Zagłębienia bezodpływowe obszarów lessowych Polski. Stan i perspektywy badań

• Authors: Kołodyńska-Gawrysiak Renata

Title variants

EN

Closed depressions in the loess areas of Poland. Current state of research and prospects for further research

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Zagłębienia bezodpływowe stanowią typowe formy rzeźby obszarów lessowych Europy, a ich geneza jest szeroko dyskutowana w literaturze. Artykuł prezentuje stan dotychczasowych badań, dotyczących zagłębień bezodpływowych obszarów lessowych Polski, istniejące hipotezy genetyczne oraz kierunki przyszłych badań. Dotychczas w literaturze opisane zostały cechy morfometryczne, rozmieszczenie i warunki geologiczne występowania tych form. W wybranych zagłębieniach zbadano gleby kopalne i osady koluwialne wypełniające formy. Zróżnicowane procesy (pierwotne i wtórne): deflacja, nierównomierna akumulacja lessu, sufozja, wyciskanie poziomów kurzawkowych, termokras były opisywane jako możliwe procesy morfogenetyczne. Zagłębienia bezodpływowe pełnią funkcję sedymentologicznych archiwów, umożliwiających rekonstrukcję naturalnych i antropogenicznych procesów zachodzących w przeszłości. Niezbędne są dalsze badania genezy i ewolucji zagłębień bezodpływowych. Pozwoli to na lepsze zrozumienie znaczenia okresu późnego glacjału i holocenu dla morfogenezy obszarów lessowych Europy.

EN

Closed depressions (CDs) are typical geomorphological features of the loess belts in Europe and their origin is highly debated in literature. This paper presents the current state of research on CDs in the loess belts in Poland. A review was conducted of several studies describing CDs. The existing genetic hypothesis and the scope of future research are described. Morphometric features of CDs, distribution and geological conditions were described in several publications so far. In the selected CDs, colluvial sediments and fossil soils were studied. Various processes (primary and secondary): deflation, uneven loess deposition, suffosion, extrusion of strongly saturated layers, thermokarst were reported as probable genetic processes. CDs act as important archives allowing a reconstruction of natural and anthropogenic processes operating in the past. More research is needed for a better understanding of the origin and evolution of CDs. This will help better understand the importance of the Late Glacial and Holocene stages for the morphogenesis of the loess belts in Europe.

Keywords

PL

zagłębienia bezodpływowe; lessy; termokras; sufozja; erozja gleb; koluwia; gleby kopalne

EN

closed depressions; loess; thermokarst; suffosion; soil erosion; colluvial sediments; fossil soils

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Acta Geographica Lodziensia
• Year: 2017
• Volume: 106
• Pages: 105-116

Dates

published

2017

Contributors

author

Kołodyńska-Gawrysiak Renata

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej, Zakład Geologii i Ochrony Litosfery

