Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

PL EN


2012 | 2(20) | 359-410

Article title

Służba Bezpieczeństwa wobec przekształceń ekonomicznych w Polsce 1980–1989. Przyczynek do badań nad ingerencją polskich służb specjalnych w gospodarkę

Content

Title variants

EN
The Security Service of the Ministry of Interior in the face of economic changes in Poland in the years 1980–1989. Article aimed at discussing research on the interference of Polish security services in PRL economy

Languages of publication

PL

Abstracts

EN
This article summarises the findings concerning the connections between the civil security apparatus and the PRL economy, and presents a more precise definition of the field of research. Until now, research findings allowed historians to, at most, formulate general theses and put forward initial research postulates. Many researchers representing various fields of humanistic and socioeconomic sciences took up the issue of the relations between Polish security services and the economic situation in the PRL. This issue also attracted the attention of journalists. In the case of historians, methodological difficulties are posed mainly by analysis, interpretation and evaluation of the materials created and accumulated by the SB in connection with the facility protection of PRL financial institutions and industrial enterprises. This documentation is brimming with specialist terminology (e.g. in the scope of macroeconomics or trade law), and some terms are still rooted in the previous political system. The first part of the article presents the organisational development of the economy invigilation division of the SB, starting from the 1940s until the Industry Protection Department established at the end of the PRL. The second part focuses on selected areas of activity of SB division III-A/V/OG SB in the 1980s. On the basis of the results of a poll carried out in the Katowice Province and by means of quantitative methods, the hypothetical scale of interference into the state’s economy was estimated. In the third part, on the basis of SB operational materials and ASW (Internal Affairs Academy) training publications, the author attempted to define the actual scope of interest of the operational division in the invigilation of the economy. Four basic areas of SB activities have been discerned: 1. counteracting economic crimes, 2. protection of classified information, 3. analysis, evaluation and forecasting of the state’s economic development, 4. counteracting anti-system activity. The author put forward the hypothesis that in the 1980s, division V of the SB underwent the process of professionalization towards a specific “ central anti-corruption office”, and at the same time shed its political dependencies. The second part deals with the reaction of the SB to the dynamic and radical changes in the economic system of the country in the second half of the 1980s (commercialisation and privatisation of enterprises owned by the Treasury) and the pathologies that accompanied them (emancipation of nomeclature, i.e. the granting of ownership rights to state, communal or cooperative property to officials who held key administrative positions in the country, embezzlement). The materials showing the attitude of the heads of the ministries to the deregu- lation of the socialist economy are completed with SB reports on the Polish society’s approaches during economic changes, not only those initiated by the cabinet of Mieczysław Rakowski, but also those launched by the government of Tadeusz Mazowiecki and Finance Minister Leszek Balcerowicz.

