Rzeźbiarsko-kamieniarska rodzina Venosta vel Venesta, Venusta i jej działalność w 1. połowie XVII wieku w Chęcinach

• Authors: Wardzyński Michał

Title variants

EN

Sculptors and Stonemasons’ Family of the Venostas vel Venestas, Venustas and Its Activity in Chęciny in the 1 st Half of the 17 th Century

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Located in the central part of former Lesser Poland, Chęciny, near Cracow, constituted in the 1 st half of the 17 th century the third after Cracow and Gdansk sculptural and stonemason centre whose impact and influence covered almost the whole territory of the Kingdom of Poland. The Author based his investigation on the entries to be found in the 17 th -century Chęciny town records, Cracow central court files and those of the Kurzelów Judicial Vicarage in the Gniezno Archdiocese. He assumed that prior to 1608-14 both representatives of that south-western Tyrolean sculptor family of Venosta established in Chęciny a workshop flourishing until 1639, while their outstanding accomplishments spread the centre’ fame throughout the whole Polish-Lithuanian Commonwealth. Such an impressive output, counted in tens of executed works, as well as an unprecedented vast territory of their activity, comparable only with the territory of the influence of the concurrently active sculpture-masonry and construction shop of the Flemish Willem and Abraham van den Block operating in Hanseatic Gdansk, places the Venosta Chęciny workshop among the most important sculpture workshops of the modern era in the Crown territories.

Keywords

EN

Chęciny; sculptural and stonemason centre; sculptor family of Venosta

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2014
• Volume: 76
• Issue: 3
• Pages: 403-474