References

• Boardman J., Poesen J. (red.) 2006. Soil Erosion in Europe. John Wiley&Sons: Chichester.
• Czarnecki R. 1969. Z badań krajobrazu fizyczno-geograficznego w dorzeczu Opatówki. Przegląd Geograficzny XLI(1): 35-59.
• Czarnecki R. 2005. Wyżyna Sandomierska, część wschodnia. Struktura krajobrazu geograficznego. Warszawa: 1-251.
• Czarnecki R., Lewartowska-Urbańska M. 1987. Wymoki okolic Sandomierza. Przegląd Geograficzny LIX(3): 385-397.
• Czarnecki R., Solnceva N.P. 1992. Wymoki okolic Sandomierza (part II.). Przegląd Geograficzny LXIII(1-2): 143-149.
• Dreibrodt S., Lubos C., Terhorst B., Damm B., Bork H.R. 2010. Historical Soil Erosion by Water in Germany: Scales and Archives, Chronology, Research Perspectives. Quaternary International 222: 80-95.
• Ewartowski M., Kijowski A., Szuman I., Tomczyk A., Kasprzak L. 2016. Low-altitude remote sensing and GIS-based analysis of cropmarks: classification of past thermal-contraction crack polygons in central western Poland. Geomorphology (in press).
• Gillijns K., Poesen J., Deckers J. 2005. On the characteristics and origin of closed depression in loess-derived soils in Europe – a case study from central Belgium. Catena 60: 43-58.
• Hardcastle J. 1908. Notes on the Geology of South Canterbury. Timaru Herald.
• Kalniet A. 1954. O oczkach lodowcowych i zagłębieniach bezodpływowych. Czasopismo Geograficzne 25: 1-2.
• Klatkowa H. 1997. Zagłębienia bezodpływowe w Polsce Środkowej i przydatność analizy ich wypełnień do interpretacji paleogeograficznych. Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica Physica 1: 23-45.
• Kołodyńska-Gawrysiak R. 2015. Tło geograficzne. Środowiskowe uwarunkowania lokalizacji osadnictwa. W: T. Chmielewski, E. Mitrus (red.) Pliszczyn. Eneolityczny kompleks osadniczy na Lubelszczyźnie. Wydawnictwo i Pracownia Archeologiczna Profil-Archeo: 19-28.
• Kołodyńska-Gawrysiak R., Bienia M. 2010. Conditioning and development of the Holocene denudation in regions of multiculture archaeological site in Panieńszczyzna near Lublin. Prace i Studia Geograficzne 45: 89-104.
• Kołodyńska-Gawrysiak R., Chabudziński Ł. 2012. Morphometric features and distribution of closed depressions on the Nałęczów Plateau (Lublin Upland, SE Poland). Annales UMCS LXVII (1): 45-61.
• Kołodyńska-Gawrysiak R., Chabudziński Ł. 2014. The types and function of closed depressions in modern loess landscape of Nałęczów Plateau (Lublin Upland, E Poland). Annales UMCS 69 (1): 61-77.
• Kołodyńska-Gawrysiak R., Poesen J. 2017. Closed depressions in the European loess belt – natural or anthropogenic origin? Geomorphology 288:111-128.
• Kołodyńska-Gawrysiak R., Chodorowski J., Mroczek P., Plak A., Kiebała A., Zgłobicki W., Trzciński J., Standzikowski K. 2017. The impact of natural and anthropogenic processes on the evolution of closed depressions in loess areas. A multi-proxy case study from Nałęczów Plateau, Eastern Poland. Catena 149(1): 1-18.
• Kołodyńska-Gawrysiak R., Harasimiuk M., Chabudziński Ł., Jezierski W., Telecka M. 2015a. Geological conditions of the distribution of closed depressions in the Nałęczów Plateau (Lublin Upland, E Poland): are they an origin determinant? Landform Analysis 29: 9-18.
• Kołodyńska-Gawrysiak R., Mroczek P., Chabudziński Ł., Harasimiuk M., Chodorowski J., Zgłobicki W., Plak A., Kiebała A. 2015b. Zagłębienia bezodpływowe obszarów lessowych Wyżyny Lubelskiej – rozmieszczenie, cechy morfologiczne i znaczenie dla rekonstrukcji postglacjalnej ewolucji środowiska i działalności człowieka. Kongres Geografów Polskich „Granice Geografii”, 17-21 czerwca 2015 r., Lublin.