Keywords

Contributors

References

  • R. Kasprów, J. Łęski, BIG, czyli jak powstawała „czerwona pajęczyna”, „Życie”, 30 IV – 1 V 1997, , Nierealny scenariusz. Z Januszem Lewandowskim, ministrem prywatyzacji w rządach Jana Bieleckiego i Hanny Suchockiej, rozmawia Rafał Kasprów, „Życie”, 26–27 VIII 1997, , R. Kasprów, J. Łęski, Tajemnice „Handlowego”, „Życie”, 26 V 1997, , J. Tittenbrun, Upadek socjalizmu realnego w Polsce, Poznań 1992, ; J. Tittenbrun, Z deszczu pod rynnę. Meandry polskiej prywatyzacji, t. 1–4, Poznań 2007, A. Dudek, Reglamentowana rewolucja. Rozkład dyktatury komunistycznej w Polsce 1980–1990, Kraków 2004, A. Dudek, Historia polityczna Polski 1989–2005, Kraków 2007, R.A. Ziemkiewicz, Michnikowszczyzna. Zapis choroby, Warszawa 2006, A. Bečka, J. Molesta, Sprawozdanie z likwidacji majątku byłej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Sopot–Warszawa 2000, A. Zybertowicz, W uścisku tajnych służb. Upadek komunizmu i układ postnomenklaturowy, Komorów 1993, I. Rosińska, P. Rabiej, „Droga cienia”. Wachowski bez cenzury, Łódź 1993, J. Staniszkis, Postkomunizm. Próba opisu, Gdańsk 2005, J. Staniszkis, Kapitalizm polityczny i jego dynamika (IV i V 1997) [w:] Wielka transformacja. Zmiany ustroju w Polsce po 1989 r., red. I. Krzemiński, Warszawa 2011, Maciej Bałtowski, Maciej Miszewski Transformacja gospodarcza w Polsce, Warszawa 2006, Waldemar Wojtasik, Ekonomia i polityka w okresie transformacji [w:] Transformacja systemowa w Polsce 1989–2009. Próba bilansu, red. R. Glajcar, A. Wojtasik, Katowice 2009, s. 324, Transformacja systemowa w Polsce, red. K. Żukrowska, Warszawa 2010, M. Nasiłowski, Ekonomia w procesie przekształceń systemowych, Warszawa 1990, M. Nasiłowski, Transformacja systemowa w Polsce, Warszawa 1995, M. Nasiłowski, Czy terapia szokowa była w Polsce uzasadniona. Transformacja gospodarki, Warszawa 1997, M. Miszewski, Transformacja gospodarcza Polski, Katowice 2001, Ł. Paprotny, Drugi etap reformy gospodarczej (luty 1988 – sierpień 1989) [w:] Gospodarka i społeczeństwo w czasach PRL-u (1944–1989), red. E. Kościk, T. Głowiński, Wrocław 2007, s. 354–366, D.T. Grala, Reformy gospodarcze w PRL (1982–1989). Próba ratowania socjalizmu, Warszawa 2005, Grzegorz Kołodko, Transformacja polskiej gospodarki. Sukces czy porażka, Warszawa 1997, L. Balcerowicz, Socjalizm, kapitalizm, transformacja. Szkice z przełomu epok, Warszawa 1997, L. Balcerowicz, Państwo w przebudowie, Kraków 1999, W. Baka, W tyglu transformacji ustrojowej: szkice i komentarze, Warszawa 2004, W. Baka, Zmagania o reformę. Z dziennika politycznego 1980–1990, Warszawa 2007, D. Jarosz, M. Pasztor, Afera mięsna: fakty i konteksty, Toruń 2004, J. Kochanowski, Tylnymi drzwiami. „Czarny rynek” w Polsce 1944–1989, Warszawa 2010, K. Łojan, Struktury gospodarcze katowickiej Służby Bezpieczeństwa w czasach schyłku systemu. Zarys zagadnienia [w:] Upadek systemu komunistycznego na Górnym Śląsku. Wokół przemian 1989 roku w województwach katowickim i opolskim, red. A. Dziuba, S. Rosenbaum, Katowice 2010, s. 341–354, A. Zawistowski, Kombinat. Dzieje Zambrowskich Zakładów Przemysłu Bawełnianego – wielkiej inwestycji planu sześcioletniego, Warszawa–Białystok 2009, R. Klementowski, W cieniu sudeckiego uranu. Kopalnictwo uranu w Polsce w latach 1948–1973, Wrocław 2010, K. Madej, Bezradność lub represja. Władze wobec przestępczości gospodarczej w PRL (1956–1970), Warszawa 2010, K. Madej, Korupcja w PRL w latach 1956–1980 [w:] PRL – trwanie i zmiana, red. D. Stola, M. Zaremba, Warszawa 2003, s. 249–280, Spółdzielczość mieszkaniowa. Władze PRL wobec niezależnej inicjatywy społecznej (1961–1965), Warszawa 2003, W. Frazik, Etaty niejawne, praca pod przykryciem, grupy interwencyjne, konsultanci – nowe formy pracy operacyjnej pionu III Służby Bezpieczeństwa w zakładach pracy według dokumentu z 1972 r. [w:] Osobowe źródła informacji – zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2008, A. Paczkowski, Rezydentura wywiadu MSW w Ministerstwie Przemysłu Maszynowego (1971–1983) [w:] „Budujemy socjalizm”. Materiały pokonferencyjne, red. R. Klementowski, S. Ligarski, Warszawa 2010, s. 47–60, W. Bagieński, Wkład wywiadu gospodarczego w rozwój przemysłowy w dekadzie Edwarda Gierka [w:] Dekada Gierka. Wnioski dla obecnego okresu modernizacji Polski, red. K. Rybiński, Warszawa 2011, s. 57–72, Instrukcje pracy kontrwywiadowczej