Opozycja swój / obcy w świadomości współczesnych rodzimych użytkowników języka i kultury ukraińskiej

• Authors: Martinek Swietlana

Title variants

EN

The US/THEM opposition in the consciousness of native speakers of Ukrainian

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autorka bada opozycję swój / obcy w świadomości współczesnych nosicieli ukraińskiego języka i kultury. Badania są ukierunkowane kognitywnie. Ich celem jest ujawnienie archetypicznych refleksów fragmentu starego systemu semiotycznego i zmian, jakie zaszły w korelacyjnych strukturach konceptualnych współczesnych nosicieli ukraińskiego języka i kultury. Analizy prowadzono na podstawie eksperymentu skojarzeniowego. Otrzymane dane z jednej strony świadczą o istotności danej opozycji dla współczesnych nosicieli języka i kultury, z drugiej zaś pozwalają ujawnić procesy zachodzące w korelacyjnych strukturach konceptualnych: rozszerzenie i liczne zmiany w sferze swojego i obcego, obecność w obrębie ukazanej opozycji różnorodnych przeciwstawień i aktywne wzajemne zależności między członami tych przeciwtawień. Reakcje skojarzeniowe pozwalają wyeksplikować przede wszystkim związki między członami opozycji swój / obcy z przestrzennymi przeciwstawieniami bliski / daleki, dom /las, co pozwala mówić o funkcjonowaniu powiązanych klastrów wewnątrz całościowego systemu opozycji. W artykule analizowane są także procesy zachodzące w systemie opozycji binarnych (jak np. rozwój asymetrii lub rozszerzenie sfery jednego z terminów opozycji) i genderowe odmienności w konceptualizacji swojego i obcego. Samo istnienie opozycji binarnych, rozmaicie hierarchizowanych w różnych kulturach, jest wynikiem oddziaływania mechanizmu kognitywnego o charakterze uniwersalnym. I tak, koncentryczność w strukturowaniu swojej i obcej przestrzeni rozpatrywana jest jako rezultat współdziałania procesów generalizacji i specjalizacji z mechanizmem kognitywnym, odpowiedzialnym za formowanie opozycji binarnych.

EN

The author investigates, from the cognitivist perspective, the US/THEM opposition in the consciousness of contemporary native speakers of Ukrainian. The study aims to reveal the archetypal reflexes of an old semiotic system and the changes it has undergone in the conceptual structures of present-day Ukrainians. An associative experiment has been used for the purpose. On the one hand, the data show the importance of the US/THEM opposition for contemporary speakers of Ukrainian, and on the other reveal the processes which take place in correlative conceptual structures: the broadening and changes in the sphere of US (belonging to us) / THEM (belonging to them), numerous oppositions between those spheres and active dependencies between components of these oppositions. Associative reactions allow one to explicate the connections between the US/THEM opposition and those of CLOSE/DISTANT or HOME/FOREST, which points to the existence of interlinked clusters within a holistic system of oppositions. Also discussed are processes which take place in the system of binary oppositions (asymmetry, the broadening of one of the terms at the expense of the other) and genre-related differences in the conceptualization of US and THEM. The very existence of binary oppositions, though with different hierarchies in different cultures, is a result of the functioning of a cognitive mechanism as a universal one. For example, concentric arrangement in the structuring of the space of US and THEM is viewed as a result of the processes of generalization and specialization co-functioning with a cognitive mechanism responsible for the formation of binary oppositions.

Keywords

PL

opozycja swój/obcy; opozycja binarna; słowiański system semiotyczny; język ukraiński; kultura ukraińska; korelacyjne struktury konceptualne; eksperyment skojarzeniowy

EN

us vs. them; binary opposition; Slavic semiotic system; Ukrainian; Ukrainian culture; correlational conceptual structures; associative experiment

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2008
• Volume: 20
• Pages: 281-296

