An Invasion of Tricksters. Critical Remarks on Bruno Latour’s Social Theory and Its Polish Reception

• Authors: Michał Kaczmarczyk

Title variants

PL

Inwazja tricksterów. Uwagi krytyczne o myśli społecznej Bruno Latoura i jej polskiej recepcji

• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The number of publications inspired by Bruno Latour’s social thought has significantly grown in Poland over the last decade. Among them there are theoretical analyses, research programms as well as projects of social engineering. This situation makes it urgent to examine the credibility of Latour’s vision of science and society. The present article claims that the premises as well as arguments of the French thinker are not only fallacious but also dangerous. A number of absurdities following from the actor-network theory become evident in the works of the Polish followers of Latour. Thus the article focuses on selected examples of them. In the conclusion the author indicates certain advantages for Latour’s readers and formulates several hypotheses about the possible reasons for Latour’s growing popularity.

PL

W ostatniej dekadzie rośnie w Polsce liczba publikacji inspirowanych myślą społeczną Brunona Latoura. Są to nie tylko analizy teoretyczne, ale również programy badawcze, a nawet projekty inżynierii społecznej. Stanowi to ważny powód, by zastanowić się nad zasadnością proponowanej przez Latoura wizji nauki i społeczeństwa. Jak dowodzi niniejszy artykuł, zarówno założenia, jak też argumentacje francuskiego myśliciela są błędne, a nawet niebezpieczne. Wiele absurdów, do jakich prowadzi teoria aktora-sieci, wychodzi na jaw w twórczości polskich zwolenników Latoura, toteż artykuł zawiera omówienie niektórych z nich. W podsumowaniu autor wskazuje na pewne pożytki z lektury prac francuskiego myśliciela oraz stawia kilka hipotez na temat przyczyn jego rosnącej popularności.

Keywords

EN

constructivism; Actor-Network Theory; Bruno Latour; sociology of science

PL

konstruktywizm; teoria aktora-sieci; Bruno Latour; socjologia nauki

• Publisher: Institute of Philosophy and Sociology, Polish Academy of Sciences
• Journal: Studia Socjologiczne
• Year: 2019
• Issue: 4(235)
• Pages: 5-44

