„Tatarski czyn” Norwida między hierarchią a erupcją (semantyka, konteksty, konsekwencje)

• Authors: Christian Zehnder

Title variants

EN

„Tatarski czyn” between hierarchy and eruption (semantics, contexts, and consequences)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Opierając się na polemice między Stanisławem Cywińskim a Ignacym Fikiem z lat 30. XX w. artykuł rozróżnia dwa sposoby rozumienia norwidowskiego wyrażenia „tatarski czyn”: jako ‘akcja’ lub jako ranga (z rosyjskiego czin według carskiej Tabeli rang). Celem artykułu jest ukazanie, w jaki sposób erupcyjne i hierarchiczne odczytania „tatarskiego czynu” wpłynęły na opinie na temat Promethidiona (1851) i, szerzej, na norwidowską krytykę utopijnej myśli polskiego romantyzmu i rosyjskiej polityki. Adam Mickiewicz w latach dwudziestych i trzydziestych XIX w. wskazywał na homonimię między wyrazami czyn a czin oraz na jej potencjał w tworzeniu ambiwalencji między pozornie nieprzystającymi wyobrażeniami erupcji i hierarchii. Ponadto Mickiewicz powiązał oba rozumienia słowa czyn ze stereotypową tatarską lub mongolską „azjatyckością”. Pod tym względem sformułowanie Norwida jest konwencjonalne. Oryginalne jest jednak to, jak Norwid obraca wcześniejsze idee Mickiewicza przeciwko późniejszym poglądom autora Dziadów, który w swoich prelekcjach paryskich zdaje się gloryfikować „czyn tatarski”. W przeciwieństwie do „krwawej drabiny” rosyjskiej biurokracji i irracjonalnej tendencji w aktywizmie Mickiewicza, Norwid proponuje „stopniową pracę”, której kulminacją, a nie erupcją, jest czyn. Ten aspekt wyobraźni Norwida ukazany jest w równoległej lekturze z myślą filozofa Augusta Cieszkowskiego, który w swoich Prolegomenach do historiozofii określił historię jako „tkaninę czynów” prowadzącą do instytucji. W podobny sposób pozytywne wyobrażenie Norwida o czynie, czyli jego rewizja romantycznego akty-wizmu, powinno sytuować się poza alternatywami erupcji i hierarchii.

EN

Drawing on a scholarly polemic of the 1930s, this paper differentiates between two ways of understanding and translating Cyprian Norwid’s formula “tatarski czyn,” as ‘Tatar deed’ (from the Polish czyn) or as ‘Tatar rank’ (from the Russian chin according to the Tsarist Table of Ranks). The aim is to show how the eruptive versus the hierarchical readings of “tatarski czyn” have influenced the opinions on Norwid’s dialogic treatise Promethidion (1851) and, more generally, on his criticism of the utopian thought of Polish Romanticism and of Russian po-litics. It was Adam Mickiewicz who in the 1820s and 1830s pointed to the homonymy between czyn and chin and its potential in enacting ambivalences between the seemingly incommensurable imaginaries of eruption and hierarchy. Moreover, Mickiewicz already linked both understandings of czyn with a stereotypical Tatar, or Mongolian, “Asianness.” In this respect, Norwid’s formula is fairly conventional. What is genuinely original, however, is how Norwid turns Mickiewicz’s earlier ideas against those of the later Mickiewicz who, in his Paris Lectures on the Slavs (1840–1844), seems to glorify the “Tatar deed.” In contrast to the “bloody ladder” of Russian bureaucracy and the irrational tendency in Mickiewicz’s activism, Norwid suggests a “gradual labor” culminating in, not erupting with, the deed (Promethidion). This aspect of Norwid’s metaphorical thought is shown in a parallel reading with the philosopher August Cieszkowski who, in his Prolegomena to Historiosophy (1838), conceptualized history as a “texture of deeds” leading to institutions. Similarly, Norwid’s positive notion of the deed, i.e. his revision of Romantic activism, should be situated beyond the alternatives of eruption and hierarchy.

Keywords

PL

Norwid; Mickiewicz; Cieszkowski; polski romantyzm; Promethidion; aktywizm romantyczny; filozofia czynu; Imperium Rosyjskie; orientalizm

EN

Norwid; Mickiewicz; Cieszkowski; Polish Romanticism; Promethidion; Romantic activism; philosophy of action; Russian Empire; Orientalism

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Studia Norwidiana
• Year: 2019
• Volume: 37
• Pages: 17-42

Contributors

author

Christian Zehnder

• Uniwersytet we Fryburgu (Szwajcaria)

