Problemy badań terenowych – wybrane kwestie metodologiczne, praktyczne oraz etyczne przy badaniu zjawisk „trudnych”

• Authors: Sylwia Męcfal

Title variants

EN

Problems in field work/field studies – chosen methodological, practical and ethical issues in exploring “difficult” phenomena

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Najbardziej interesujące zjawiska społeczne są na ogół trudno dostępne dla badacza. Trudności w tego typu projektach badawczych pojawiają się na każdym kroku: problem wiarygodności informatorów/badanych, problem wyboru odpowiedniej metody, problem niedostatecznej wiedzy na dany temat. Wszystko to powoduje, że badacz może znaleźć się w sytuacji, kiedy kontrola procesu badawczego jest niewielka. Czasami przeprowadzenie niektórych czynności badawczych może okazać się niemożliwe (np. ze względu na brak zgody na wejście do instytucji totalnej czy niechęć badanych do ujawniania informacji, które mogą uderzać w nich samych). Zjawiska trudno dostępne najczęściej opierają się metodom ilościowym. Złożoność takich zjawisk, ich specyfika, sprawiają, że badacze sięgają po metody jakościowe. Nie oznacza to jednak, że wybór ten chroni ich przed innymi niełatwymi decyzjami podczas pracy w terenie – może się okazać, że ostatnią instancją odwoławczą pozostaje intuicja badawcza i doświadczenie w pracy w terenie. Jak radzić sobie w terenie badając grupy zamknięte, wykluczone, specyficzne grupy zawodowe, społeczności lokalne, czy też zjawiska, które budzą wątpliwości etyczne: działania zakulisowe, korupcję, konflikt interesów? Jakich problemów możemy się spodziewać? W artykule postaram się zaprezentować przykłady zmagań badawczych ze zjawiskami trudno dostępnymi

EN

The most interesting social phenomena are usually difficult to access for a researcher. Different problems in such research projects appear every step a researcher take: reliability and credibility of informants, choosing a right research method, having insufficient knowledge about the subject. All these factors can cause that a researcher has not enough control over research process. Sometimes a researcher might not even be able to conduct everything he/she planned (e.g. he/she will be refused to conduct research in a total institution or the informants will not be willing to share pieces of information which are harmful for themselves). Quantitative methods are usually of no use in exploring such phenomena. Their complexity, specifics cause that researchers use qualitative methods. Choosing these methods does not mean that a researcher can avoid difficult decisions whilst doing the field work – it can happen that the last source of reference is researcher’s intuition and experience in field work. What are the ways of conducting research on closed or excluded groups, total institutions, specific professional groups, local communities or the phenomena that cause ethical doubts: actions ‘behind the scenes’ or other covert activity involving corruption or conflict of interest? What are the difficulties and problems we can expect? In my paper I present examples of different research on phenomena that are difficult to investigate.

Keywords

PL

badania terenowe; obserwacja uczestnicząca monografia terenowa; studium przypadku jawność/niejawność procesu badaw.; zjawiska zakulisowe; problemy badań terenowych triangulacja

EN

field work; participant observation; ethnographic research; case study; hidden/open research process; ‘behind the scenes’ phenomena; problems in field work; triangulation

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Przegląd Socjologiczny
• Year: 2012
• Volume: 61
• Issue: 1
• Pages: 156 - 178