Contributors

author

Michał Kaczmarczyk

• Uniwersytet Gdański

References

• Abriszewski, Krzysztof. 2008. Poznanie, zbiorowość, polityka. Analiza Teorii Aktora-Sieci Bruno Latoura. Kraków: Universitas.
• Afeltowicz, Łukasz, Pietrowicz Krzysztof. 2008. „Koniec socjologii jaką znamy, czyli o maszynach społecznych i inżynierii socjologicznej.” Studia Socjologiczne 3(190), pp. 43–73.
• Afeltowicz, Łukasz, Pietrowicz Krzysztof. 2013. Maszyny społeczne. Wszystko ujdzie, o ile działa. Warszawa: WN PWN.
• Afeltowicz, Łukasz, Sojak Radosław. 2015. Arystokraci i rzemieślnicy. Synergia stylów badawczych. Toruń: WN PWN.
• Ajdukiewicz, Kazimierz. 1985. Język i poznanie, vol. I. Warszawa: PWN.
• Amsterdamska, Olga. 1992. „Odmiany konstruktywizmu w socjologii nauki,” in: Pogranicza epistemologii, ed. J. Niżnik. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, pp. 136–154.
• Bińczyk, Ewa. 2013. „(Post)konstruktywizm na temat technonauki.” Avant 1(4), pp. 54–75.
• Bińczyk, Ewa. 2018. Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu. Warszawa: WN PWN.
• Bloor, David. 1976. Knowledge and Social Imagery. London: Routledge.
• Boghossian, Paul. 2013. Angst vor der Wahrheit. Ein Plädoyer gegen Relativismus und Konstruktivismus. Frankfurt a. M.: Suhrkamp.
• Burge, Tyler. 2010. The Origins of Objectivity. Oxford: Clarendon Press.
• Callon, Michel, Latour Bruno. 1992. “Don’t Throw the Baby Out with the Bath School! A Reply to Collins and Yearly,” in: Science as Practice and Culture, ed. A. Pickering. Chicago: University of Chicago Press, pp. 343–368.
• Cartwright, Nancy. 1983. How the Laws of Physics Lie. Oxford: Clarendon Press.
• Fleck, Ludwick. 1979. Genesis and Development of a Scientific Fact. Chicago: The University of Chicago Press.
• Fleck, Ludwik. 1986. Powstanie i rozwój faktu naukowego. Trans. M. Tuszkiewicz. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
• Gdula, Maciej. 2016. Uspołecznienie i kompozycja. Dwie tradycje myśli społecznej a współczesne teorie krytyczne. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Goodman, Nelson. 1996. Notes on the Well-Made World, in: Starmaking: Realism, Anti-Realism, and Irrealism, ed. Peter McCormick. Cambridge: The MIT Press.
• Grobler, Adam. 2006. Metodologia nauk. Kraków: Wydawnictwa Aureus i Znak.
• Gross, Paul R., Levitt Norman. 1994. Higher Superstition. The Academic Left and Its Quarrels with Science. Baltimore: The John Hopkins University Press.
• Hacking, Ian. Was heisst ‘soziale Konstruktion’? Zur Konjunktur einer Kampfvokabel in den Wissenschaften. Transl. J. Schulte. Frankfurt a. M.: Fischer.
• Harris, Scott R. 2010. What is Constructionism? Navigating Its Use in Sociology. London: Boulder.
• Hobbes, Thomas. 1651. Leviathan. McMaster University Archive of the History of Economic Thought https://socialsciences.mcmaster.ca/econ/ugcm/3ll3/hobbes/Leviathan.pdf.
• Hobbes, Thomas. 1954. Lewiatan. Trans. Cz. Znamierowski. Warszawa: WN PWN.
• Joy, Melanie. 2017. Beyond Beliefs. A Guide to Improving Relationships and Communication for Vegans, Vegetarians, and Meat Eaters. Petaluma: Roundtree Press.
• Kaczmarczyk, Michał. 2018a. Towards a Dialogical Sociology, in: M. Freise (ed.). Inspired by Bakhtin. Dialogic Methods in the Humanities. New York: Academic Studies Press, pp. 51–76.
• Kaczmarczyk, Michał. 2018b. „When Philosophy Met Social Psychology. An Interpretation of The Polish Peasant in Europe and America.” European Journal of Sociology 59, pp. 257–299.
• Kant, Immanuel. 2000. Critique of Pure Reason. Trans. P. Guyer, A.W. Wood. New York: Cambridge University Press.
• Kłonkowska, Anna M. 2017. Płeć: dana czy zadana? Strategie negocjacji (nie)tożsamości transpłciowej w Polsce. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
• Knorr, Karin. 1981. The Manufacture of Knowledge: An Essay on the Constructivist and Contextual Nature of Science. Oxford: Pergamon Press.
• Kuhn, Thomas S. 1996. The Structure of Scientific Revolution. Chicago: The University of Chicago Press.