• Kołodyńska-Gawrysiak R., Mroczek P., Chodorowski J., Plak A., Kiebała A., Zgłobicki W. 2015c. Human induced landscape evolution in the loess areas of Lublin Upland, E Poland: evidence from pedosedimentary archives in closed depressions. Zeitschrift für Geomorphologie 59, SI 2: 155-175.
• Kołodyńska-Gawrysiak R., Mroczek P., Chabudziński Ł. 2013a. Cechy osadów i rozwój sedymentacji w zagłębieniach bezodpływowych obszarów lessowych na przykładzie stanowiska Snopków (Płaskowyż Nałęczowski, E Polska). Prace i Studia Geograficzne UW 51: 29-44.
• Kołodyńska-Gawrysiak R., Mroczek P., Chabudziński Ł. 2013b. Closed depressions in the Prehistoric loess landscape and their influence on settlement location in the light of selected examples from the Nałęczów Plateau (Lublin Upland, E Poland). Archaeologia Polona 49: 37-54.
• Kołodyńska-Gawrysiak R., Poesen J., Gawrysiak L. 2017. Assessment of long-term Holocene soil erosion rates in Polish loess areas using sedimentary archives from closed depressions. Earth Surface Processes and Landforms (DOI: 10.1002/esp.4296).
• Konecka-Betley K., Maruszczak H. 1993. Rozwój holoceńskiej pedogenezy w wymokach obszarów lessowych okolic Lublina. Roczniki Gleboznawcze 34(1): 153-163.
• Криштафович N.I. 1896. Поспетретичныя обраэования в окрестностях Н. Апексан¬дрии. Эаписки Н. Апександрийского Ин¬ститута Сельского Хозяйства и Лесовод¬ства. t. IX, вып. 3: 149-216.
• Криштафович N.I. 1902. Гидро-геологическое описание территори города Люблина и его окрестностей. Типография Варшавскаго Учебнаго Округа, Варшава.
• Malicki A. 1946. Kras lessowy. The karst phenomena in the beds of loess. Annales UMCS 1 (4): 1-155.
• Maruszczak H. 1954. Werteby obszarów lessowych Wyżyny Lubelskiej. Annales UMCS 8: 123-237.
• Maruszczak H., Uziak S. 1978. Wpływ mikrorzeźby obszarów lessowych na zróżnicowanie procesów glebotwórczych. Roczniki Gleboznawcze 29(3):159-173.
• Norton L.D. 1986. Erosion–sedimentation in a closed drainage basin in Northwest Indiana. Soil Science Society of American Journal 50: 209-213.
• Rafalska-Przysucha A., Rejman J. 2015. Assessment of soil erosion in the catchment of two combined closed depressions in the Nałęczów Plateau (Lublin Upland). Acta Agrophisica 22(1): 91-101.
• Rogers C.D.F., Dijkstra T.A., Smalley I.J. 1994. Hydroconsolidation and subsidence of loess: Studies from China, Russia, North America and Europe: In memory of Jan Sajgalik. Engineering Geology 37: 83-113.
• Smalley I.J., Markovic S.B. 2014. Loessification and hydroconsolidation: There is a connection. Catena 117: 94-99.
• Smalley I.J., Mavlyanova N.G., Rakhmatullaev Kh.L., Shermatov M,Sh., Machalett B., O’Hara Dhand K., Jefferson I.F. 2006. The formation of loess deposits in the Tashkent region and parts of Central Asia; and problems with irrigation, hydrocollapse and soil erosion. Quaternary International 152-153: 59-69.
• Stankowski W. 2012. Transformation from natural (thermal contraction) to anthropogenic (resource exploitation) depressions in the Krotoszyn-Koźmin-Raszków area (Polish Lowland). Geologos 18(1): 43-50.
• Vanwalleghem T., Poesen J., Vitse I., Bork H. R., Dotterweich M., Schmidtchen G., Deckers J., Lang A., Mauz B. 2007. Origin and evolution of closed depression in central Belgium, European loess belt. Earth Surface Processes and Landforms 32: 574-586.
• Wojtanowicz J. 1997. Geneza i wiek jeziorek grodziskich. W: M. Łanczont (red.) Seminarium „Glacjał i peryglacjał Kotliny Sandomierskiej i Przedgórza Karpat w okolicy Przemyśla”. Materiały konferencyjne, UMCS: 118.
• Wojtanowicz J., Jóźwiakowska E. 1997. Jeziorka okolic Grodziska - występowanie, charakterystyka. W: M. Łanczont (red.) Seminarium „Glacjał i peryglacjał Kotliny Sandomierskiej i Przedgórza Karpat w okolicy Przemyśla”. Materiały konferencyjne, UMCS: 113-117.

Identifiers

ISSN

0065-1249