Kulinaria we frazeologii śląskiej

• Authors: Przymuszała Lidia

Title variants

EN

The cooking in Silesian phraseology

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Pożywienie jako jeden z najważniejszych składników egzystencji człowieka, oprócz swej podstawowej funkcji zaspokajania głodu, jest również istotnym elementem kultury oraz struktury semantycznej języka – o czym świadczą liczne językoznawcze opracowania tego wycinka polskiej leksyki. Celem artykułu jest zaprezentowanie i omówienie wybranych śląskich związków frazeologicznych, w których komponentem jest wyraz należący do kategorii kulinariów, rozumianych jako gotowe potrawy, będące wytworem sztuki kulinarnej lub jako wszystko to, co związane jest z przyrządzaniem i gotowaniem potraw. Omawiane frazeologizmy mogą zatem zawierać komponent będący nazwą konkretnej potrawy, jej składników, napojów czy naczyń kuchennych lub czynności związanych z przygotowywaniem potraw. Artykuł ma na celu pokazanie obrazu pewnego wycinka rzeczywistości utrwalonego we frazeologii gwarowej oraz wskazanie funkcji jakie pełnią związki wyrazowe zawierające w swym składzie nazwy kulinariów.

EN

Food, as one of the most important components of human existence, in addition to its primary function associated with satisfying hunger, is also essential element of culture and language – as evidenced by the numerous linguistic studies of that segment of the Polish vocabulary. The aim of this paper is to present and discuss selected Silesian collocations where the main component belongs to the wide category of cooking, understood as ready meals, the products of cookery or the entire process of preparing the food. Discussed idioms may include a component, which is the name of a specific dish, its ingredients, beverages, cookware or activities related to the preparation of dishes. The main purpose of this article is to show some segment of reality settled in dialectal phraseology and to identify functions performed by the expressive compounds containing in its composition the culinary names.

Keywords

PL

kulinaria; frazeologia śląska; paremiologia

EN

Cooking; Silesian phraseology; paremiology (maxims)

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2017
• Volume: LXIV
• Pages: 247-264