References

• Arcimowicz W., Cyprjan Kamil Norwid na tle swego konfliktu z krytyką, Wilno 1935.
• Borowy W., Norwidiana 1930-1935. Część I, [w:] O Norwidzie. Rozprawy i notatki, oprac. Z. Stefanowska, Warszawa 1960.
• Buś M., Uczeń i znawca. Stanisław Cywiński wobec Norwida, „Studia Norwidiana” 12-13(1994-1995).
• Cieszkowski A., Prolegomena zur Historiosophie, Einl. R. Bubner, Anhang J. Garewicz, Hamburg 1981.
• Cywiński S., [rec.] „Uwagi nad językiem Cyprjana Norwida, Ignacy Fik, Kraków 1930, „Pamiętnik Literacki” 27(1/4)(1930).
• Cywiński S., [rec.] „Cyprjan Kamil Norwid na tle swego konfliktu z krytyką”, Władysław Arcimowicz, Wilno 1935, „Pamiętnik Literacki” 32(1/4)(1935).
• Cywiński S., [rec.] „Norwid”, Zygmunt Wasilewski, Warszawa 1935, tamże.
• Davies N., God’s Playground: A History of Poland, vol. II: 1795 to the Present, Revised edition, Oxford 2005.
• Fiećko J., Rosja w prelekcjach paryskich Adama Mickiewicza, [w:] tenże, Księga Mickiewiczowska. Patronowi uczelni w dwusetną rocznicę urodzin 1798-1998, red. Z. Trojanowiczowa, Z. Przychodniak, Poznań 1998.
• Fik I., Uwagi nad językiem Cyprjana Norwida, Kraków–Warszawa 1930.
• Garewicz J., Fichte i polska filozofia czynu, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” 25(1979).
• Goethe J.W., Faust. Der Tragödie erster Teil, [w:] tenże, Hamburger Ausgabe, hrsg. E. Trunz, Bd. III: Dramen I, München 198616.
• Kuczera-Chachulska B., Norwida „przypowieść o pięknem”, [w:] taż, Norwida „przypowieść o pięknem” i inne szkice z pogranicza genologii i estetyki, Warszawa 2008.
• Kuziak M., Wartość kulturowego braku. Syndrom kolonialny w twórczości Mickiewicza, „Porównania” 5(2008).
• Kuziak M., The Slavic Barbarian in Adam Mickiewicz’s Paris Lectures, „Rocznik Komparatystyczny” 4(2013).
• Łapiński Z., Norwid, [w:] tenże, O Norwidzie. Rzeczy dawne i najdawniejsze, Lublin 2014.
• Łotman J.M., Besedy o russkoj kul’ture. Byt i tradicii russkogo dvorjanstva (XVIII–načalo XIX veka), red. R.G. Grigor’ev, Sankt-Peterburg 1994.
• Mickiewicz A., L’Église et le Messie II. Cours de littérature slave du Collège de France (1843-1844), publié d’après les notes sténographiées, deuxième partie. Religion et politique [= Les Slaves, t. 5], Paris 1845.
• Mickiewicz A., Les Slaves. Cours professé au Collège de France (1840-1841), publié d’après les notes sténographiées, première partie. Les pays slaves et la Pologne. Histoire et littérature [= Les Slaves, t. 1], Paris 1849.
• Mickiewicz A., Les Slaves. Cours professé au Collège de France (1841-1842), publié d’après les notes sténographiées, tome deuxième. Les pays slaves et la Pologne. Histoire, Littérature et Politique [= Les Slaves, t. 2], Paris 1849.
• Mickiewicz A., Les Slaves. Cours professé au Collège de France (1842), publié d’après les notes sténographiées, tome troisième. La Pologne et le messianisme. Histoire, Littérature et Philosophie [= Les Slaves, t. 3], Paris 1849.
• Mickiewicz A., Dzieła, oprac. J. Krzyżanowski, Warszawa 1955.
• Nieukerken van A., Ironiczny konceptyzm. Nowoczesna polska poezja metafizyczna w kontekście anglosaskiego modernizmu, Kraków 1998.
• Norwid C., Promethidion, intr. et trad. J. Pérard, Paris 1939.
• Norwid C., Dzieła zebrane, oprac. J.W. Gomulicki, t. II: Wiersze, dodatek krytyczny, Warszawa 1966.
• Norwid C., Pisma wszystkie, oprac. J.W. Gomulicki, Warszawa 1971-1976.
• Norwid C., Vade-mecum, oprac. J. Fert, Wrocław–Warszawa–Kraków 1990.
• Norwid C., Dzieła wszystkie, oprac. S. Sawicki, P. Chlebowski, t. IV: Poematy 2, Lublin 2011.
• Rutkowski K., Przeciw (w) literaturze. Esej o „poezji czynnej” Mirona Białoszewskiego i Edwarda Stachury, Bydgoszcz 1987.
• Sawicki S., Norwida walka z formą, [w:] tenże, Norwida walka z formą, Warszawa 1986.
• Sawicki S., Wstęp, [w:] C. Norwid, Promethidion, Kraków 1997.
• Siwicka D., Ton i bicz. Mickiewicz wśród towiańczyków, Wrocław–Warszawa–Kraków 1990.
• Stefanowska Z., Norwidowski romantyzm, [w:] taż, Strona romantyków. Studia o Norwidzie, Lublin 1993.
• Toruń W., Rosja w myśli Norwida, [w:] tenże, Obraz Rosji w literaturze polskiej, red. J. Fiećko, K. Trybuś, Poznań 2012.
• Trojanowiczowa Z., Romantyzm. Od poetyki do polityki. Interpretacje i materiały, red. A. Artwińska, J. Borowczyk, P. Śniedziewski, Kraków 2010.
• Vasmer М., Čin, [w:] Ėtimologičeskij slovar’ russkogo jazyka, perevod O.N. Trubačev, t. IV, Moskva 1987.
• Walicki A., Norwid: trzy wątki myśli, [w:] tenże, Między filozofią, religią i polityką. Studia o myśli polskiej epoki romantyzmu, Warszawa 1983.
• Walicki A., Dwa mesjanizmy. Adam Mickiewicz i August Cieszkowski, [w:] tenże, red. A. Mencwel, t. I: Filozofia polskiego romantyzmu, Kraków 2009.

Identifiers

DOI

10.18290/sn.2019.37-2