Dates

published

2012

Contributors

author

Sylwia Męcfal

• Uniwersytet Łódzki

References

• Angrosino Michael [2010], Badania etnograficzne i obserwacyjne, Wydawnictwo Naukowe PWN: Warszawa.
• Borucka Katarzyna M. [1992], Specyfika wywiadów kwestionariuszowych z chorymi na raka, Analizy i próby technik badawczych w socjologii, t. IX, IFiS PAN.
• Bryman Alan [2006], Integrating quantitative and qualitative research: how is it done?, Qualitative Research vol. 6, Sage Publications, London, Thousand Oaks and New Delhi.
• Flick Uwe [2011], Jakość w badaniach jakościowych, Wydawnictwo Naukowe PWN: Warszawa.
• Flyvbjerg Bent [2005], Pięć mitów o badaniach typu studium przypadku, Studia Socjologiczne nr 2.
• Gliński Piotr, Założenia i praktyka jakościowych badań stylów życia, Kultura i Społeczeństwo nr 1, 1990.
• Goffman Erving [1975], Charakterystyka instytucji totalnych, [w:] Elementy teorii socjologicznych, (red) Derczyński W., Jasińska-Kania A., Szacki J., PWN: Warszawa.
• Goffman Erving [2011], Instytucje totalne. O pacjentach szpitali psychiatrycznych i mieszkańcach innych instytucji totalnych, GWP: Sopot.
• Gurtowski Maciej, Waszewski Jan [2009], Redukcja do jawności. O pomijaniu zjawisk zakulisowych w badaniach socjologicznych, [w:] Bąk Aneta, Kubisz-Muła Łukasz (red.), Metody, techniki i praktyka badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej: Bielsko-Biała.
• Hańcza Anna [1996], „Swoi” i „obcy” w badaniach na wsi, Kultura i Społeczeństwo nr 1.
• Kleszcz Irena [2004], Wykorzystanie ukrytej obserwacji uczestniczącej w badaniu stylu życia szarej strefy, Kultura i Społeczeństwo nr 2.
• Kwaśniewicz Władysław [1993], Badania monograficzne, Kultura i Społeczeństwo nr 3.
• Kwaśniewicz W. [1999], O potrzebie rewitalizacji badań monograficznych. Nowe wyzwania dla socjologii akademickiej, ASK. Społeczeństwo, Badania, Metody 8.
• Lisek-Michalska J. [1996], Relacja badacz-badany – problemy metodologiczne i etyczne (na marginesie badań nad życiem codziennym w domach pomocy społecznej) Acta Universitatis Lodziensis Folia Sociologica.
• Lutyńska Krystyna [2000a], Metodologia badań socjologicznych: bibliografia adnotowana książek za lata 1945–1999, Wydaw. IFiS PAN: Warszawa.
• Lutyńska Krystyna [2000b], Bieda w rodzinie. Psychologiczny, społeczny i kulturowy kontekst wywiadów z przedstawicielami trzech pokoleń, [w:] Tarkowska E. [red.), Zrozumieć biednego, Typografika: Warszawa.
• Lutyńska Krystyna [2002], Metodologia badań socjologicznych. Cz. 2, Bibliografia artykułów metodologicznych w wybranych czasopismach oraz książkach za lata 1945–2000, Wydaw. IFiS PAN: Warszawa.
• Lutyński Jan [1961], Antropologiczna monografia terenowa i badania społeczno-kulturowych przeobrażeń w Polsce współczesnej, Przegląd Socjologiczny, vol. XV/2.
• Lutyński Jan [1994], Antropologiczna monografia terenowa i badania społeczno-kulturowych przeobrażeń w Polsce współczesnej, [w:] Lutyński J., Metody badań społecznych. Wybrane zagadnienia, ŁTN: Łódź.
• Łukasiewicz Paweł [1985], Metoda dialogowa w praktyce badawczej. Na przykładzie badań stylu życia, [w:] Lutyńska K. (red.), Z metodologii i metodyki socjologicznych badań terenowych, IFiS PAN: Warszawa.
• Marx Gary T. [2003] Uwagi na temat odkrywania, gromadzenia i oceny ukrytych i brudnych danych. ASK. Społeczeństwo, Badania, Metody 12.
• Miszewski Kamil [2005], Socjolog w kryminale: więzienie jako nieprzyjazny teren badań, Studia Socjologiczne, nr 3.
• Miszewski Kamil [2007], Kiedy badacz jest tajnym agentem. O postrzeganiu niejawnej obserwacji uczestniczącej jako etycznie problematycznej, metodach badań ilościowych, zakulisowych wymiarach życia społecznego i ich związku ze wszystkim tym, o czym przed chwilą, Przegląd Socjologii Jakościowej, T. III, nr 2, pobrany kwiecień 2011 http://qualitativesociologyreview.org/PL/archive_pl.php).
• Moczydłowski P. [1988], Drugie życie w instytucji totalnej, Warszawa.
• Moczydłowski Paweł [1990], O sposobach wglądu w sekrety stosunków międzyludzkich. Przypadek instytucji totalnych, Kultura i Społeczeństwo nr 1.
• Niedbalski Jakub [2009], Niepełnosprawność intelektualna w perspektywie badań społecznych. Rozważania nad zastosowaniem metod jakościowych, [w:] Bąk Aneta, Kubisz-Muła Łukasz (red.), Metody, techniki i praktyka badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej: Bielsko-Biała.
• Patton Michael Q. [1997], Obserwacja – metoda badań terenowych, [w:] Leszek Korporowicz (red.), Ewaluacja w edukacji, Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Rakowski Tomasz [2002], Antropolog jako wizytator nędzy. Rozważania o kulturze niemocy, Kultura i Społeczeństwo nr 4.
• Skrzypczak Adam [2009], Łączenie źródeł i triangulacja jako strategie poprawy jakości badań empirycznych, [w:] Bąk Aneta, Kubisz-Muła Łukasz (red.), Metody, techniki i praktyka badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej: Bielsko-Biała.
• Sojak Radosław, Wicenty Daniel [2005], Zagubiona rzeczywistość. O społecznym konstruowaniu niewiedzy, Oficyna Naukowa: Warszawa.
• Sosnowski Adam [1985], Obserwacja uczestnicząca. Osiągnięcia i perspektywy, [w:] K. Lutyńska (red.), Z metodologii i metodyki socjologicznych badań terenowych, IFiS PAN: Warszawa.
• Spławski Marcin [2004], Partykularyzm lokalny. O polskim samorządzie terytorialnym z perspektywy lokalnych grup interesu, [w:] Żuk Piotr (red.), Demokracja spektaklu? Kondycja polskiego życia publicznego 15 po zmianie systemowej, Scholar: Warszawa.
• Ślęzak Izabela [2009], Metodologiczne problemy badań nad zjawiskami „trudnymi” na przykładzie prostytucji, [w:] Bąk Aneta, Kubisz-Muła Łukasz (red.), Metody, techniki i praktyka badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej: Bielsko-Biała.
• Tarkowska Elżbieta [1996], Socjolog w instytucji totalnej. Uwagi na marginesie badań, Kultura i Społeczeństwo, nr 1.
• Trąbka Agnieszka [2007] Wyprawa na badania terenowe jako rytuał przejścia. Analiza treści dzienników antropologicznych, Kultura i Społeczeństwo nr 2.
• Woroniecka Grażyna [1999], Elementy obserwacji uczestniczącej w badaniach nad samorządem terytorialnym, [w:] Rostocki W.A., Lutyńska K., Domański H. (red.), Spojrzenie na metodę. Studia z metodologii badań socjologicznych, IFiS PAN: Warszawa.
• Wyka Anna [1990], Ku nowym wzorom badań społecznych w Polsce. Cechy badań jakościowych w ostatnich latach, Kultura i Społeczeństwo, nr 1.
• Wyka Anna [1993], Badacz wobec doświadczenia, Wyd. IFiS PAN: Warszawa.