Contributors

author

Wardzyński Michał

• Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa

References

• Augustyniak Urszula, Myszkowski (Gonzaga-Myszkowski margrabia na Mirowie) Zygmunt h. Jastrzębiec udostojniony (ok. 1562-1615), w, PSB, T. XXII/2, z. 93.
• Badach Artur, Zamek Królewski w Warszawie, Fundacja Zbiorów im. Ciechanowieckich, Fundacja Teresy Sahakian. Rzeźba. Katalog zbiorów, Warszawa 2011.
• Bernatowicz Tadeusz, Miles Christianus et Peregrinus. Fundacje Mikołaja Radziwiłła ,,Sierotki" w ordynacji nieświeskiej, Warszawa 1998.
• Betlej Andrzej, ,,Przykłady oddziaływania wzorów Giovanniego Battisty Montany i Bernardino Radiego w sztuce polskiej XVII i XVIII wieku", [w,] Barok i barokizacja. Materiały sesji Oddziału Krakowskiego SHS, Kraków 3-4 XII 2004, red. Katarzyna Brzezina, Anna Wolańska, Kraków 2007.
• Betlej Andrzej, ,,Kościół p.w. Św. Andrzeja i klasztor OO. Bernardynów", [w,] Materiały do dziejów sztuki sakralnej..., Cz. I, t. 20, Kościoły i klasztory Lwowa z okresu przedrozbiorowego (2), oprac. Andrzej Betlej, Marcin Biernat, Michał Kurzej, Jan Kanty Ostrowski, Kraków 2012.
• BHS 2014, nr 3.
• Biegański Piotr, Pałac Staszica, siedziba Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Warszawa 1951.
• Bogucka Maria, Gdańsk jako ośrodek produkcyjny w XIV-XV w., Warszawa 1962, s. 96-98.
• Bogucka Maria, Henryk Samsonowicz, Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław-Warszawa-Kraków 1986.
• Cheetam Francis W., Alabaster Images of Medieval England, Woodbrigde, Suffolk, UK – Rochester NY 2003.
• Czarnocki Jan, ,,Marmury świętokrzyskie", Państwowy Instytut Geologiczny, Prace, XXI, 1958.
• Czarnocki Jan, ,,Materiały użyte na niektóre części budowli oraz pomniki na obszarze Gór Świętokrzyskich" Państwowy Instytut Geologiczny, Prace, XXI, 1958.
• Daranowska-Łukaszewska Joanna, ,,Sposób pochówku a forma niektórych nagrobków nowożytnych w Polsce", Studia Muzealne, 19, 2000.
• Długosz Dominika, ,,Śladami Włochów w Polsce od XVI do XVIII wieku. Województwo świętokrzyskie", Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach, XXIII, 2007.
• Drewniak Piotr, ,,Mauzoleum rodowe fundacji Ligęzów w Bolesławiu nad Wisłą dziełem Andrzeja Jastrząbka i Benedykta Bonanome", [w,] Studia nad sztuka renesansu i baroku, 7, 2006.
• Dziubiński Andrzej, Myszkowscy herbu Jastrzębiec udostojniony - ordynaci pińczowscy w latach 1601-1727, w, Wielkie rody i wybitne postacie w dziejach Pińczowa, pod red. Krzysztofa Słoniny i Kwiecień Agnieszki, [Pińczowskie Spotkania Historyczne, z. 2 w 570 rocznicę nadania praw miejskich, mat. sesji nauko. 23 lut 1998], Pińczów 1998.
• Galicka Izabella, Sygietyńska Hanna, Odkrywanie sztuki - sztuka odkrywania, Warszawa 1994.
• Gerhardt Artur, Rodzina Wodzickich w Krakowie w XVIII i XIX wieku, Kraków 2001.
• Gessler Hugo, Opinja Kopalń i Fabryki Marmurów Kieleckich, Kielce 1912.
• Guldon Zenon, ,,Chęcińskie górnictwo i hutnictwo kruszcowe w XV-XVIII wieku. Baza źródłowa i stan badań", Studia Kieleckie, 1/21, 1979.
• Guldon Zenon, Kowalski Waldemar, ,,W kwestii identyfikacji surowców skalnych użytych w XIV-XVIII w. do wyrobu tablic inskrypcyjnych na terenie Kielecczyzny", [w,] Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 32, nr 41, 1984.
• Guldon Zenon, Muszyńska Jadwiga, ,,Żydzi i Szkoci w Chęcinach w XVI-XVIII wieku" [w,] Chęciny. Studia z dziejów miasta XVI-XX wieku, red. Stanisław Wiech, Kielce 1997.
