New data about chronology of the impact of the Hunyadihalom-Lažňany horizon on Younger Danubian cultures north of the Carpathian Mountains

• Authors: Wilk Stanisław

Title variants

PL

Nowe dane na temat chronologii oddziaływania horyzontu Hunyadihalom-Lažňany na młodsze społeczności naddunajskie na północ od Karpat

• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The subject of this article is connections from Carpathian Basin in the Lublin-Volhynian (LV-C) culture – the first Eneolithic culture in Lesser Poland. Comparative analysis of the pottery from the LV-C child grave no 7 in Książnice (Lesser Poland) points towards the Hunyadihalom-Lažňany horizon as the mainstream source of analogies; and, according to the scheme proposed by Sławomir Kadrow and Anna Zakościelna, the LV-C drew on these analogies at the end of phase III or approx. 3700 –3600 BC (Kadrow, Zakościelna 2000). While, the radiocarbon dating (5180±35BP) dates the grave to approx. 4050 –3940 BC, which according to the scheme proposed by Kadrow and Zakościelna would mean that we are dealing with a feature from phase II. Of extreme importance which influenced the interpretation of the grave were the new data related to absolute chronology of the of the Copper Age in the Carpathian Basin. In the light of new radiocarbon chronology of the Hunyadihalom-Lažňany horizon (ca. 4200 –3800 BC, according Raczky, Siklósi 2013; ca. 4000 –3800 BC according Brummack, Diaconescu 2014), the date of grave 7 from Książnice corresponds well to the ceramic inventory with the characteristics of the Hunyadihalom-Lažňany horizon. The presence of the Hunyadihalom-Lažňany influences in Lesser Poland in the late 5th and 4th millennia BC forces us to pose the questions about their role in the spread of “Chalcolithic” attributes north of the Carpathian Mountains. There is clearer support for the thesis that the new cultural trends, which were expressed by the sepulchral ideology borrowed from the area of the Carpathian Basin emphasizing the elitism of burials, drawing clearer distinctions between the sacred and the profane in the spatial sense, and strongly emphasizing sexual dimorphism, could be to a greater extent the result of the influences of the Hunyadihalom-Lažňany horizon, and not just – as has traditionally been accepted – of the Tiszapolgár and Bodrogkeresztúr cultures.

PL

Przedmiotem niniejszego artykułu są wpływy ugrupowań środkowej epoki miedzi z Kotliny Karpackiej na kulturę lubelsko-wołyńską – pierwszą eneolityczną kulturę w Małopolsce. Analiza porównawcza ceramiki z grobu 7 kultury lubelsko-wołyńskiej z Książnic (Małopolska) wskazuje jako główny nurt analogii horyzont Hunyadihalom-Lažňany, do którego nawiązania wg schematu Sławomira Kadrowa i Anny Zakościelnej, występują w KLW pod koniec fazy III, czyli ok. 3700–3600 BC (Kadrow, Zakościelna 2000). Jednocześnie data radiowęglowa (5180±35BP) dość precyzyjnie umieszcza omawiany zespół na przełomie V i IV tysiąclecia BC, a dokładniej ok. 4050–3940 BC, co wg schematu S. Kadrowa i A. Zakościelnej oznacza, iż mielibyśmy do czynienia z obiektem z fazy II. Niezwykle ważnym czynnikiem, który wpłynął na interpretację omawianego grobu okazały się nowe dane dotyczące chronologii absolutnej epoki miedzi w Kotlinie Karpackiej. W świetle nowej chronologii radiowęglowej horyzontu Hunyadihalom-Lažňany w Kotlinie Karpackiej (ok. 4200 – 3800 BC wg Raczky, Siklósi 2013; ok. 4000 – 3800 BC wg Brummack, Diaconescu 2014), data z grobu 7 z Książnic dobrze współgra z inwentarzem ceramicznym o cechach horyzontu Hunyadihalom-Lažňany. Obecność wpływów Hunyadihalom-Lažňany w Małopolsce na przełomie V i IV tysiąclecia BC zmusza do postawienia pytań o ich znaczenie w rozprzestrzenianiu się atrybutów „epoki miedzi” na północ od Karpat. Coraz wyraźniej rysuje się teza, że nowe trendy kulturowe, których wyrazem była zapożyczona z terenu Kotliny Karpackiej ideologia sepulkralna podkreślająca elitaryzm pochówków, wyodrębniająca sacrum i profanum w sensie przestrzennym, oraz silnie akcentująca dymorfizm płciowy, mogły być w większym stopniu wynikiem oddziaływań horyzontu Hunyadihalom- -Lažňany, a nie tylko, jak tradycyjnie zakładano, kultur Tiszapolgár i Bodrogkeresztúr.

