„Ida”, utrata i wstyd

• Authors: Jagielski Sebastian

Title variants

EN

„Ida”, Loss and Shame

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W centrum debaty wokół „Idy” (2013) Pawła Pawlikowskiego został usytuowany problem wstydu. Starły się tu dwa dyskursy dotyczące polityki wstydu – emancypacyjny i etnonacjonalistyczny. Zgodnie z tym pierwszym, charakterystycznym dla lewicy i liberałów, film Pawlikowskiego nie zawstydza Polaków dostatecznie; z kolei krytycy prawicowi dowodzili, że utwór przekłamuje historię, by wpędzić nas, Polaków, we wstyd, chociaż nie ma, ich zdaniem, ku temu żadnych powodów. Sam film – choć porusza problem wstydu – koncentruje się głównie na afekcie smutku. Przedmiotem swego zainteresowania Jagielski czyni to, w jaki sposób film, odwołując się do estetyki filmów Szkoły Polskiej, wytwarza takie negatywne odczucia, jak utrata czy brak. Autor sytuuje „Idę” w ramach „kina nastroju”, by przemyśleć pozycję widza wobec ukazanych na ekranie obrazów. Film najpierw zaprasza nas do nawiązania empatycznej więzi z ocalonymi z Zagłady bohaterkami, by następnie kazać nam zderzyć się z radykalną pustką pozostałą po ich utracie.

EN

The problem of shame is at the centre of the debate surrounding “Ida” (2013) by Paweł Pawlikowski. Two discourses on the policy of shame collide with each other in the debate – the emancipatory one and the ethno-nationalistic one. According to the first, characteristic of the left and liberals, Pawlikowski’s film does not embarrass the Poles enough; on the other hand, right-wing critics argued that the work is distorting history to drive us, Poles, into shame, although there is no reason for them to be ashamed. The film itself – although it raises the problem of shame – focuses mainly on the affect of sadness. Jagielski makes the object of his interest the way in which the film, referring to the aesthetics of films of the Polish School, produces such negative feelings as loss or absence. He places “Ida” in the framework of the cinema of a mood, in order to think through the position of the viewer in relation to the images displayed on the screen. The film first invites us to establish an empathetic connection with the heroines saved from the Holocaust, and then lets us collide with the radical emptiness left after their loss.

Keywords

PL

Paweł Pawlikowski; Polish Cinema

EN

Paweł Pawlikowski; Polish Cinema

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Kwartalnik Filmowy
• Year: 2018
• Issue: 103 Młode kino polskie - konfrontacja pokoleń
• Pages: 6-24

Contributors

author

Jagielski Sebastian

• Instytut Sztuk Audiowizualnych, Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej, Uniwersytet Jagielloński