• Hajdukiewicz Leszek, Kowalska Halina, Myszkowski Piotr h. Jastrzębiec (ok. 1510-1591), w, PSB, T. XXII/2, z. 93.
• Hempel de Jean, Description géologique de Kielce, de Chenciny et de Malogoszcz situés au Centre de la Pologne, Varsovie 1899.
• Huysmans Antoinette, ,,De sculptuur", [w,] Cornelis Floris, 1514-1757, beeldhouwer, architect, ontwerper, oprac. Huysmans, Jan Van Damme, Carl Van De Velde, Christine Van Mulders, Brussel 1996.
• Ikonografia zabytków Kielecczyzny w malarstwie do 1944 r., katalog wystawy, Muzeum Świętokrzyskie, , oprac. Marian Rumin, Kielce 1975.
• Jeżewska Maria, ,,Rzeźba w zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach do roku 1939", Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach, 20, 2000.
• Kalina Dariusz, ,,Świętokrzyskie ślady Kacpra Fodygi" [w,] Szkice z dziejów miasta. Chęciny na starej fotografii, red. Dariusz Kalina, Kielce 2008.
• Kalina Dariusz, Dzieje Chęcin, Chęciny 2009.
• Kalinowski Konstanty, ,,Warsztat barokowego rzeźbiarza", [w,] Artium Questiones, 7, 1995.
• Karpowicz Mariusz, ,,Chronologia i geografia niderlandyzmu w rzeźbie 1. połowy XVII wieku" [w,] Niderlandyzm na Śląsku i w krajach ościennych, red. Mateusz Kapustka, Andrzej Kozieł, Piotr Oszczanowski, Wrocław 2003.
• Karpowicz Mariusz, Rzeźba około roku 1600-1630, [w,] Sztuka około roku 1600, red. Teresa Hrankowska, Warszawa 1974.
• Karpowicz Mariusz, ,,La Capella Fodiga, Eccezionale monumento di un mesoccone in Polonia", Quaderni Grigioniitaliani, LIX, 1990, nr 1.
• Karpowicz Mariusz, Matteo Castello, architekt wczesnego baroku, Warszawa 1994.
• Karpowicz Mariusz, ,,Kilka obserwacji o autorze nagrobka Firlejowej w kościele Franciszkanów w Krośnie", [w,] Kościół i klasztor franciszkański w Krośnie , przeszłość oraz dziedzictwo kulturowe. Materiały z sesji naukowej. Krosno, listopad 1997, red. Elżbieta Mańkowska, Krosno 1998.
• Karpowicz Mariusz, Tomasz Poncino architekt pałacu kieleckiego, Kielce 2002.
• Karpowicz Mariusz, Da contadino a magnate. Gaspare Fodiga, architetto e scultore di Mesocco in Polonia, Mesocco 2002.
• Karpowicz Mariusz, ,,Chronologia i geografia niderlandyzmu w rzeźbie 1. połowy XVII wieku", [w,] Niderlandyzm na Śląsku i w krajach ościennych, red. Mateusz Kapustka, Andrzej Kozieł, Oszczanowski Piotr, Wrocław 2003.
• Karpowicz Mariusz, Artyści włosko-szwajcarscy w Polsce I połowy XVII wieku, Warszawa 2013,
• Kieszkowski Witold, ,,Zamek królewski w Łobzowie", Biuletyn Historii Sztuki i Kultury, 4, 1935.
• Kiryk Feliks, ,,Miasta powiatu dąbrowskiego w okresie przedrozbiorowym", w, Dąbrowa Tarnowska. Zarys dziejów miasta i powiatu, pod red. Feliksa Kiryka i Zygmunta Ruty, Warszawa-Kraków 1974.
• Köll Lois, ,,Laaser Marmor. Gewinnung und Verwertung", Tiroler Wirtschaftsstudien, 19, 1964.
• Kosik Eugeniusz, ,,Chęcińskie marmury" [w,] W królewskich Chęcinach, monografia historyczno gospodarcza miasta i gminy Chęciny, red. KOSIK, Romuald Nagdowski, Kielce 1996.
• Kossakowska-Szanajca Zofia, ,,Warszawskie nagrobki z XVI i XVII w.", [w,] Szkice nowomiejskie, praca zbiorowa pod red. Olgierda Puciaty, Hanny Szwankowskiej, Eugeniusza Szwankowskiego i Stanisława Żaryna, Warszawa 1961.
• Kowalczewski Zygmunt, ,,O surowcach mineralnych i rozwoju górnictwa w okolicach Chęcin" [w,] VII wieków Chęcin. Materiały sesji naukowej 24 V 1975 r., red. Zenon Guldon, Chęciny 1976.