• Kuhn, Thomas S. 2001. Struktura rewolucji naukowych. Trans. H. Ostromęcka. Warszawa: Fundacja Aletheia.
• Kukla, André. 2000. Social Constructivism and the Philosophy of Science. London: Routledge.
• Latour, Bruno, Woolgar Steve. 1986. Laboratory Life. The Construction of Scientific Facts. Princeton: Princeton University Press.
• Latour, Bruno. 1998. “Ramses II est-il mort de la tuberculose?” La recherche 307, pp. 84–85.
• Latour, Bruno. 2005. Reassembling the Social. An Introduction to Actor-Network Theory. Oxford: Oxford University Press.
• Latour, Bruno. 2009. Polityka natury. Nauki wkraczają do demokracji. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Latour, Bruno. 1993. We Have Never Been Modern. Trans. C. Porter. Cambridge: Harvard University Press.
• Latour, Bruno. 2013. Nadzieja Pandory. Eseje o rzeczywistości w studiach nad nauką. Ed., trans. K. Abriszewski. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
• Latour, Bruno, de Vrieze Jop. 2017. “Bruno Latour, a veteran of the ‘science wars’ has a new mission (interview). Science 10.10.2017.
• Latour, Bruno. 2018. Down to Earth: Politics in the New Climatic Regime. Cambridge: Polity Press.
• Levine, Donald. 1995. Visions of the Sociological Tradition. Chicago: Chicago University Press.
• Mackie, John Leslie. 1974. The Cement of the Universe: A Study of Causation. Oxford: Clarendon Press.
• Marx, Karl. 1988. Economic and Philosophic Manuscripts of 1844. New York: Prometheus Books.
• Nietzsche, Friedrich. 2009. Vom Nutzen und Nachteil der Historie für das Leben. Stuttgart: Reclam.
• Ostolski, Adam, ed. 2010. Ekologia. Przewodnik Krytyki Politycznej. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Pickering, Andrew. 1984. Constructing Quarks: A Sociological History of Particle Physics. Chicago: University of Chicago Press.
• Pietrowicz, Krzysztof. 2016. Podejścia sieciowe w socjologii. Przyczółki, splecenia i przeobrażenia dyscypliny. Bydgoszcz: Epigram.
• Porter, Neil A. 1998. Physicists in Conflict. From Antiquity to the New Millennium. Bristol: Institute of Physics Publishing.
• Putnam, Hilary. 1998. Wiele twarzy realizmu i inne eseje. Trans. A. Grobler. Warszawa: WN PWN.
• Putnam, Hilary. 1990. “A Defense of Internal Realism,” in: Realism with a Human Face, ed. J. Conant. Cambridge, MA: Harvard University Press, pp. 30–42.
• Searle, John. R. 1997. Die Konstruktion der gesellschaftlichen Wirklichkeit. Zur Ontologie sozialer Tatsachen. Trans. M. Suhr. Reinbek: Rowohlts.
• Sojak, Radosław. 2004. Paradoks antropologiczny. Socjologia wiedzy jako perspektywa ogólnej teorii społeczeństwa. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Sojak, Radosław. 2014. Spełniona obietnica. Szkic do stylów badawczych na przykładzie socjologii wiedzy. Bydgoszcz: Epigram.
• Sojak, Radosław. 2018. The Anthropological Paradox: The Sociology of Knowledge as Perspective of the General Theory of Society. Frankfurt am Main: Peter Lang Verlag.
• Sokal, Alan David, Bricmont Jean. 2004. Modne bzdury. O nadużywaniu pojęć z zakresu nauk ścisłych przez postmodernistycznych intelektualistów. Trans. P. Amsterdamski, A. Lewańska. Warszawa: Prószyński i S-ka.
• Stasik, Agata. 2019. Współwytwarzanie wiedzy o technologii. Gaz łupkowy jako wyzwanie dla zbiorowości. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Sztompka, Piotr. 1979. Sociological Dilemmas: Toward a Dialectic Paradigm. New York: Academic Press.
• Tuchańska, Barbara. 2006. „O Sokalu z Bricmontem, Latourze i o tym, co z tego (nie) wynika.” Nauka 1, pp. 93–111.
• Woroniecka, Grażyna. 2012. „Konstruktywizm a myślenie potoczne – zamiast wprowadzenia.” Principia 56, pp. 7–22.
• Zybertowicz, Andrzej. 1995. Przemoc i poznanie. Studium z nie-klasycznej socjologii wiedzy. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
• Zybertowicz, Andrzej. 1999. „Konstruktywizm jako orientacja metodologiczna w badaniach społecznych.” ASK 8, pp. 7–28.

Identifiers

DOI

10.24425/sts.2019.130277