Zapis holoceńskich procesów eolicznych w osadach wybranych jezior kopalnych i torfowisk centralnej Polski

• Authors: Twardy Juliusz , Forysiak Jacek

Title variants

EN

Record of Holocene aeolian processes in deposits of selected palaeolakes and peatlands in Central Poland

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł przedstawia związki przestrzenne wydm i obszarów mokradłowych w centralnej Polsce oraz zapis aktywności eolicznej w osadach biogenicznych. Interakcję wydm i sąsiadujących z nimi torfowisk rozpatrzono dla holocenu, nawiązując do chronologii archeologicznej. Przedstawione stanowiska z środkowej Polski dobrze ilustrują zapis wzbudzanych antropogenicznie zmian, jak też reakcję na te zmiany w geosystemach mokradłowych. Osady eoliczne składane były w postaci miąższych warstw w osadach biogenicznych w strefie styku wydm i mokradeł lub cieńszych wkładek i domieszek – w innych częściach badanych torfowisk. Dla młodszej części holocenu okresy zintensyfikowanych procesów eolicznych odniesiono do etapów tzw. antropogenicznej fazy wydmotwórczej.

EN

The article is focused on considerations on spatial relationships between dunes and wetlands in Central Poland and also on aeolian record in organic deposits. The interactions between dunes and neighboring peatlands have been analysed for the Holocene, according to the archaeological chronology. The presented sites illustrate well the record of human inducted processes as well as the reaction of wetland ecosystems. Aeolian deposits were deposited as thick layers within biogenic sediments at the contact zone of dunes and wetlands and as thinner interlaminations or admixtures in other parts of the studied peatlands. For the Late Holocene, periods of intensified interaction between aeolian processes and peatland have been related to stages of the so-called human-inducted dune forming phase.

Keywords

PL

torfowisko; wydmy i pola piasków eolicznych; holocen, antropopresja; środkowa Polska

EN

peatlands; dunes; aeolian sand covers; Holocene; human impact; Central Poland

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Acta Geographica Lodziensia
• Year: 2016
• Volume: 105
• Pages: 125-140

Dates

published

2016

Contributors

author

Twardy Juliusz

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Katedra Geomorfologii i Paleogeografii

author

Forysiak Jacek

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Katedra Geomorfologii i Paleogeografii