• Kowalski Waldemar, ,,Do zmartwychwstania swego z pewnym wodzem Kristusem..." , Staropolskie inskrypcje północno-zachodniej Małopolski, Kielce 2004.
• Krantz-Domasłowska Liliana, Domasłowski Jerzy, Kościół farny w Chełmnie, Toruń 1991.
• Król Aleksander, ,,Kasper Fodyga budowniczy chęciński z początku XVII w.", Biuletyn Historii Sztuki, XIII, 1951, nr 2-3.
• Krzysztofiak Przemysław, ,,Nagrobek braci Tylickich - problem rekonstrukcji i zagadnienia atrybucyjne", [w,] Dzieje i skarby kościoła Mariackiego w Toruniu. red. Katarzyna Kluczwajd, Toruń 2005.
• Kuczman Kazimierz, ,,Przełom wawelski", [w,] Sztuka XVII wieku w Polsce, red. Teresa Hrankowska, Warszawa 1994.
• Kurzątkowska Alicja, ,,Mauzoleum Firlejów w Bejscach – wybitne dzieło ,,manieryzmu pińczowskiego”, Biuletyn Historii Sztuki, 30, 1968, nr 1.
• Kuty Dorota, ,,Kościół p.w. Bożego Ciała i klasztor kanoników regularnych laterańskich w Krzemienicy", [w,] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. nauk. Jan Kanty OStrowski, Cz. II, Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa nowogródzkiego, t. 2, red. nauk. Maria Kałamajska-Saeed, Kraków 2006.
• Lewicki Jakub, ,,Najnowsze odkrycia związane z kielecką siedzibą biskupów krakowskich", [w:] Siedziby biskupów krakowskich na terenie dawnego województwa sandomierskiego. Materiały z sesji naukowej Kielce 20 IX 1997, red. Leszek Kajzer, Kielce 1997.
• Lewicki Jakub, Projekt rekonstrukcji wieży kościoła na Świętym Krzyżu z 1971 roku i postulaty badawczo-konserwatorskie architektury zespołu klasztornego trzydzieści lat później, [w,] Klasztor na Świętym Krzyżu w polskiej kulturze narodowej, red. Daniel Olszewski i Ryszard Gryz, Kielce 2000.
• Lileyko Jerzy, Zamek warszawski , rezydencja królewska i siedziba władz Rzeczypospolitej 1569-1763, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1984.
• Llewelynn Nigel, Funeral Monuments in Post-Reformation England, Cambrigde 2000.
• Łoziński Jerzy Zygmunt, Grobowe kaplice kopułowe w Polsce 1520-1620, Warszawa 1973.
• Marcinkowski Wojciech, Tomasz Zaucha, Kraków na wyciągnięcie ręki. Rzeźba architektoniczna ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, Kraków 2010.
• Marian Paulewicz, Chęcińskie górnictwo kruszcowe (XIV do poł. XVII wieku), Kielce 1992.
• Matelski Dariusz, Grabież i restytucja polskich dóbr kultury od czasów nowożytnych do współczesnych, T. 1, Kraków 2006, s. 284.
• Matelski Dariusz, Losy polskich dóbr kultury w Rosji i ZSRR, Poznań 2003.
• Miks-Rudkowska Nina, ,,Rzemiosło kamieniarskie kielecczyzny (zarys historyczny)" [w,] Z dziejów rzemiosła na Kielecczyźnie. Materiały sesji 11-12 XII 1969, Kielce 1973.
• Młynarski Łukasz Piotr, ,,A nie dziw, że Krasiński po Krasińsku trzeba, nabywać sławy dobrej”. Wymowa ideowa kaplicy Krasińskich p.w. św. Barbary w Lisowie koło Kielc", [w,] Studia nad sztuką renesansu i baroku, t. 10, Programy ideowe w przedsięwzięciach artystycznych w XVI-XVIII wieku, red. Irena Rolska-Boruch, Lublin 2010.
• Młynarski, ,,Kościół i mauzoleum Krasińskich w Krasnem w okresie nowożytnym. Przyczynek do dziejów obiektu", [w:] Franciszka z Krasińskich Wettyn, księżna Kurlandii i Semigalii, prababka dynastii królów włoskich. Dziedzictwo rodziny Krasińskich w regionie świętokrzyskim, red. Dariusz Kalina, Radosław Kubicki i Wardzyński Michał, Kielce-Lisów 2012, .
• Nawrocki Rafał, ,,Renesansowe fundacje Branickich, w kręgu działalności warsztatów pińczowskich", Studia nad sztuka renesansu i baroku, 7, 2006.