References

• Ahmed, Sara. „Wstyd w obliczu innych.” trans. Jakub Misun. Teksty Drugie 4 (2016): 194-212.
• Baer, Ulrich. „Umiejscowić pamięć: współczesna fotografia, Holokaust i tradycja pejzażu.” trans. Roma Sendyka. In: Pamięć i afekty, edited by Zofia Budrewicz, Roma Sendyka, Ryszard Nycz, 245-283. Warszawa: Wyd. IBL, 2014.
• Benjamin, Walter. „Dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicznej.” trans. Janusz Sikorski. In: Anioł historii, 201-238. Poznań: Wyd. Poznańskie, 1996.
• Bennett, Jill. „Wnętrza, zewnętrza: trauma, afekt i sztuka.” trans. Anna Kowalcze-Pawlik, Tomasz Bilczewski. In: Pamięć i afekty, edited by Zofia Budrewicz, Roma Sendyka, Ryszard Nycz, 145-179. Warszawa: Wyd. IBL, 2014.
• Berlant, Lauren. Cruel Optimism. Durham: Duke University Press, 2011.
• Cheshire, Godfrey. „Ida.” May 2, 2014, https://www.rogerebert.com/reviews/ida-2014.
• Coates, Paul. „Twarze i „twarzowość”.” trans. Zofia Ziemann. Kwartalnik Filmowy 83-84 (2013): 6-35.
• Datner, Helena, Agnieszka Graff. „My, komisarki od kultury.” Gazeta Wyborcza 264 (2013): 17.
• Deleuze, Gilles. Kino: 1. Obraz-ruch, 2. Obraz-czas. trans. Janusz Margański. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2010.
• Doty, Alexander. „Introduction: There’s Something about Mary.”, Camera Obscura 22 (2007): 1-9.
• Dunin, Kinga. „Okrutnie dobre siostry.” Krytyka Polityczna, December 20, 2014, http://krytykapolityczna.pl/felietony/kinga-dunin/okrutnie-dobre-siostry/2014.
• „Dyskusja o filmie „Ida” w Żydowskim Instytucie Historycznym.” https://www.youtube.com/watch?v=rR_4Vh_VEQM.
• Eng David L. and David Kazanjian. “Introduction: Mourning Remains.” In: Loss. The Politics of Mourning, edited by David L. Eng, David Kazanjian, 1-25. Berkeley-Los Angeles-California: University of California Press, 2003.
• Fidelis, Małgorzata. „Młodość, nowoczesność i świat. Polska młodzież u progu „długich lat 60.”.” In: W poszukiwaniu polskiej Nowej Fali, edited by Andrzej Gwóźdź, Margarete Wach, 13-41. Warszawa-Kraków: Narodowe Centrum Kultury, Universitas, 2017.
• Forecki, Piotr. „Legenda o Wandzie, co zastąpiła Niemca.” Krytyka Polityczna, November 8, 2013, http://krytykapolityczna.pl/kultura/film/legenda-o-wandzie-co-zastapila-niemca/2013.
• Freud, Sigmund. „Ego i id.” trans. Jerzy Prokopiuk. In: Poza zasadą przyjemności, 59-92. Warszawa: PWN, 1975.
• Freud, Sigmund. „Żałoba i melancholia.” trans. Robert Reszke. In: Psychologia nieświadomości, 145-159. Warszawa: Wyd. KR, 2009.
• Gorlewska, Paulina. “Erudyta, outsider, nieprzewidywalny.” Kino 6 (2018): 26-30.
• Graff, Agnieszka. „Ida – subtelność i polityka.” Krytyka Polityczna, November 1, 2013, http://krytykapolityczna.pl/kultura//film/graff-ida-subtelnosc-i-polityka/2013.
• Holland, Agnieszka. „Jak awansowałam na estetkę.” Krytyka Polityczna (Dziennik Opinii) 69 (2015), http://krytykapolityczna.pl/kultura/holland-jak-awansowalam-na-estetke.
• Irzykowski, Karol. Dziesiąta Muza. Zagadnienia estetyczne kina. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1977.
• Kristeva, Julia. Czarne słońce. Depresja i melancholia. trans. Michał Paweł Markowski, Remigiusz Ryziński. Kraków: Universitas, 2007.
• Lane, Anthony. „Road Trips.” The New Yorker, May 12, 2014, https://www.newyorker.com/magazine/2014/05/12/road-trips-3.
• Leder, Andrzej. „Nadpalone.” Krytyka Polityczna (Dziennik Opinii) 76 (2015), http://krytykapolityczna.pl/kultura/film/leder-o-idzie-nadpalone.
