grünberg, K. (1989). Adolf Hitler – biografia Führera. Warszawa.
• Heller, M. (1997). Historia imperium rosyjskiego. Warszawa.
• Hemmerling, Z. (1975). Maciej Rataj. Warszawa.
• Janowicz, Z. (1951). Ustrój administracyjny ziem polskich wcielonych do Rzeszy Niemieckiej 1939–1945. Poznań.
• Jastrzębski, W. (1969). Hitlerowskie wysiedlenia z ziem polskich wcielonych do Rzeszy w latach 1939–1945. Poznań.
• Kamiński, A. J. (1964). Hitlerowskie obozy koncentracyjne i ośrodki masowej zagłady w polityce imperializmu niemieckiego. Poznań.
• Kamiński, M. K. (1995). Geneza rozpętania przez Niemcy i Związek Sowiecki drugiej wojny światowej. Wiadomości Historyczne, 38, 1(210), 1–14.
• Kołodziejczyk, A. (1991). Maciej Rataj 1884–1940. Warszawa.
• Krasowski, K. (1996). Biskupi katoliccy II Rzeczypospolitej. Słownik biograficzny. Poznań. Krasuski, J. (1998). Historia Niemiec. Wrocław.
• Krebs, B. (1998). Państwo – Naród – Kościół. Biskup Juliusz Bursche a spory o protestantyzm w Polsce w latach 1917–1939. Bielsko–Biała.
• Longerich, P. (2012). Heinrich Himmler. Oxford.
• Longerich, P. (2014). Himmler – buchalter śmierci. Warszawa.
• Lubicz, J., Woliński J. (1957). Polityka okupanta hitlerowskiego wobec wyznań religijnych w Polsce w latach 1939–1945. Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, 9, 71–111.
• Lubosz, B. (1996). Cienie Wieży Spadochronowej. Katowice.
• Łuczak, A., Pietrowicz A. (2009). Polityczne oczyszczanie gruntu. Zagłada polskich elit
• w Wielkopolsce (1939–1941) / Politische Flurbereinigung. Die Vernichtung der polnischen Eliten in Grosspolen (1939–1941). Poznań.
• Łuczak, A. (red.). (2015). Deportacje obywateli polskich z ziem wcielonych do III Rzeszy. Poznań.
• Łuczak, Cz. (1972). „Kraj Warty” 1939–1945. Studium historyczno-gospodarcze okupacji hitlerowskiej, Poznań (wyd. II popr. i uzup. pt. Pod niemieckim jarzmem. Kraj Warty 1939–1945. Poznań 1996).
• Łuczak, Cz. (1979). Polityka ludnościowa i ekonomiczna hitlerowskich Niemiec w okupowanej Polsce. Poznań.
• Łuczak, Cz. (1988). Od Bismarcka do Hitlera. Polsko-niemieckie stosunki gospodarcze. Poznań.
• Łuczak, Cz. (1993). Polska i Polacy w drugiej wojnie światowej. Poznań.
• Łuczak, Cz. (1997). Arthur Greiser – hitlerowski władca w Wolnym Mieście Gdańsku i w Kraju Warty. Poznań.
• Łuczak, Cz. (2004). Druga Rzesza i Republika Weimarska. Poznań.
• Łuczak, Cz. (2006). Trzecia Rzesza. Poznań.
• Madajczyk, Cz. (1961), Generalna Gubernia w planach hitlerowskich. Warszawa.
• Madajczyk, Cz. (1970). Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce (t. 1–2). Warszawa.
• Madajczyk, Cz. (1984). Faszyzm i okupacje 1938–1945, t. 1: Wykonywanie okupacji przez państwa Osi w Europie; t. 2: Mechanizmy realizowania okupacji. Poznań.
• Madajczyk, Cz. (1987). Die Okkupationspolitik Nazideutschlands in Polen 1939–1945. Berlin.
• Majer, D. (1981). „Fremdvölkische” im Dritten Reich. Boppard am Rheim.
• Majer, D. (1989). „Narodowo obcy” w Trzeciej Rzeszy. Przyczynek do narodowo-socjalistycznego ustawodawstwa i praktyki prawniczej w administracji i wymiarze sprawiedliwości ze szczególnym uwzględnieniem ziem wcielonych do Rzeszy i Generalnego Gubernatorstwa. Warszawa.
• Matelski, D. (1992). Ruch narodowosocjalistyczny w Wielkopolsce w latach 1931–1939. Przegląd Zachodni, 4 (265), 181–204.
• Matelski, D. (1993). NSDAP w Wielkopolsce w latach 1935–1939. Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi, 16, 223–249.
• Matelski, D. (1994). Ludność niemiecka w Kraju Warty (1939–1945). W: Sakson A. (red.), Polska – Niemcy – mniejszość niemiecka w Wielkopolsce. Przeszłość i teraźniejszość (s. 105–127). Poznań.
• Matelski, D. (1994a). Niemcy w Wielkopolsce w miesiącach poprzedzających wybuch II wojny światowej, Przegląd Zachodni, 1(270), 77–101.