• NEkanda-Trepka Walerian, Liber generationis plebeanorum (Liber chamorum), wyd. II, oprac. Rafał Leszczyński, Wrocław-Warszawa-Kraków 1995.
• Nowowiejski Antoni Julian, Płock , monografja historyczna napisana podczas wojny wszechświatowej, poprawiona i uzupełniona w roku 1930, reprint Płock 1990.
• Orzelska-Konarska Barbara, Mistrzowie i czeladnicy, pozycja społeczna czeladzi w cechach krakowskich w XV-XVIII wieku, Warszawa 1968.
• Palacz Tomasz, ,,Epitafium Jana Kochanowskiego w Zwoleniu", [w, ] Tomasz Palacz Człek - boże igrzysko. Jan Kochanowski w Radomskiem, Radom 1998.
• Palacz Tomasz, ,,Nekropolia Kochanowskich w kościele zwoleńskim", [w,] Tomasz Palacz, Człek - boże igrzysko. Jan Kochanowski w Radomskiem, Radom 1998.
• Paulewicz Marian, Kosik Eugeniusz, ,,Kasper Fodyga gwarek chęciński", Towarzystwo Przyjaciół Górnictwa, Hutnictwa i Przemysłu Staropolskiego w Kielcach. Informator, VII, 1974.
• Paulewicz Marian, ,,Szyby górnicze w rejonie Chęcin w latach 1610-1614", Towarzystwo Przyjaciół Górnictwa, Hutnictwa i Przemysłu Staropolskiego w Kielcach. Informator, VIII, 1975.
• Paulewicz Marian, ,,Kościoły i kaplice Chęcin", Nasza przeszłość, Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce, 57, 1982.
• Petrus Jerzy T., ,,Kościół parafialny p.w. Św. Wawrzyńca Męczennika", [w,] Kościoły i klasztory Żółkwi [= Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. naukowa Jan K. Ostrowski, Cz. I, Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, t. 2], Kraków 1994.
• Pielas Jacek, ,,Oleśniccy herbu Dębno a klasztor świętokrzyski", w, Z dziejów opactwa świętokrzyskiego. Materiały z konferencji naukowej, Kielce 1 czerwca 2006 r., red. Marek Derwich, Krzysztof Bracha, Kielce 2007.
• Pielas Jacek, Oleśniccy herbu Dębno w XVI-XVII wieku. Studium z dziejów zamożnej szlachty doby nowożytnej, Kielce 2007.
• Piramidowicz Dorota, Feniks świata litewskiego , fundacje i inicjatywy artystyczne Kazimierza Leona Sapiehy (1609-1656), Warszawa 2012.
• Przypkowski Tadeusz, ,,Zabytki reformacji w Kielecczyźnie", [w,] Studia Renesansowe, t. 1, pod red. Michała Walickiego, Wrocław 1956.
• Quirini-Popławski, Rafał Rzeźba przedromańska i romańska w Polsce wobec sztuki włoskiej, Kraków 2006.
• Rajchel Jacek, Kamienny Kraków. Spojrzenie geologa, wyd. 2, Kraków 2005.
• Rawita WItanowski Michał, Dawny powiat chęciński. Z ilustracjami prof. Jana Olszewskiego, oprac. Dariusz Kalina, Kielce 2001.
• Rączka Jan Władysław, ,,Królewska rezydencja pałacowo-ogrodowa na Łobzowie. Stan badan i zachowane źródła archiwalne (1585-1655), cz. II", Teka Komisji Architektury i Urbanistyki, 17, 1983.
• Rewski Zbigniew, Majstersztyki krakowskiego cechu murarzy i kamieniarzy XVI-XIX wieku, Wrocław 1954, s. 7, przypis 7.
• Rolska Irena, Firlejowie Leopardzi. Studia nad patronatem i fundacjami artystycznymi w XVI-XVII wieku, Lublin 2009.
• Rożek Michał, Katedra krakowska w XVII wieku, Kraków 1980.
• Rubinowski Zbigniew, ,,Chęcińskie złoża rud metali w świetle geologicznych badan metalogenezy Gór Świętokrzyskich", Studia Kieleckie, 1/21, 1979.
• Samek Marta, ,,XVII-wieczna architektura kościoła św. Trójcy w Kielcach'', Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach, 15, 1986-1987.
• Siarczyński Franciszek, Obraz wieku panowania Zygmunta III, Poznań 1858, t. 2.
• Sobieszczański Franciszek Maria, Wycieczka archeologiczna w niektóre strony Gubernii Radomskiej odbyta w miesiącu wrześniu 1851 roku, Warszawa 1852.
