Śmierć matki i bliskich Michała Kazimierza Radziwiłła „Rybeńki” (1702–1762) w świetle jego diariusza

• Authors: Jankowski Rafał

Title variants

EN

The death of Michał Kazimierz Radziwiłł’s ’Rybeńko‘ mother and relatives (1702–1762) in the light of his diary

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Śmierć członków rodziny, czy przyjaciół i znajomych, zawsze była wydarzeniem nadzwyczajnych, godnym odnotowania, a także zapamiętania. Była obecna w pamiętnikach i diariuszach, w których znajdujemy wiele opisów momentów odchodzenia bliskich i znajomych oraz uroczystości pogrzebowych. Pamiętnikarze wyrażali w nich swoje uczucia w konfrontacji ze śmiercią bliskich osób i znajomych. Diariusze oraz korespondencja znacznie lepiej niż żałobne mowy i panegiryki ukazują stosunek autorów do śmierci. Otwarcie i szczerze dają przekonujące świadectwo ludzkich uczuć. W niniejszym artykule przyjrzeliśmy się takim świadectwom uczuć zawartym w diariuszu Michała Kazimierza Radziwiłła zw. „Rybeńko” (1702-1762), wojewody wileńskiego i hetmana wielkiego litewskiego. Za punkt odniesienia do rozważań posłużyła notka z 23 XII 1746 r. zawierająca informację o śmierci jego matki, Anny Katarzyny z Sanguszków Radziwiłłowej (1676-1746), kanclerzyny wielkiej litewskiej. W swym diariuszu Radziwiłł ukazuje „postawy wobec śmierci”, głównie bliskich. Pokazuje nie tylko jak „śmierć przeżywał” w kontekście życia codziennego, ale także mówi wieloaspektowych relacjach zachodzących na dworze w Nieświeżu pomiędzy żywym a zmarłymi. Poznamy stosunek Radziwiłła do śmierci i życia pozagrobowego, a także to, w jakiej mierze rytuał śmierci wpływał na umocnienie więzi rodowych i społecznych. Przeglądając jednolity materiał źródłowy, jakim jest diariusz, autor artykułu próbował uchwycić to, co ponad świadomym przesłaniem Michał Kazimierz Radziwiłł myślał o śmierci i umieraniu.

EN

Death of the family members or friends and acquaintances, has always been an extraordinary, notable and memorable event. Death was present in the memoirs and diaries, in which we find many descriptions of death of the relatives and friends as well as the funeral ceremonies. Memoirists expressed in them their feelings when confronted with the death of loved ones and friends. Diaries and correspondence much better than mournful speeches and eulogies show contributors’ attitude to death. Openly and honestly give a convincing evidence of human feelings. This article analysis feeling described in the diary of Michał Kazimierz Radziwiłł known as ’Rybeńko‘ (1702–1762), the governor of Vilnius and Lithuanian Grand Hetman. As a reference point for considerations served note of 23rd December 1746, including information on the death of his mother, Anna Katarzyna Radziwiłł, née Sanguszko (1676–1746), wife of the great Lithuanian Chancellor. Radziwiłł reveals in his diary attitudes towards death mainly of relatives. It shows not only how to "feel a death” in the context of everyday life, but also reveals the multi-faceted relations occurring in Nieśwież between the living and the dead. Author describes Radziwiłł’s attitude to death and the afterlife, as well as, the extent to which death ritual had impact on strengthening social and ancestral ties. Analyzing the homogenous source material, which is the diary, the author tried to capture what Michał Kazimierz Radziwiłł was thinking about death and dying beyond the message directly written by him.

Keywords

PL

Radziwiłłowie; Michał Kazimierz Radziwiłł „Rybeńko”; Anna Katarzyna z Sanguszków Radziwiłłowa

• Publisher: Archiwum Główne Akt Dawnych i Wydawnictwo DiG
• Journal: Miscellanea Historico-Archivistica
• Year: 2015
• Issue: 22
• Pages: 203-218