Keywords

EN

Eneolithic; chronology; graves; Lublin-Volhynian culture; Hunyadihalom-Lažňany horizon; Carpathian Basin; Lesser Poland

• Publisher: Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Journal: Recherches Archéologiques Nouvelle Serie
• Year: 2016
• Volume: 8
• Pages: 7-27

Dates

published

2016

Contributors

author

Wilk Stanisław

• Institute of Archaeology, Jagiellonian University

References

• Brummack S., Diaconescu D., 2014 A Bayesian approach to the AMS dates for the Copper Age in the Great Hungarian Plain, Praehistorische Zeitschrift, 89, pp. 242–260.
• Chmielewski T., 2008 Uwagi o chronologii względnej i absolutnej wczesnego i środkowego eneolitu na obszarze Polski południowo-wschodniej i zachodniej Ukrainy, Przegląd Archeologiczny, 56, pp. 41–100.
• Chmielewski T., 2014 Unknown knowns. Eneolithic findings from Kietrz-Łęgi and Racibórz-Studzienna, Acta Archaeologica Academiae Scientiarum Hungaricae, 65, pp. 177–216.
• Csányi M., Raczky P. and Tárnoki J., 2010 Das kupferzeitliche Graberfeld von Rákóczifalva Bagi fold in Ungarn, Das Altertum, 55, pp. 241–270.
• Czekaj-Zastawny A., Przybyła M. M., 2012 Modlniczka 2, powiat krakowski – cmentarzysko kultury ceramiki wstęgowej rytej i osady neolityczne, Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad.
• Furmanek M., Mozgała-Swacha M., 2017 Chronologia absolutna cmentarzyska kultury jordanowskiej w Domasławiu, (in:) B. Gediga (ed.), Archeologiczne Zeszyty Autostradowe 19. Badania na autostradzie A-4, cz. XIV, Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, pp. 179–196.
• Gajewski L., 1960 Grób szkieletowy z młodszej epoki kamiennej w miejscowości Igołomia pow. Proszowice, Wiadomości Archeologiczne, 26, pp. 322–324.
• Grabowska B., Zastawny A., 2011 Materiały kręgu lendzielsko-polgarskiego ze st. 5 w Modlnicy, pow. krakowski, (in:) J. Kruk, A. Zastawny (eds.), Modlnica, st. 5: Od neolitu środkowego do wczesnej epoki brązu, Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, pp. 95–172.
• Gruszczyńska A., Mitura P., 2002 Materiały kultury lubelsko-wołyńskiej w rejonie Księżych Górek w Łańcucie, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, 23, pp. 33–53.
• Gurba J., Kutyłowski A., 1970 Sépulture á inhumation No 3, 4, 5 Strzyżów 2 A, distr. de Hrubieszów, Inventaria Archaeologica (Pologne), 25, pp. 151–153.
• Kaczanowska M., 1986 Materiały typu „Scheibenhenkel” w Krakowie-Nowej Hucie-Mogile (stan. 55), Materiały Archeologiczne Nowej Huty, 10, pp. 43–47.
• Kaczanowska M., Tunia K., 2009 Kultura lendzielska, (in:) A. Czekaj-Zastawny (ed.), Obrządek pogrzebowy kultur pochodzenia naddunajskiego w neolicie Polski południowo-wschodniej (5600/5500–2900 BC) / The Funerary Rite of the Danubian Cultures in the Neolithic of Southeastern Poland (5600/5500–2900 BC), Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, pp. 259–308.
• Kadrow S., 2008 Gender-differentiated burial rites in Europe of the 5th and 4th millennia BC: attempts at traditional archaeological interpretation, Analecta Archaeologica Ressoviensia, 3, pp. 49–95.