Dates

published

2017

Contributors

author

Przymuszała Lidia

• Katedra Języka Polskiego, Wydział Filologiczny, Uniwersytet Opolski

References

• Akacka Elżbieta Maria, 2004, Wybrane słownictwo dotyczące żywienia człowieka. Różnice pokoleniowe w mowie mieszkańców Białegostoku, w: Henryka Sędziak, red., Polszczyzna mówiona mieszkańców miast. Księga referatów z konferencji językoznawczej w Białymstoku, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok, s. 177–185.
• Bochnakowa Anna, 1979, Limonia, limoniata, limoniada, „Język Polski”, 2, s. 118–123.
• Bochnakowa Anna, 1984, Terminy kulinarne romańskiego pochodzenia w języku polskim do końca XVIII wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• Borejszo Maria, 1994, O nazwach napojów i potraw w poznańskich lokalach gastronomicznych, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” I, 21, Wydawnictwo WiS, Poznań, s. 92–107.
• Borejszo Maria, 2007, Staropolska leksyka kulinarna, „Prace Filologiczne”, 53, s. 37–48.
• Chlebda Wojciech, 2003, Elementy frazematyki. Wprowadzenie do frazeologii nadawcy, Oficyna Wydawnicza LEKSEM, Łask.
• Czubala Dionizjusz, 1988, Przysłowia górnicze, w: Dorota Simonides, red., Górniczy stan w wierzeniach, humorze i pieśniach, Śląski Instytut Naukowy, Katowice, s. 409–425.
• Dąbrowska Anna, 1998, O językowym zachowaniu się przy stole. Dlaczego upiększamy nazwy potraw, w: Piotr Kowalski, red., Oczywisty urok biesiadowania, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław, s. 248–253.
• Dubisz Stanisław, red., 2003, Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Dźwigoł Renata, 2012, Obraz stołu w polszczyźnie, „Język Polski”, 92, s. 301–311.
• Dźwigoł Renata, 2013, O jedzeniu i pracy – na podstawie polskich przysłów, „Annales Uniwersitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica”, 8, s. 62–72.
• Falińska Barbara, 1991, Z badań nad regionalizmami w słownictwie kulinarnym, w: Kwiryna Handke, red., Regionalizmy w języku familijnym (zbiór studiów), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 79–88.
• Jędrzejko Ewa, 2007a, O polskiej kulturze kulinarno-biesiadnej z perspektywy etnoparemiologii, w: Katarzyna Łeńska-Bąk, red., Pokarmy i jedzenie w kulturze. Tabu, dieta, symbol, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 13–33.
• Jędrzejko Ewa, 2007b, Na frasunek dobry trunek (a uczonym z ksiąg rachunek!?). Frazeologia biesiadna w językowym obrazie polskiej kultury narodowej, w: Wojciech Chlebda, red., Frazeologia a językowe obrazy świata przełomu wieków, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 247–265.
• Kreja Bogusław, 1958, Propozycje etymologiczne, „Język Polski”, 3, s. 204–206.
• Lesz-Duk Maria, 2002, Słownictwo kulinarne we współczesnej polszczyźnie, „Prace Naukowe WSP w Częstochowie. Filologia Polska. Językoznawstwo”, 2, Wydawnictwo WSP, Częstochowa, s. 175–180.
• Lewicki Andrzej Maria, Pajdzińska Anna, 2001, Frazeologia, w: Jerzy Bartmiński, red., Współczesny język polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 315–333.
• Łeńska-Bąk Katarzyna, red., 2007, Pokarmy i jedzenie w kulturze. Tabu, dieta, symbol, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole.
• Markowski Andrzej, 1993, Od hrecuszków do racuszków, „Życie Warszawy”, 278, codzienny dodatek „Życie ekstra”, s. V.
• Nowakowska Alicja, 2005, Świat roślin w polskiej frazeologii, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
• Ondrusz Józef, 1960, Przysłowia i przymówiska ludowe ze Śląska Cieszyńskiego, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław.
• Piotrowska-Wojaczyk Agnieszka, 2013, Regionalna leksyka kulinarna: nazwy potraw, napojów i produktów spożywczych – na podstawie danych słownikowych, w: Grzegorz Cyran, Elżbieta Skorupska-Raczyńska, red., Język. Religia. Tożsamość, t. 9, Wydawnictwo Naukowe PWSZ im. Jakuba z Paradyża, Gorzów Wielkopolski, s. 93–101.
• Przymuszała Lidia, 2013, Słownik frazeologizmów i typowych połączeń wy-razowych w gwarach śląskich, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole.
• Przymuszała Lidia, Świtała-Trybek Dorota, 2017, Językowo-kulturowy obraz kulinariów w paremiach śląskich, w: Urszula Kolberova, Simona Mizerova, red., Paremie narodów słowiańskich, Uniwersytet Ostrawski, Ostrawa, s. 17–28.
• Rak Maciej, 2007, Językowo-kulturowy obraz zwierząt utrwalony w animalistycznej frazeologii gwar Gór Świętokrzyskich i Podtatrza, Wydawnictwo «scriptum», Kraków.
• Siekierska Krystyna, 1993, Co jadano w Polsce w czasach saskich. (Uwagi o terminologii kulinarnej w Słowniku Troca i w niektórych pamiętnikach XVIII wieku.), w: Barbara Bartnicka, red., Polszczyzna Mazowsza i Podlasia. Różnice w mowie pokoleń, Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów, Łomża, s. 125–135.
• Skubalanka Teresa, 2000, Zmienność współczesnego słownictwa polskiego (na przykładzie słownictwa mody i kuchni), w: Jan Mazur, red., Słownictwo współczesnej polszczyzny w okresie przemian, Wydawnictwo Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 95–100.
• Smyl Józef, 1969, Polskie gwarowe nazwy galarety, „Prace Filologiczne”, 19, s. 227–230.
• Świtała-Trybek Dorota, 2016, Dlaczego warto jeść piętki chleba? O przesądach kulinarnych, w: Katarzyna Łeńska-Bąk, red., Świat kuriozów. Od zadziwienia do fascynacji, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 65–80.
• Treder Jerzy, 2005, Nazwy ptaków we frazeologii polskiej, w: tenże, Nazwy ptaków we frazeologii i inne studia z frazeologii i paremiologii, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 189–251.
• Typra Anna, Rak Maciej, 2010, Onomazjologiczne ujęcie frazematyki gwarowej, w: Barbara Czopek-Kopciuch, Piotr Żmigrodzki, red., Język polski – wczoraj, dziś, jutro…, Wydawnictwo LEXIS, Kraków, s. 351–358.
• Tyrpa Anna, 2005, Frazeologia somatyczna. Związki frazeologiczne o znaczeniach motywowanych cechami części ciała w gwarach polskich, Oficyna Wydawnicza LEKSEM, Łask.
• Urbańczyk Stanisław, 1958, Etymologia wyrazu naleśnik, „Język Polski”, 3, s. 206–211.
• Wallis Stanisław, 1960, Przysłowia i „pogodki” ludowe na Górnym Śląsku, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław.
• Witaszek-Samborska Małgorzata, 2005, Studia nad słownictwem kulinarnym we współczesnej polszczyźnie, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań.
• Wyderka Bogusław, red., 2000, Słownik gwar śląskich, t. I, PIN–Instytut Śląski, Opole.
• Żarski Waldemar, 1992, Kulinaria w Panu Tadeuszu, w: Władysław Dynak, Jacek Kolbuszewski, red., Studia o Mickiewiczu, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 102–114.
• Żarski Waldemar, 1993, Kulinarna scena w Panu Tadeuszu i Przedwiośniu, w: Jacek Kolbuszewski, red., Księga w 170 rocznicę wydania Ballad i romansów Adama Mickiewicza, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław, s. 329–337.

Identifiers

ISSN

0076-0390