• Stolot Franciszek, ,,Testament Tomasza Nikla (przyczynek do dziejów pińczowskich warsztatów budowlanych i kamieniarsko-rzeźbiarskich na przełomie wieków XVI i XVII)", Biuletyn Historii Sztuki, 32, 1970, nr 3-4.
• Stronczyński Kazimierz, Dziennik podroży. 1844 rok, Kielce 1996.
• Strzyżewska Zofia, Konfiskaty warszawskich zbiorów publicznych po powstaniu listopadowym Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego i Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Materiały i dokumenty z archiwów rosyjskich, Warszawa 2000.
• Sygietyńska Hanna, Kamień w architekturze i rzeźbie Warszawy, Warszawa 1978.
• Tatarkiewicz Władysław, ,,Nagrobki z figurami klęczącymi", [w:] Władysław Tatarkiewicz, O sztuce polskiej XVII i XVIII wieku., Architektura, rzeźba, Warszawa 1966.
• Telfser Hansjörg, Marmor Spurensuche. Vinschgaus Marmor zwischen Kunst- und Spekulationsobjekt, Kofel-Schlanders, 2007.
• Teurlincki Alfred, Der Coliner Kreis. Aus der Geschichte der niderländischen Expansion, Bloemfontein 1987.
• Tomkiewicz Władysław, ,,Budowa Zamku Królewskiego w Warszawie za panowania Zygmunta III", Rocznik Warszawski, 2, 1961.
• Tomkowicz Stanisław, ,,Reszty pałacu i pomnika Lubomirskich w Dąbrownie", Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce, t. VIII, z. I, Kraków 1912.
• Tomkowicz Stanisław, ,,Wawel, T. I, Zabudowania Wawelu i ich dzieje opisał..., Cz. II", Teka Grona Konserwatorów Galicyi Zachodniej, 4, 1908.
• Tomkowicz Stanisław, Przyczynki do historyi kultury Krakowia w pierwszej połowie XVII w., Lwów 1912.
• Unterwurzacher Michael, ,,Tiroler Marmorbaue und bedeutende Vorkommen", Veröffentlichungen des Tiroler Landesmuseums Ferdinanum, 87, 2007.
• Urzędnicy województwa sandomierskiego XVI-XVIII wieku , spisy, T. 4, Małopolska , (województwa krakowskie, sandomierskie i lubelskie), z. 3, Urzędnicy województwa sandomierskiego XVI-XVIII wieku , spisy, oprac. Krzysztof Chłapowski i Alicja Falniowska-Gradowska, pod red. Antoniego Gąsiorowskiego, Kórnik 1993.
• Urzędnicy województwa sandomierskiego XVI-XVIII wieku. Spisy, oprac. Krzysztof Chłapowski i Alicja Falniowska-Gradowska, pod red. Antoniego Gąsiorowskiego, Kórnik 1993.
• Walendowski Henryk, Alabastry z Anglii dawniej i dziś, ,,Nowy Kamieniarz” 18/1/2006.
• Wardzyński Michał ,,Organizacja pracy i praktyka warsztatowa w kamieniołomach dębnickich od 2 ćw. XVII do pocz. XVIII w. a ,,długie trwanie” form późnomanierys¬tycznych i wczesnobaro¬kowych", [w,] Studia nad sztuką renesansu i baroku, T. XI, red. Irena Rolska-Boruch, Lublin 2013.
• Wardzyński Michał, ,,O pierwotnym kształcie ołtarza głównego w kościele parafialnym w Różanie na Białorusi", Przegląd Wschodni, T. 7, z. 3 (27), 2001.
• Wardzyński Michał, ,,Ołtarz główny fary w Płocku", Mazowsze. Dziedzictwo kulturowe, X, 2002, nr 15.
• Wardzyński Michał, ,,Nagrobek Lwa Sapiehy w kościele Świętomichalskim w Wilnie", Sztuka kresów wschodnich, t. 5, red. Piotr Krasny, Andrzej Betlej, Kraków 2003.
• Wardzyński Michał, ,,Nagrobek Lwa Sapiehy w kościele Świętomichalskim w Wilnie", w, Sztuka kresów wschodnich, T. 5, red. P. Krasny, A. Betlej, Kraków 2003.
• Wardzyński Michał, ,,Nagrobek Pawła Stefana Sapiehy w Holszanach" [w,] Litwa i Polska. Dziedzictwo sztuki sakralnej, red. Wojciech Boberski i Małgorzata Omilanowska, Warszawa 2004.