• Kadrow S., Zakościelna A., 2000 An outline of the evolution of Danubian cultures in Małopolska and Western Ukraine, (in:) A. Kośko (ed.), The Western Border Area of the Tripolye Culture, Baltic-Pontic Studies, 9, Poznań: Institute of Prehistory Adam Mickiewicz University, pp. 187–255.
• Kamieńska J, Kozłowski J. K., 1990 Entwicklung und Gliederung der Lengyel- und Polgar- Kulturgruppen in Polen, Warszawa-Kraków, Uniwersytet Jagielloński & Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Kokowski A., Koman W., 1985 Neolithique et la période romaine aux enviros de Hrubieszów, Pologne de l’est, Inventaria Archaeologica (Pologne), 54, pp. 332–337.
• Koman W., 1997 Sprawozdanie z badań kurhanu na stan. 27 w Łubczu, woj. zamojskie, Archeologia Polski Środkowowschodniej, 2, pp. 37–44.
• Kovács K., Váczi G., 2007 The cemetery of the early copper age Tiszapolgár culture at Hajdúböszörmény--Ficsori-tó-dűlő, (in:) J. K. Kozłowski, P. Raczky (eds.), The Lengyel, Polgar and related cultures in the Middle/Late Neolithic in Central Europe, Polska Akademia Umiejętności, Krakow, pp. 411–430.
• Kozłowski J. K., 1971 Eneolityczne groby szkieletowe z Nowej Huty-Wyciąża, Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne, 1, pp. 65–97.
• Kozłowski J. K., 2006 Grupa Wyciąże-Złotniki i bezpośrednie oddziaływania późnopolgarskie, (in:) M. Kaczanowska (ed.), Dziedzictwo cywilizacji naddunajskich: Małopolska na przełomie epoki kamienia i miedzi, Biblioteka Muzeum Archeologicznego w Krakowie, 1, Kraków: Muzeum Archeologiczne w Krakowie, pp. 53–62.
• László A, Sztáncsuj S. J., 2013 Vessels with handles with discoid attachments discovered in the Ariuşd-Cucuteni area and some problems in the development and chronology of the Ariuşd (Erősd) culture in southeastern Transylvania, (in:) A. Anders, G. Kulcsár, G. Kalla, V. Kiss, G. Szabó (eds.), Moments in Time. Papers Presented to Pál Raczky on His 60th Birthday, Budapest: Prehistoric Society & Eötvös Loránd University, Prehistoric Studies, 1, pp. 579–594.
• Makowicz-Poliszot D., 2006 Animal bone material from graves of the Lublin-Volhynia Culture at site 2 at Książnice, commune of Pacanów, Sprawozdania Archeologiczne, 58, pp. 303–305.
• Makowicz-Poliszot D., 2014 Animal bone material from Lublin-Volhynia Grave 8 at Site 2 in Książnice, the Pacanów commune, Świętokrzyskie voivodeship, Analecta Archaeologica Ressoviensia, 9, pp. 263–265.
• Nowak M., 2014 Późny etap rozwoju cyklu lendzielsko-polgarskiego w zachodniej Małopolsce, (in:) K. Czarniak, J. Kolenda, M. Markiewicz (eds.), Szkice neolityczne. Księga poświęcona pamięci prof. dr hab. Anny Kulczyckiej-Leciejewiczowej, Wrocław, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, pp. 239–284.
• Patay P., 1968 A fenyeslitkei rezkori temető, A Nyíregyházi Jósa András Múzeum évkönyve, 11, pp. 15–62.
• Patay P., 2005 Kupferzeitliche Siedlung von Tiszalúc, Budapest, Magyar Nemzeti Múzeum.
• Patay P., 2011 Telep a java rézkor végéről Panyolán, A Nyíregyházi Jósa András Múzeum évkönyve, 53, pp. 43–67.
