Realizm i jednoznaczność – krytyczna analiza neooperacjonalizmu

• Authors: Boruszewski Jarosław

Title variants

EN

Realism and unambiguity – critical analysis of neooperationalism

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule przedstawiono analizę logiczną aparatury pojęciowej proceduralnej semantyki neooperacjonalistycznej Jana M. Żytkowa (1944–2001). Koncepcja ta jest rozwinięciem i udoskonaleniem operacjonalizmu Percy W. Bridgmana, a zamierzeniem jej autora było przezwyciężenie nieakceptowanych konsekwencji klasycznego operacjonalizmu. W tym celu Żytkow zaproponował koncepcję nowego operacjonalizmu, na gruncie której chciał wykazać jednoznaczność terminów występujących w nauce oraz bronić stanowiska realistycznego odnośnie ich ekstensji. W niniejszym artykule zbadano podstawowe defi nicje i twierdzenia neooperacjonalizmu. Wnioskami z przedstawionych analiz są dwa stwierdzenia. Pierwsze z nich głosi, że neooperacjonalizm nie ustala pełnej jednoznaczności terminów naukowych, ale daje podstawy do systematyzacji ich wieloznaczności. Stwierdzenie drugie głosi natomiast, że na gruncie neooperacjonalizmu ekstensja terminów naukowych nie jest niezależna od poznawczo-praktycznej aktywności badaczy. Tym samym realistyczny charakter neooperacjonalizmu ulega osłabieniu. Nie znaczy to jednak, że semantyka neooperacjonalistyczna nie jest przydatnym narzędziem analizy języka nauki.

EN

The article presents logical analysis of conceptual apparatus of Jan M. Żytkow’s procedural neooperational semantics. This concept develops and refi nes Percy W. Bridgman’s operationalism. Żytkow’s intention was to overcome the unacceptable consequences of the classical operationalism. In order to demonstrate the unambiguity of scientifi c terms and defend realistic position regarding their extension, Żytkow proposed the concept of new operationalism. This article examines the basic defi nitions and theorems of neooperationalism. Two conclusions follow from the presented analyzes: the fi rst one is that the neooperationalism does not determine the full unambiguity of scientifi c terms, but provides a basis for systematization of their ambiguity; the second one is that within the framework of neooperationalism extension of scientifi c terms is not independent from epistemic-practical activity of researchers. Therefore, the realistic character of the neooperationalism becomes attenuated. Nevertheless, the neooperational semantics remains a useful tool for analyzing the language of science.

Keywords

PL

realizm; jednoznaczność; semantyka proceduralna; neooperacjonalizm

EN

realism; unambiguity; procedural semantics; neooperationalism

• Publisher: Science Studies Committee, Polish Academy of Sciences
• Journal: Zagadnienia Naukoznawstwa
• Year: 2016
• Volume: 52
• Issue: 4(210)
• Pages: 571-584

Dates

published

2016-09

Contributors

author

Boruszewski Jarosław

• Instytut Filozofii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań

References

• Apresjan J.D., 2000, Semantyka leksykalna. Synonimiczne środki języka, Wrocław: Ossolineum.
• Blackburn S., 1997, Oksfordzki słownik filozoficzny, Warszawa: Książka i Wiedza.
• Boruszewski J., 2014, Problem pomiaru w semantyce neooperacjonalistycznej, „Filozofia Nauki” 22.3: 67–80.
• Bridgman P.W., 1948, The Logic of Modern Physics, New York: The Macmillan Company.
• Carnap R., 1969, Sprawdzalność i znaczenie, w: Filozofi a jako analiza języka nauki, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 67–192.
• Chang H., 2012, Is Water H2O? Evidence, Realism and Pluralism, Springer: Dordrecht.
• Duží M., Jespersen B., Materna P., 2010, Procedural Semantics for Hyperintensional Logic. Foundations and Applications of Transparent Intensional Logic, Springer: Dordrecht.
• Hempel C.G., 1968, Podstawy nauk przyrodniczych, Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne.
• Kazibut R., 2003, Eksperymentalna praktyka badawcza nauki a zasada intersubiektywnej sprawdzalności, w: D. Sobczyńska, P. Zeidler (red.), Homo experimentator, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM, 189–210.
• Ossowski A., Żytkow J.M., 2000, Geometrical Approach to a Coherent Set of Operational Definitions, w: M. Kłopotek, M. Michalkiewicz, S.T. Wierzchoń (red.), Intelligent Information Systems 2000, Physica-Verlag, 109–117.
• Pawłowski T., 1986, Tworzenie pojęć w naukach humanistycznych, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Poznański E., 1932, Analiza operacyjna pojęć fizyki, „Przegląd Filozoficzny” 35: 41–64.
• Zeidler P., 2013, Models and Metaphors as Research Tools in Science. A Philosophical, Methodological and Semiotic Study of Science, LIT Verlag: Zürich-Berlin.
• Żytkow J.M., 1977, O pojęciu względnej prawdziwości w naukach empirycznych, „Studia Filozoficzne” 6: 33–37.
• Żytkow J.M., 1979a, Spójny zbiór procedur operacyjnych jako interpretacja terminu empirycznego (I), „Studia Filozoficzne” 6: 95–112.
• Żytkow J.M., 1979b, Spójny zbiór procedur operacyjnych jako interpretacja terminu empirycznego (II), „Studia Filozoficzne” 7: 25–38.
• Żytkow J.M., 1980, Teoria dedukcyjna w nauce i jej związek z rzeczywistością, „Człowiek i Światopogląd” 9: 85–105.
• Żytkow J.M., 1984, Partial Definitions in Science Compared to Meaning Families in Natural Language, w: J. Pelc, T. Sebeok, E. Stankiewicz, T. Winner (red.), Sign, System and Function, Berlin: de Gruyter, 479–492.