Dates

published

2015-12-17

Contributors

author

Jankowski Rafał

• Archiwum Główne Akt Dawnych, Warszawa

References

• AGAD, tzw. Archiwum Warszawskie Radziwiłłów, dz. IV, nr 133-134, 431-433, 869; dz. V, nr 8922; dz. VI, nr II-79, nr II-80, II-80a; dz. XI, nr 120; dz. „Rękopisy biblioteczne”, nr 45; Archiwum Radziwiłłów z Nieborowa (Akta majątkowe i gospodarcze dawniejsze), nr 8
• Ariès Ph., Człowiek i śmierć, Warszawa 1992
• Ariès Ph., Rozważania o historii śmierci, Warszawa 2007
• Biblioteka Naukowa PAU i PAN w Krakowie, nr 977,
• Czamańska I., Wiśniowieccy. Monografia rodu, Poznań 2007
• Delumeau J., Grzech i strach. Poczucie winy w kulturze Zachodu XIII–XVIII w., Warszawa 1994
• Delumeau J., Strach w kulturze Zachodu XIV–XVIII w. Oblężony ogród, Warszawa 2011
• Derwich M., Badania nad śmiercią – Europa Zachodnia [w:] Śmierć w dawnej Europie. Zbiór studiów, red. M. Derwich („Acta Universitatis Wratislaviensis”, Historia CXXIX), Wrocław 1997, s. 11–19
• Derwich M., Les recherches sur la mart – Pologne [w:] Śmierć w dawnej Europie. Zbiór studiów, red. M. Derwich („Acta Universitatis Wratislaviensis”, Historia CXXIX), Wrocław 1997, s. 21–27
• Dygdała J., Młody magnat w drezdeńskim dworze Augusta Mocnego. Fragment europejskiej podróży Michała Kazimierza Radziwiłła z 1722 roku [w:] Stosunki polsko-niemieckie w XVI–XVIII wieku (Materiały konferencji naukowej Kielce – Szydłowiec, 19–21 października 2000), red. J. Wijaczka, Kielce 2002, s. 205–223
• Hieronima Floriana Radziwiłła Diariusze i pisma różne, oprac. i wstęp M. Brzezina, Warszawa 1998
• Jankowski R., Diariusze w tzw. Archiwum Warszawskim Radziwiłłów, „Archiwa – kancelarie – zbiory”, t. 1, red. W. Chorążyczewski, R. Degen, K. Syta, Toruń 2005
• Jarczykowa M., Przy pogrzebach rzeczy i rytmy. Funeralia radziwiłłowskie z XVII wieku, Katowice 2012
• Karkucińska W., Anna z Sanguszków Radziwiłłowa (1676–1746). Działalność gospodarcza i mecenat, Warszawa 2000
• Karkucińska W., Radziwiłłowa z Sanguszków Anna Katarzyna (1676–1746) [w:] Polski słownik biograficzny, t. 30, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1987, s. 385–386
• Kotłubaj E., Galerja nieświeźska portretów radziwiłłowskich, Wilno 1857, s. 418.
• Królikowski B., Wśród Sarmatów. Radziwiłłowie i pamiętnikarze, Lublin 2000
• Kuchowicz Z., Człowiek polskiego baroku, Łódź 1992
• Lemaître J.-L., Derwich M., Pour un répertoire des obituaires Polonais [w:] Śmierć w dawnej Europie. Zbiór studiów, red. M. Derwich („Acta Universitatis Wratislaviensis”, Historia CXXIX), Wrocław 1997, s. 29–43
• Mariani A., O XVIII-wiecznych praktykach łowieckich w świetle diariusza księcia Michała Kazimierza Radziwiłła „Rybeńki” [w:] Europejskie tradycje łowieckie (Tom wydany z okazji III Międzynarodowego Kongresu Kultury Łowieckiej zorganizowanego z okazji 90-lecia Polskiego Związku Łowieckiego w Jachrance w dniach 30 VIII – 1 IX 2013 roku), red. T. J. Żuchowski, Warszawa 2013, s. 67–75
• Matuszewicz M., Diariusz życia mego, t. 2, 1758–1764, oprac. i wstęp B. Królikowski, komentarz Z. Zielińska, Warszawa 1986
• Moda bardzo dobra smażenia różnych konfektów i innych słodkości, a także przyrządzania wszelakich potraw, pieczenia chleba i inne sekreta gospodarskie i kuchenne, oprac. J. Dumanowski, R. Jankowski, (seria: Monumenta Poloniae Culinaria. Polskie Zabytki Kulinarne, red. J. Dumanowski, t. 2), Warszawa 2011
• Nowicka-Jeżowa A., Homo viator – mundus – mors, Warszawa 1988
• Nowicka-Jeżowa A., Sarmaci i śmierć. O staropolskiej poezji żałobnej, Warszawa 1992
• Podróże litewskiego magnata do Gdańska, Człuchowa, a nawet dalej… Fragment „Diariusza” Michała Kazimierza Radziwiłła „Rybeńki” z lat 1721, 1737 i 1752, wyd. J. Dygdała, Warszawa 2013
• Popiołek B., Kobiecy świat w czasach Augusta II. Studia nad mentalnością kobiet z kręgów szlacheckich, Kraków 2003
• Rok B., Człowiek wobec śmierci w kulturze staropolskiej („Acta Universitatis Wratislaviensis”, Historia CXIX), Wrocław 1995
• Rok B., Zagadnienie śmierci w kulturze Rzeczypospolitej czasów saskich („Acta Universitatis Wratislaviensis”, Historia XCV), Wrocław 1991
• Sajkowski A., Od Sierotki do Rybeńki. W kręgu radziwiłłowskiego mecenatu, Poznań 1965
• Sajkowski A., Staropolska miłość z dawnych listów i pamiętników, Poznań 1981
• Szerszeń M., Rejs Michała Kazimierza Radziwiłła rzekami Europy (30 lipca – 28 września 1722), „Przegląd Historyczny”, t. 97, 2006, z. 3, s. 367–384
• Śmierć w kulturze dawnej Polski od średniowiecza do końca XVIII wieku. Katalog wystawy, red. P. Mrozowski, Zamek Królewski w Warszawie 15 grudnia 2000 – 15 marca 2001
• Turner A. K., Historia piekła, Gdańsk 2004
• Zielińska T., Przyczynek do kwestii konfliktu między pokoleniami na tle majątkowym w osiemnastowiecznym środowisku magnackim [w:] Trudne stulecia. Studia z dziejów XVII i XVIII wieku ofiarowane profesorowi Jerzemu Michalskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Ł. Kądziela, W. Kriegseisen, Z. Zielińska, Warszawa 1994
• Zielińska T., Więź rodowa domu radziwiłłowskiego w świetle diariusza Michała Kazimierza Radziwiłła „Rybeńki”, „Miscellanea Historico-Archivistica”, t. 3, Radziwiłłowie XVI–XVIII wieku: w kręgu polityki i kultury, 1989, s. 175–190