• Matelski, D. (1995). Hitlerowska i stalinowska polityka eksterminacji obywateli polskich w czasie II wojny światowej. Życie i Myśl, 43, 2(426), 21–30.
• Matelski, D. (1996). Mniejszość niemiecka w Wielkopolsce wobec narodowego socjalizmu w latach 1933–1939. W: M. Andrzejewski (red.), Antyhitlerowska opozycja 1933–1939. Wolne Miasto Gdańsk, Prusy Wschodnie, Śląsk, Łódź (s. 129–151). Warszawa.
• Matelski, D. (1996a). Polityka germanizacji Kraju Warty (1939–1944). W: H. Orłowski,
• Sakson (red.), Utracona Ojczyzna. Przymusowe wysiedlenia, deportacje i przesiedlenia jako wspólne doświadczenie (s. 129–142). Poznań.
• Matelski, D. (1996b). Koncepcja narodowościowa niemieckiej Europy w 1943 roku. Sprawy Narodowościowe – seria nowa, 5, z. 1(8), 153–192.
• Matelski, D. (1996c). Wysiedlenia – wypędzenia Polaków i Niemców w latach 1939–1949 w historiografii polskiej, W: A. Hajnicz, E. Lasota, A. Sakson (red.), Wypędzenia
• Polaków i Niemców. Procesy współzależne – podobieństwa i różnice, „Polska w Europie” (zeszyt specjalny, nr XIX, s. 104–124). Warszawa.
• Matelski, D. (1997). Jeńcy polscy w latach II wojny światowej w historiografii polskiej,
• W: E. Nowak (red.). Niemiecki i radziecki system jeniecki w latach II wojny światowej. Podobieństwa i różnice. Opole, s. 17–42.
• Matelski, D. (1997a). Polityka narodowościowa PRL wobec mniejszości niemieckiej (1944–1989). Przegląd Historyczny, 88(3–4), 485–495.
• Matelski, D. (1999). Niemcy w Polsce w XX wieku. Warszawa–Poznań: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Matelski, D. (2003). Polityka okupanta niemieckiego wobec polskich dóbr kultury (1939–1945). Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 80, 203–248.
• Matelski, D. (2003a). Polskie dobra kultury pod okupacją niemiecką (1939–1945). Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi, 26, 285–332.
• Matelski, D. (2005). Grabież dóbr kultury w wojnach Rzeczypospolitej Obojga Narodów (1569–1795). Poznań: Wydawnictwo Grafika.
• Matelski, D. (2007), Polityka Niemiec wobec polskich dóbr kultury w XX wieku. Praca dedykowana prof. Jerzemu Krasuskiemu, wyd. II, popr., Toruń.
• Matelski, D. (2007). Polityka Niemiec wobec polskich dóbr kultury w XX wieku. Praca dedykowana prof. Jerzemu Krasuskiemu (wyd. II, popr.). Toruń.
• Matelski, D. (2016). Niemiecka i sowiecka polityka eksterminacji obywateli polskich w latach II wojny światowej, W: K. Marciniak–Helińska, S. Wiśniewski (red.), Drogi cierniem usłane (s. 3–30). Czempiń–Kościan–Stare Oborzyska: Zakład Poligraficzny
• Madruk 2.
• Matelski, D. (2016a). Karol Estreicher jr 1906–1984 – biografia wielkiego Polaka, t. I: do
• 1939 roku. Kraków: Wyd. Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych.
• Materski, W. (2009). Liczenie strat. Karta, 59, 132–136.
• Materski, W., Szarota, T. (red.). (2009), Polska 1939–1945. Straty osobowe i ofiary represji pod dwiema okupacjami, Warszawa.
• Michalik, M. B. (red.). ( 1993). Kronika sportu. Warszawa.
• Musielak, M. (2008). Sterylizacja ludzi ze względów eugenicznych w Stanach Zjednoczonych, Niemczech i w Polsce (1899–1945) – wybrane problemy. Poznań.
• Musielak, M., & Głodowska, K. B. (red.). (2015). Medycyna w cieniu nazizmu. Poznań.
• Nawrocki, S. (1966). Hitlerowska okupacja Wielkopolski w okresie zarządu wojskowego.
• Wrzesień–październik 1939 r. Poznań.
• Nawrocki, S. (1996), Wysiedlanie Polaków z Kraju Warty w latach 1939–1945, W: H. Orłowski,
• Sakson (red.), Utracona Ojczyzna. Przymusowe wysiedlenia, deportacje i przesiedlenia jako wspólne doświadczenie (s. 119–127). Poznań: Instytut Zachodni.
• Nawrot, R. (2008). Janusz Kusociński – bieg aż do krwi. Warszawa.
• Pietrowicz, A. (2016). Wrzesień 1939 r. w Wielkopolsce. http://www.1wrzesnia39.pl/39p/teksty/8798,Wrzesien1939rwWielkopolsce.html.
• Pindel, K. (1979). Obrona Narodowa 1937–1939. Warszawa.
