O różnych znaczeniach symboliki kukułki w literaturze i kulturze staropolskiej

• Authors: Zagożdżon-Łyszczarz Joanna

Title variants

EN

On the Various Meanings of the Cuckoo Symbol in Old Polish Literature and Culture

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł dotyczy znaczeń metaforycznych, jakimi obrósł motyw kukułki w literaturze i kulturze dawnej. Fascynacja światem ptaków trwa nieprzerwanie od czasów starożytnych. Wierzenia i wiedzę z nimi związane przekazywano w barwnych i często fantastycznych podaniach, które utrwalano w bestiariuszach oraz encyklopediach. Symbol kukułki ma długą i bogatą tradycję zarówno w obrębie kultury wysokiej, jak i ludowej. Pojawienie się tego ptaka zawsze zwiastowało nadejście wiosny, a jego zachowanie zapowiadało zmiany pogodowe. Kukułce przypisywano zwykle zdolności wieszcze, podczas gdy jej charakterystyczny głos był poczytany za wróżbę szczęśliwych lub pechowych wydarzeń. Kukułczy zwyczaj podrzucania jajek do cudzych gniazd uczynił z niej emblemat wszetecznicy. Zgodnie okrzyknięto ją symbolem cudzołóstwa i to zarówno w żeńskim, jak i męskim wydaniu. W kulturze staropolskiej kukułkę identyfikowano też ze słowiańską Wenerą nazywaną Zyzylą albo Dzidzilelą. Zrozumiałe więc, że działania kukułki uchodziły za metaforę żądzy życia i popędu seksualnego. Łamały one wszelkie ograniczenia narzucane przez etykę i obyczaje. Chyba zasłużenie ten sprytny ptak został uznany za metaforę rozmaitych podstępów, matactwa oraz oszustwa. Warto pamiętać, że bestiariuszowe fabuły czytane przez pryzmat alegorii stanowiły rodzaj cennych lekcji moralności, jakich udzielała ludziom matka natura.

EN

The paper refers to the metaphorical meanings that have grown around the motif of the cuckoo in old literature and culture. Fascination with the world of birds has been uninterruptedly observed from the ancient times. Beliefs and knowledge connected with this issue were passed in vivid and often fantastic legends to be later included into bestiaries and encyclopaedias. The symbol of the cuckoo enjoys a long and rich tradition, both in high and folk culture. The appearance of the cuckoo has always foreshadowed a change in weather. The bird was usually equipped with prophetic power, while its characteristic voice heralded good or portended evil situations. The cuckoo’s habit of laying eggs in other bird’s nest earned its meretricious emblem and it unanimously became a symbol of adultery in reference to both females and males. The old-Polish culture also identified the cuckoo with the Slavonic Venus, also referred to as Zyzyla or Dzidziela. Unmistakably, the cuckoo was viewed as a metaphor of lust for life and sexual drive. The cuckoo broke all possible limitations imposed by ethics and customs. The ingenious bird quite was justly regarded as a metaphor of various deceit, trickery and imposture. Worth remembering is the fact that the bestiary plots read through the allegorical prism made up a kind of valuable lesson in morality given to people by Mother Nature.

Keywords

PL

kukułka; gżegżółka (zazula); bestiariusz; historia naturalna; cudzołóstwo; słowiańska Wenera – Zyzyla; czarownica; emblemat wszetecznicy

EN

cuckoo; common cuckoo; bestiary; natural history; adultery; Slavonic Venus-Zyzyla; witch; emblem of harlotry

• Publisher: Instytut Badań Literackich PAN
• Journal: Pamiętnik Literacki
• Year: 2025
• Volume: 116
• Issue: 1
• Pages: 29-48

Dates

printed

2025-03-25

Contributors

author

Zagożdżon-Łyszczarz Joanna

• Uniwersytet Opolski

Identifiers

ISSN

0031-0514

EISSN

2719-5376

DOI

10.18318/pl.2025.1.2