References

• Balwierz Z. 2005. The history of vegetation of the Rąbień Mire region. Monographiae Botanicae 94: 135-144.
• Balwierz Z. 2010. Analiza pyłkowa osadów torfowiska Żabieniec. W: J. Twardy, S. Żurek, J. Forysiak (red.) Torfowisko Żabieniec. Warunki naturalne, rozwój i zapis zmian paleoekologicznych w jego osadach. Bogucki Wyd. Nauk. Poznań: 179-188.
• Balwierz Z. 2011. Analiza palinologiczna osadów organogenicznych w Aleksandrowie Łódzkim. W: Obozowiska ze starszej i środkowej epoki kamienia na stanowisku 1 w Aleksandrowie Łódzkim w kontekście analizy środowiska naturalnego. Łódź: 37-63.
• Chmielewska M. 1961. Obozowisko ze schyłku Allerødu w Witowie w pow. Łęczyckim. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznegoi i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeo¬logiczna 6: 9-71.
• Chmielewska M. 1979. Znalezisko mezolityczne z okresu borealnego w Witowie. Prace i Mate¬riały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna 25: 73-91.
• Demczuk P., Stępniewski K., Rodzik J. 2016. Zmienność i zróżnicowanie opadu i transportu eolicznego w Guciowie (Roztocze Środkowe) w latach 1997-2010. W: J. Święchowicz, A. Michno (red.) Wybrane zagadnienia geomorfologii eolicznej. Monografia dedykowana dr hab. Bogdanie Izmaiłow w 44 rocznicę pracy naukowej. IGiGP UJ w Krakowie, Kraków: 211-230.
• Dylikowa A. 1958. Próba wyróżnienia faz rozwoju wydm w okolicach Łodzi. Acta Geographica Lodziensia 8: 233-268.
• Dylikowa A. 1967. Wydmy środkowopolskie i ich znaczenie dla stratygrafii schyłkowego plejstocenu. W: R. Galon, J. Dylik (red.) Czwartorzęd Polski. PWN, Warszawa: 353-371.
• Forysiak J. 2012. Zapis zmian środowiska przyrodniczego późnego vistulianu i holocenu w osadach torfowisk regionu łódzkiego. Acta Geographica Lodziensia 99: 1-164.
• Forysiak J., Twardy J. 2012. Development of human-induced geomorphological processes in the vicinity of peatlands of Central Poland. W: J. Forysiak, M. Ziułkiewicz, L. Kucharski (red.) Peatlands in semi-natural landscape – their transformation and the possibility of protection. Bogucki Wyd. Nauk. Poznań: 85-99.
• Forysiak J., Borówka R.K., Kloss M., Obremska M., Okupny D., Żurek S. 2012 Geologiczna i geomorfologiczna charakterystyka torfowiska Rąbień oraz wstępne wyniki badań osadów biogenicznych. Acta Geographica Lodziensia 100: 65-76.
• Gawlik H. 1970. Geomorfologia Kotliny Szczercowskiej. Acta Geographica Lodziensia 26: 1-104.
• Jewtuchowicz S. 1967. Geneza pradoliny warszawsko-berlińskiej między Nerem a Moszczenicą. Prace Geograficzne IG PAN 62: 1-102.
• Kamiński J. 1984. Warszyce. Rozwój doliny Moszczenicy w holocenie. Konferencja robocza Roz¬wój sieci dolinnej na Wyżynie Łódzkiej w późnym plejstocenie i holocenie, 09-12.10.1984, Łódź, UŁ: 130-137.
• Kamiński J. 1989. Wpływ holoceńskich procesów eolicznych na kształtowanie dna doliny Moszczenicy. Acta Geographica Lodziensia 59: 11-19.
• Kamiński J. 1993. Późnoplejstoceńska i holoceńska transformacja doliny Moszczenicy. Acta Geographica Lodziensia 64: 1-104.
• Kamiński J., Moszczyński J. 1996. Wpływ osadnictwa kultury przeworskiej na kształtowanie doliny Moszczenicy w okolicy Woli Branickiej. Acta Geographica Lodziensia 71: 56-66.
• Klatkowa H. 1972. Paleogeografia Wyżyny Łódzkiej i obszarów sąsiednich podczas zlodowacenia warciańskiego. Acta Geographica Lodziensia 28: 1-220.
• Kloss M. 2005. Identification of subfossil plant communities and paleohydrological changes in a raised mire development. Monographiae Botanicae 94: 81-116.
• Kobendza J. 1961. Próba datowania wydm Puszczy Kampinoskiej. Przegląd Geograficzny 33,3: 383-399.
• Kondracki J. 1978. Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa.
• Kostrzewski A., Stach A., Szpikowski J. 1994. Transport i opad eoliczny jako wskaźnik erozji gleb (Pojezierze Drawskie, Równina Wrzesińska). Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu 266: 201-209.
• Kostrzewski A., Szpikowski J. 2002. Uwarunkowania i zmienność sezonowa opadu i transportu eolicznego na obszarze młodoglacjalnym (zlewnia Młyńskiego Potoku, górna Parsęta, Pomorze Zachodnie). W: A. Kostrzewski (red.) Geoekosystem obszarów nizinnych. Zeszyty Naukowe, Polska Akademia Nauk, Komitet Naukowy przy Prezydium PAN, Człowiek i środowisko 6: 101-114.
• Krajewski K. 1977a. Późnoplejstoceńskie i holoceńskie procesy wydmotwórcze w pradolinie warszawsko-berlińskiej w widłach Warty i Neru. Acta Geographica Lodziensia 39: 1-87.
• Krajewski K. 1977b. Poziomy terasowe w Pradolinie Warszawsko-Berlińskiej między Wartą a Wzgórzami Domaniewickimi. Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica, ser. II 5: 99-108.
• Krajewski K. 1997. Holoceńskie poziomy organiczne w Nagórkach koło Grabowa Łęczyckiego. Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica Physica 1: 202-209.
• Kucharski L., Kloss M. 2005. Contemporary vegetation of selected raised mires and its preservation. Monographiae Botanicae 94: 37-63.
• Marosik P. 2011. Wydma i torfowisko Rąbień w Aleksandrowie Łódzkim w świetle badań geomorfologicznych. W: Obozowiska ze starszej i środkowej epoki kamienia na stanowisku 1 w Aleksandrowie Łódzkim w kontekście analizy środowiska naturalnego. Łódź: 11-36.