• Leder, Andrzej. Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej. Warszawa: Wyd. Krytyki Politycznej, 2014.
• Łysak, Tomasz. Od kroniki do filmu posttraumatycznego – filmy dokumentalne o Zagładzie. Warszawa: Wyd. IBL, 2016.
• Madej, Alina. „Fotogenia.” In: Słownik pojęć filmowych, edited by Alicja Helman, 117-134. Kraków: Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1998.
• Majmurek, Jakub. „Sennik polski (spór o Idę).” Krytyka Polityczna, March 1, 2015, http://krytykapolityczna.pl/kultura/film/majmurek-sennik-polski-spor-o-ide/2015.
• Masłoń, Krzysztof. „We mgle zginęło Portofino…” Do rzeczy 6 (2015): 44-46.
• Mroz, Matilda. “Framing loss and figuring grief in Paweł Pawlikowski’s Ida.” Screening the Past 41 (2016), http://www.screeningthepast.com/2016/10/framing-loss-and-figuring-grief-in-pawel-pawlikowskis-ida.
• Musiał, Maciej. „Historia Idy, czyli zbawienie zamiast żałoby.” http://psychoanaliza.org.pl/?p=536.
• Niziołek, Grzegorz. Polski teatr Zagłady. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Wyd. Krytyki Politycznej, 2013.
• Ostrowska, Elżbieta. „Kazimierz Kutz – kino ironicznego dystansu.” In: Kino polskie w trzynastu sekwencjach, edited by Ewelina Nurczyńska-Fidelska, 63-77. Kraków: Rabid, 2005.
• Pawlicki, Maciej. „Nienawiść zamiast strachu.” W Sieci 9 (2015): 36-37.
• Plantinga, Carl. “Art Moods and Human Moods in Narrative Cinema.” New Literary History (43) 2012: 455-475.
• Podsiadło, Magdalena. „Filmy nawiedzone, czyli kobiety władzy i demony.” Kultura i historia 33 (2018): 160-174, http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/wp-content/uploads/2018/08/15Magdalena-Podsiad%C5%82o-Filmy-nawiedzone-czyli-kobiety-w%C5%82adzy-i-demony-Obco%C5%9B%C4%87-nie-z-tej-ziemi.pdf.
• Rojek, Zofia. „Ida pełna antysemickich stereotypów? Krytyka najnowszego filmu Pawlikowskiego.” Na temat, November 5, 2013, https://natemat.pl/80843,ida-pelna-antysemickich-stereotypow.
• Sinnerbrink, Robert. “Historical Moods in Film.” Screening the Past 41 (2016), http://www.screeningthepast.com/2016/10/historical-moods-in-film/#_ednref10.
• Sinnerbrink, Robert. “Stimmung: exploring the aesthetics of mood.” Screen 53 (2012): 148-163.
• Smith, Greg M. Film Structure and the Emotion System. Cambridge: Cambridge University Press, 2003.
• Smoliński, Sebastian. „Martwa natura, czyli polska historia według Idy.” Krytyka Polityczna, February 22, 2015, http://krytykapolityczna.pl/kultura/film/martwa-natura-czyli-polska-historia-wedlug-idy/2015.
• Sobolewski, Tadeusz. „Pawlikowski: Napisałem list miłosny do Polski.” Gazeta Wyborcza 290 (2014): 20.
• Sowińska, Iwona. Polska muzyka filmowa 1945-1968. Katowice: Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, 2006.
• Subbotko, Donata. „Jaki honor, jaka ojczyzna? A co dopiero Bóg?.” Gazeta Wyborcza 267 (2013): 14-16.
• Zaleski, Marek. „Natręctwo niepamięci naszej o Zagładzie.” Teksty Drugie 6 (2016): 90-105.
• Zaremba, Piotr. „Moralitet ze skazą.” W sieci 9 (2015): 38-39.
• Zawadzka, Anna. „Ida.” lewica.pl, December 25, 2013, http://lewica.pl/blog/zawadzka/28791.
• Żelasko, Justyna. Przygoda w pociągu. Początki polskiego modernizmu filmowego (Has, Kawalerowicz, Konwicki, Kutz, Munk). Kraków: Korporacja ha!art, 2015.
• Żurawiecki, Bartosz. „O Wandzie, której nie chce Polska.” December 4, 2013, https://www.alekinoplus.pl/aleblog-o-wandzie-ktorej-nie-chce-polska_1432