• Pindel, K. (1995). Obrona terytorialna w II Rzeczypospolitej. Warszawa.
• Pipes, R. (1990). Rosja carów. Warszawa (wyd. II popr., Warszawa 2006).
• Pipes, R. (2005). Rosja bolszewików. Warszawa.
• Polityka, (2002, 22 czerwca), 2355(25).
• Połuszejko, G. (2011). Obco brzmiące nazwisko będziesz nosił... – rodzina Longchamps de Bérier. Lublin.
• Radziwończyk, K. (1968), Plany polityczne Trzeciej Rzeszy wobec Polski i ich realizacja
• w okresie od 1 września do 25 października 1939 r. W: Najnowsze dzieje Polski 1939–1945 (t. 12, s. 5–38). Warszawa.
• Redzik, A. (2005). Longchamps de Bérier – zarys dziejów rodu, W: K. Karolczak (red.) (2005), Lwów: miasto – społeczeństwo – kultura, t. 5: Ludzie Lwowa. Kraków.
• Redzik, A. (2006). Roman Longchamps de Berier (1883–1941). Kwartalnik Prawa Prywatnego, 1, 5–108.
• Rees, L. (2005). Auschwitz. Naziści i „ostateczne rozwiązanie”. Warszawa.
• Rutowska, M. (1984). Straty osobowe i materialne kultury w Wielkopolsce w latach II wojny światowej. Warszawa
• Rutowska, M. (2003). Wysiedlenia ludności polskiej z Kraju Warty do Generalnego Gubernatorstwa 1939–1941. Poznań.
• Siekanowicz, P. (1991), Obóz odosobnienia w Brezie Kartuskiej 1934–1939. Warszawa.
• Szarota, T. (2010). Okupowanej Warszawy dzień powszedni, Warszawa.
• Sziling, J. (1988). Kościoły chrześcijańskie w polityce niemieckich władz okupacyjnych w Generalnym Gubernatorstwie (1939–1945). Toruń.
• Śleszyński, W. (2003). Obóz odosobnienia w Berezie Kartuskiej 1934–1939. Białystok.
• Śliwa, M. (1980). Myśl polityczna Mieczysława Niedziałkowskiego. Warszawa.
• Taras, A. (2015). Anatomia nienawiści. Stosunki polsko-rosyjskie XVIII–XX w. Warszawa.
• Wandycz, P. S. (1988). Dyplomacja polska w latach 1914–1945. Cele i osiągnięcia.
• W: Polish Diplomacy 1914–1945. Aims and Achievements. A Lecture in English and Polish. London: Orbis Books.
• Wardzyńska, M. (2009). Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion. Warszawa.
• Wegener, T. (2003). Juliusz Bursche – biskup w dobie przełomów. Bielsko-Biała.
• Witek, Z. K. (red.). (2003). Dokumenty strat kultury polskiej pod okupacją niemiecką 1939–1944 z archiwum Karola Estreichera (Cultural Losses of Poland during the German Occupation 1939–1944. Dokuments from the Archives of Karol Estreicher). Kraków: Wyd. Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie.
• Witek, Z. K. (red.). (2015). Dokumenty rewindykacji polskich dóbr kultury zrabowanych przez Niemców w latach 1939–1944 z archiwum Karola Estreichera jr. Największego rewindykatora w historii Europy (1939–1975). Kraków: Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych.
• Wróbel, J. (2004). Maciej Rataj – marszałek Sejmu. Warszawa.
• Zieliński, Z. (red.). (1982). Życie religijne w Polsce pod okupacją hitlerowską 1939–1945. Warszawa.
• ZSRR–Niemcy 1939–1941. Dokumenty i materiały dotyczące stosunków radziecko-niemieckich w okresie od kwietnia 1939 r. do lipca 1941 r. (1990). Wilno. Źródła map i fotografii
• Adolf Hitler. (b.d.). Pobrane z http://media.iwm.org.uk/iwm/mediaLib/21/media-21329/large.jpg.
• Albert Forster (b.d.). Pobrane z https://pl.pinterest.com/pin/444378688204514052/.
• Arthur Greiser (b.d.). Pobrane z https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/736x/e5/58/f2/e558f2a276edd9bb9d4341b2be0aa262.jpg.
• Erich Koch (b.d.). Pobrane z https://pl.wikipedia.org/wiki/Erich_Koch.
• Execution of Poles by German Einsatzkomanndo. (1939). Pobrane z https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/47/Execution_of_Poles_by_German_Einsatzkomanndo_Oktober1939.jpg.
• Hans Frank (b.d.). Pobrane z http://www.chesshistory.com/winter/pics/cn4819_frank2.jpg.
• Heinrich Himmler. Pobrane z https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/79/Bundesarchiv_Bild_183-S72707,_Heinrich_Himmler.jpg.
• Polish farmers killed by German forces. (1943). Pobrane z https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e0/Polish_farmers_killed_by_German_forces,_German-occupied_Poland,_1943.jpg.