• Niesiołowska-Śreniowska E., Płaza D.K. 2011. Obozowiska ze starszej i środkowej epoki kamienia na stanowisku 1 w Aleksandrowie Łódzkim. W: Obozowiska ze starszej i środkowej epoki kamienia na stanowisku 1 w Aleksandrowie Łódzkim w kontekście analizy środowiska naturalnego. Łódź: 65-142.
• Nowacki K. 1993. Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, arkusz Dąbie (551). PIG, Warszawa.
• Obremska M. 2012. Wyniki analizy palinologicznej osadów biogenicznych. Raport końcowy projektu badawczego nt.: Geneza i ewolucja torfowisk dolinowych środkowej Polski i ich antropogeniczne przekształcenia. Maszynopis.
• Okupny D. 2013. Zmiany środowiska geograficznego w regionie łódzkim w świetle cech geochemicznych osadów wybranych torfowisk. Maszynopis rozprawy doktorskiej, Łódź.
• Płaza D.K., Forysiak J., Borówka R.K., Okupny D., Marosik P., Obremska M., Michczyńska D.J. 2015. Aktywność osadnicza grup neolitycznych na obszarze wydm w Aleksandrowie i jej zapis w osadach przyległego torfowiska Rąbień. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi 46: 229-250.
• Rodzik J., Siwek K. 2008. Natężenie procesów niweo-eolicznych w okolicy Lublina w lutym 2007 r. Landform Analysis 9: 192-197.
• Rotnicki K. 1970. Główne problem wydm śródlądowych w Polsce w świetle badań wydmy w Węglewicach. Prace Komisji Geograficzno-Geo¬logicznej PTPN 11,2: 1-147.
• Słowiński M., Marcisz K., Płóciennik M., Obremska M., Pawłowski D., Okupny D., Słowińska S., Borówka R.K., Kittel P., Forysiak J., Michczyńska D.J., Lamentowicz M. 2016. Drought as a stress driver of ecological changes in peatland – A palaeoecological study of peatland development between 3500 BCE and 200 BCE in central Poland. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 461: 272-291.
• Starkel L., Michczyńska D., Krąpiec M., Margielewski W., Nalepka D., Pazdur A. 2013. Progress in the Holocene chrono-climatostratigraphy of Polish territory. Geochronometria 40,1: 1-21.
• Szpikowski J. 2008. Rola procesów niweo-eolicznych w kształtowaniu rzeźby obszarów młodoglacjalnych (zlewnia Perznicy, Pojezierze Drawskie). Landform Analysis 9: 198-201. Szpikowski J., Kostrzewski A. 2016. Funkcjonowanie procesów eolicznych i niweo-eolicznych w warunkach młodoglacjalnych (Pojezierze Drawskie, dorzecze Parsęty). W: J. Święchowicz, A. Michno (red.) Wybrane zagadnienia geomorfologii eolicznej. Monografia dedykowana dr hab. Bogdanie Izmaiłow w 44 rocznicę pracy naukowej. IGiGP UJ w Krakowie, Kraków: 131-156.
• Tobolski K. 1966. Późnoglacjalna i holoceńska historia roślinności na obszarze wydmowym w dolinie środkowej Prosny. Prace Komisji Biologicznej PTPN 32,1: 1-69.
• Twardy J. 2008. Transformacja rzeźby centralnej części Polski Środkowej w warunkach antropopresji. Wyd. UŁ, Łódź: 1-292.
• Twardy J. 2012. Influence of man and climate changes on relief and geological structure transformation in central Poland since the Neolithic. Geographia Polonica 84, Special Issue 1: 163-178.
• Twardy J. 2015. Wczesnośredniowieczna transformacja rzeźby eolicznej pola wydmowego w Karsznicach (pradolina warszawsko-berlińska). Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna 46: 337-357.
• Twardy J. 2016. Antropogeniczna faza wydmotwórcza w środkowej Polsce. W: J. Święchowicz, A. Michno (red.) Wybrane zagadnienia geomorfologii eolicznej. Monografia dedykowana dr hab. Bogdanie Izmaiłow w 44 rocznicę pracy naukowej. IGiGP UJ w Krakowie, Kraków: 157-184.
• Twardy J., Wiśniewska M. 2015. Zapis działalności człowieka w transformacji wydm w Teodorach (Wysoczyzna Łaska) i Grabiszewie (Kotlina Kolska) podczas średniowiecza. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna 46: 359-375.
• Twardy J., Forysiak J., Kittel P. 2014. Evolution of vegetation, relief and geology in Central Poland under anthropopressure. W: E. Kobojek, T. Marszał (red.) Origin of relief of Central Poland and its anthropogenic transformation in Lodz University geographical research. Wyd. UŁ, Łódź: 57-94.
• Wasylikowa K. 1964. Roślinność i klimat późnego glacjału w środkowej Polsce na podstawie badań w Witowie koło Łęczycy. Biuletyn Peryglacjalny 13: 261-417.
• Wasylikowa K. 1979. Roślinność stanowiska mezolitycznego w Witowie w okresie borealnym. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna 25: 82-86.
• Wasylikowa K. 1999. Przemiany roślinności jako odbicie procesów wydmotwórczych i osadniczych w młodszym dryasie i holocenie na stanowisku archeologicznym w Witowie koło Łęczycy. Prace i Materiały Muzeum Archeo¬logicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna 41: 43-80.
• Wojtanowicz J. 1976. Występowanie i intensywność współczesnych procesów wywiewania i akumulacji pyłu eolicznego. Biuletyn Instytutu Geologicznego 297, Z badań czwartorzędu w Polsce 18: 93-102.
• Wojtanowicz J. 1999. Procesy eoliczne. W: L. Starkel (red.) Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze. PWN, Warszawa: 410-413.
• Żurek S. 2005. Abiotic natural environment in the area of selected raised mires. Monographiae Botanicae 94: 19-36.

Identifiers

ISSN

0065-1249