Contributors

author

Martinek Swietlana

• Katedra Filologii Rosyjskiej Lwowskiego Narodowego Uniwersytetu im. Iwana Franki

translator

Łozyńska Oksana

References

• Derrida Jacques, 1977, Of Grammatology. Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press.
• Geeraerts Dirk, Stefan Grodelaers, Rene Dirven i Marjolijn Verspoor, 2001, Co zawierają slowa: leksykologia // Kognityvne podstawy języka i językoznawstwa. Red. Elżbieta Tabakowska. Kraków: Universitas. S. 45--74.
• Kemmer Suzanne, 2006, Ludzkie poznanie a process uszczegółowienia zdarzeń: Analiza wybranych uniwersalnych kategorii pojęciowych. --- Kraków: Universitas.
• Kramsch C., 1998, Language and Culture. Oxford: Oxford University Press.
• Langacker Ronald W., 2002, Concept, image, and symbol: the cognitive basis of grammar. 2nd ed. Berlin; New York: Mouton de Gruyter.
• Martinek Svetlana, 2007, ‘RIGHT’ and ‘LEFT’, or Binary Opposition as a Cognitive Mechanism. In: Further Insights into Semantics and Lexicography. Magnusson, Ulf, Henryk Kardela and Adam Głaz (eds.). --- Lublin: Wydawnictwo UMCS. --- P. 191--205.
• Newman John, 1996, Give: a cognitive linguistic study. (Cognitive linguistics research; 7) 2nd ed. Berlin; New York: Mouton de Gruyter.
• Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2007, Wzorce tekstów ustnych w perspektywie etnolingwistycznej. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Sweetser Eve, 1996, From etymology to pragmatics: Metaphorical and cultural aspects of semantic structure. Cambridge University Press.
• Talmy Leonard, 2003, Concept structuring systems. In: Toward a cognitive semantics. Vol. 1. Cambridge (Mass.); London: A Bradford Book: The MIT Press.
• Аристотель, 1976, Метафизика // Аристотель. Сочинения в четырех томах. --- Т. 1. --- Москва: Изд-во социально-экономической литературы «Мысль».
• Афанасьев А. Н., 1995, Поэтические воззрения славян на природу. Опыт сравнительного изучения славянских преданий и верований в связи с мифическими сказаниями других родственных народов. В 3 т. --- Т. 1. --- Москва: Современный писатель.
• Белова О. В., 2002, Свой --- чужой // Славянская мифология. Энциклопедический словарь. Редколлегия: СМ. Толстая (ответственный редактор), Т. А. Агапкина, О. В. Белова, Л. Н. Виноградова, В. Я. Петрухин. Изд. 2-е. --- Москва: Междунар. отношения. --- С. 425--425.
• ВТССУМ --- Бусел, В. Т. (ред.), 2004, Великий тлумачний словник сучасної української мови. Київ --- Ірпінь: ВТФ «Перун».
• Горошко Е. И., 2001, Интегративная модель свободного ассоциативного эксперимента. --- Харьков: Изд. группа «РА --- Каравелла».
• Иванов Вяч. Вс., Топоров В. Н., 1965, Славянские языковые моделирующие семиотические системы (Древний период). --- Москва: Наука.
• Леви-Стросс К., 2001 (1958), Структурная антропология — Москва: Изд-во ЭКСМО-Пресс (Серия «Психология без границ»).
• Маслова В. А., 2001, Лингвокультурология: Учеб. пособие для студ. высш. учеб. заведений. --- Москва: Издательский центр «Академия».
• Парменид, 1989, О природе // Фрагменты из произведений ранних греческих философов. Ч. 1. От эпических теокосмогоний до возникновения атомистики. Москва: Наука.
• Толстая С. М., 2004, Оппозиции семантические //Славянские древности: Этнолингв. словарь в 5 т. --- Т. 3. --- Москва. --- С. 557--558.
• Толстой Н. И., 1987, О природе связей бинарных противопоставлений типа правый --- левый, мужской --- женский // Языки культуры и проблемы переводимости / Отв. ред. Б. А. Успенский. --- Москва: Наука. --- С. 169--183.
• Ченки А., 1996, Современные когнитивные подходы к семантике: сходства и различия в теориях и целях // Вопросы языкознания, № 2. --- С. 68--78.
• Юнг К. Г., 1993, Структура души // К. Г. Юнг. Проблемы души нашего времени. М.: Изд. группа «Прогресс-Универс».
• Юнг К. Г., 1997, Mysterium Coniunctionis. --- М.: Рефл-Бук; Киев: Ваклер.
• Юнг К. Г., 2002, Паттерны поведения и архетипы // К. Г. Юнг. О природе психе. --- М.: Рефл-Бук; Киев: Ваклер. --- С. 7--94.