• Pawliw D., Petehyrycz W., Konopla W., Wojcieszczuk N., 2016 Bogaty grób kultury lubelsko-wołyńskiej z Gródka w obwodzie lwowskim, (in:) A. Zakościelna (ed.), XXXII Konferencja Sprawozdawcza – Badania archeologiczne w Polsce środkowowschodniej, zachodniej Białorusi i Ukrainie w roku 2015. Streszczenia wystąpień, Lublin, Instytut Archeologii UMCS w Lublinie, Muzeum Lubelskie w Lublinie, pp. 8–9.
• Przybyła M.M., 2009 Opracowanie wyników archeologicznych badań ratunkowych na stanowisku 24 w Proszowicach. Badania na terenie obwodnicy Proszowic (droga woj. 776), Kraków (typescript).
• Raczky P., Siklósi Zs., 2013 Reconsideration of the Copper Age chronology of the eastern Carpathian Basin: a Bayesian approach, Antiquity, 87, pp. 555–573.
• Ruttkay E., 2006 Eine Siedlungsgrube mit jungneolithischer inkrustierter Keramik aus Puch-Scheibenfeld, SG und VB Hollabrunn, Niederösterreich – Neue Beiträge zur Furchenstichkeramik und zum Scheibenhenkel, Annalen des Naturhistorischen Museums Wien, Serie A, 107, pp. 267–304.
• Sałacińska B., Zakościelna A., 2007 Pierwsze groby kultur ceramik wstęgowych w Polsce (Groby kultury lubelsko-wołyńskiej ze stanowiska Złota „Grodzisko I i II”), Wiadomości Archeologiczne, 59, pp. 77–113.
• Šiška S., 1972 Gräberfelder der Lažňany-Gruppe in der Slowakei, Slovenská archeologia, 20, pp. 107–175.
• Szczepanek A., 2008 Wstępne wyniki analizy antropologicznej szkieletów z Książnic, st. 2, gm. Pacanów, pow. Busko Zdrój, Kraków (typescript).
• Wilk S., 2004 Graves of the Lublin-Volhynian culture at site 2 in Książnice, district of Busko Zdrój. 2001/2002, 2003 exploration seasons, Sprawozdania Archeologiczne, 56, pp. 223–270.
• Wilk S., 2006 Graves of the Lublin-Volhynian culture at site 2 in Książnice, district of Busko Zdrój. 2004 exploration season, Sprawozdania Archeologiczne, 58, pp. 247–273.
• Wilk S., 2014 An elite burial from the Copper Age: Grave 8 at the cemetery of the Lublin-Volhynian culture at site 2 in Książnice, the Świętokrzyskie Province, Analecta Archaeologica Ressoviensia, 9, pp. 209–243.
• Wilk S., Garbacz-Klempka A., 2016 Eneolithic copper jewellery from grave 7 of the Lublin-Volhynian culture at site 2 in Książnice, Świętokrzyskie province, Poland.Typological and physical metallurgy characteristic, Recherches Archéologiques NS, 8, pp. 29–46.
• Zakościelna A., 1996 Nowe materiały do rekonstrukcji obrządku pogrzebowego kultury wołyńsko-lubelskiej ceramiki malowanej, Archeologia Polski Środkowowschodniej, 1, pp. 175–186.
• Zakościelna A., 2006 Kultura lubelsko-wołyńska. Zagadnienia jej genezy, periodyzacji i chronologii, (in:) M. Kaczanowska (ed.), Dziedzictwo cywilizacji naddunajskich: Małopolska na przełomie epoki kamienia i miedzi, Biblioteka Muzeum Archeologicznego w Krakowie, 1, Kraków: Muzeum Archeologiczne w Krakowie, pp. 77–94.
• Zakościelna A., 2010 Studium obrządku pogrzebowego kultury lubelsko-wołyńskiej, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Zakościelna A., Prusicka-Kołcon E., 2006 Grób kultury lubelsko-wołyńskiej ze stanowiska 1 w Gozdowie, pow. hrubieszowski, Archeologia Polski Środkowowschodniej, 8, pp. 243–251.
• Пелещишин M. A., 1998 Поселення та могильник в Голишеві і деякі проблеми періо-дизації лендельської культури в західній Волині, Волино-Подільські Археологічні Студії, 1, pp. 74–88.