• Wardzyński Michał, ,,Z zagadnień genezy i przekształceń struktury architektonicznej ołtarza głównego w kościele św. Michała Archanioła w Wilnie", Ikonotheka, XVII, 2004.
• Wardzyński Michał, ,,Marmury i wapienie południowonider¬landzkie na ziemiach polskich od średniowiecza do 2. poł. XVIII w. Import i zastosowanie w małej architekturze i rzeźbie", [w,] Biuletyn Historii Sztuki, LXX, 2008, nr 3–4.
• Wardzyński Michał, ,,The Great Competitors. The Import and Use of ‘Red’ Marble from Hungary, Adnet, Stara Lubowla and Upper Hungary / Transylvania in Small Architecture and Sculpture in the Commonwealth from the Fourteenth Century to the First Half of the Seventeenth Century", [w,] Actes du XVIe Colloque International de Glyptographie à Muensterschwarzach (Schwarzach-am-Main), 7–12 juillet 2008, red. Jean-Louis Van Belle, Braine-le-Château 2009.
• Wardzyński Michał, ,,Marmury południowonider¬landzkie i alabaster angielski w małej architekturze i rzeźbie sakralnej i sepulkralnej 1. poł. XVII w. w Warszawie", w, Kultura artystyczna Warszawy. XVII-XXI w. red. Zbigniew Michalczyk, Andrzej Pieńkos, Wardzyński Michał, Warszawa 2010.
• Wardzyński Michał, “The Quarries, the ‘Marble’ and the Center of Stonemasonry and Sculpture in Chęciny during the Modern Era, in the Commonwealth of Two Nations’, [w,] Actes du XVIIe Colloque International de Glyptographie à Cracovie, 5–9 juillet 2010, red. Jean-Louis Van Belle, Braine-le-Château 2011.
• Wardzyński Michał, ,,Artifices chencinenses. Rola i miejsce warsztatów chęcińskich w produkcji kamieniarsko-rzeźbiarskiej w Rzeczypospolitej (koniec XVI-1. połowa XVII wieku)", [w,] Franciszka z Krasińskich Wettyn, księżna Kurlandii i Semigalii, prababka dynastii królów włoskich. Dziedzictwo rodziny Krasińskich w regionie świętokrzyskim, red. Dariusz Kalina, Radosław Kubicki i Wardzyński Michał, Kielce-Lisów 2012, s. 151-184.
• Wardzyński Michał, ,,Początki eksploatacji i artystycznego wykorzystania ,,marmurów” chęcińskich (1583–1614)", [w,] Ars historiae – historia artis. Prace ofiarowane Profesorowi Andrzejowi Wyrobiszowi, red. Ewa Dubas-Urwanowicz, Józef Maroszek, Białystok 2012.
• Weber-Kozińska Maria, ,,Kamieniarka w Polsce w okresie renesansu. Główne etapy rozwojowe w historii naszego kamieniarstwa'', Architektura, 1954, nr 1 (75).
• Weber-Kozińska Maria, ,,Z problematyki historii kamieniarstwa w Polsce", Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, VIII, 1958, nr 1.
• Wrzosek Justyna, Wróbel Ludmiła, ,,Uwagi o występowaniu żył kalcytowych na Górze Zelejowej koło Chęcin", Zeszyty Naukowe Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie 31, 1961, z. 4. Kowalczewski Sylwester, Marmury kieleckie, Warszawa 1972. Fijałkowscy Eugenia, Jerzy, ,,Historia eksploatacji marmurów w Górach Świętokrzyskich", Muzeum Świętokrzyskie. Zeszyty Przyrodnicze, I, 1973.
• Zaleski Ludwik, Katedra i jezuici w Lublinie, cz. 1, Lublin 1947.
• Zapart Wiktor, Karkocha Małgorzata, Dzieje parafii Chęciny do 1815 r., Kielce 2007.
• Zbroja Stanisław, Kuleta Maria, Migaszewski Zdzisław M., ,,Nowe dane o zlepieńcach z kamieniołomu ,,Zygmuntówka" w Górach Świętokrzyskich", Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 379,1998.
• Żelewski Roman, Myszkowski (Gonzaga-Myszkowski) Piotr h. Jastrzębiec udostojniony (ok. 1560-1601), w, PSB, T. XXII/2, z. 93, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1977.
• Żygulski Zdzisław jun., Dzieje zbiorów puławskich (Świątyni Sybilli i Dom Gotycki), Kraków 1962.