Wojskowej Służby Wewnętrznej wraz z instrukcjami prowadzenia dokumentacji i ewidencji (1957–1990), wstęp i oprac. B. Kapuściak, Kraków 2010, S. Cenckiewicz, Długie ramię Moskwy. Wywiad wojskowy Polski Ludowej 1943–1991, Poznań 2011, A. Macierewicz, Raport o działaniach żołnierzy i pracowników WSI oraz wojskowych jednostek organizacyjnych realizujących zadania w zakresie wywiadu i kontrwywiadu wojskowego przed wejściem w życie ustawy z dnia 9 lipca 2003 r. o Wojskowych Służbach Informacyjnych w zakresie określonym w art. 67. ust. 1 pkt 1–10 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. „Przepisy wprowadzające ustawę o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego oraz ustawę o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego” oraz o innych działaniach wykraczających poza sprawy obronności państwa i bezpieczeństwa Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, 2007, Ł. Skoneczny, Rola Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w systemie bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” 2009, nr 1, s. 25–28 L. Korzeniowski, A. Pepłoński, Wywiad gospodarczy: historia i współczesność, Kraków 2005, B. Martinet, Y.M. Marti, Wywiad gospodarczy: pozyskiwanie i ochrona informacji, przekł. K. Bolesta-Kukułka, Warszawa 1999, M. Minkina, Współczesny wywiad, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2008, R. 9, nr 1 (121), s. 93-118, Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 1: 1944–1956, red. K. Szwagrzyk, Warszawa 2005, A. Dziuba, Jeden z frontów walki o Plan Sześcioletni. O działalności referatów Ochrony Przemysłu w Gliwicach [w:] Władza, polityka i społeczeństwo w Gliwicach w latach 1939–1989, red. B. Tracz, Katowice–Gliwice 2010, s. 116–117, M. Bortlik-Dźwierzyńska, Ochrona przemysłu [w:] Fundament systemu zniewolenia. Z działalności wojewódzkich struktur Urzędu Bezpieczeństwa w Katowicach 1945–1956, red. A. Dziurok, A. Dziuba, Katowice 2009, s. 342–377, W. Ciastoń, E. Cilecki, Organizacja operacyjnej ochrony gospodarki narodowej, Departament Szkolenia i Doskonalenia Zawodowego MSW, Warszawa 1984, Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 2: 1956–1975, red. P. Piotrowski, Warszawa 2006, Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 3: 1975–1990, red. P. Piotrowski, Warszawa 2008, Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa wobec kościołów i związków wyznaniowych 1945–1989, red. A. Dziurok, Warszawa 2004, Polskie służby specjalne. Słownik, red. K.A. Wojtaszczyk, Warszawa 2011, Kadra bezpieki 1945–1990. Obsada stanowisk kierowniczych aparatu bezpieczeństwa w województwach śląskim/katowickim, bielskim i częstochowskim, red. W. Dubiański, A. Dziuba, A. Dziurok, Katowice 2009, Ludzie bezpieki województwa krakowskiego. Obsada stanowisk kierowniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w województwie krakowskim w latach 1945–1990. Informator personalny, red. W. Frazik, F. Musiał, M. Szpytma, M. Wenklar, Kraków 2009, Instrukcje pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa 1945–1989, oprac. i wstęp T. Ruzikowski, Warszawa 2004, Służba Bezpieczeństwa MSW a system bankowy PRL w dobie przekształceń gospodarczych drugiej połowy lat osiemdziesiątych XX w. Wstęp do analizy zagadnienia, „Studia Polityczne” (PAN) nr 30, s. 109-158. M. Bałtowski, M. Miszewski, Transformacja gospodarcza w Polsce, Warszawa 2006, PWN M. Jabłonowski, Agonia systemu. Ostatni etap gospodarki nakazowo-rozdzielczej [w:] Polski rok 1989. Sukcesy, zaniechania, porażki, cz. 1, red. M. Jabłonowski, S. Stępka, S. Sulowski, Warszawa 2009, s. 189, A. Suwalski, Problemy polskiej prywatyzacji. Ekonomiczno-społeczne uwarunkowania przekształceń własnościowych w latach 1990–1996, Poznań 1997, Z. Siemiątkowski, Wywiad a władza. Wywiad cywilny w systemie sprawowania władzy politycznej PRL, Warszawa 2009, M. Jarosz, Władza, przywileje, korupcja, Warszawa 2004, Prawo policyjne, t. 1 (komentarz), oprac. T. Hanusek i in., Katowice 1992, A. Dziuba, Tychy w nowych granicach administracyjnych 1975–1991 [w:] Tychy. Monografia historyczna, red. R. Kaczmarek, Tychy 2012, Informator o zasobie archiwalnym Instytutu Pamięci Narodowej (stan na dzień 31 grudnia 2008 roku), red. J. Bednarek, R. Leśkiewicz, Warszawa 2009,

Document Type

Publication order reference

Identifiers

YADDA identifier

bwmeta1.element.desklight-11994659-57df-429e-aef9-617ca32e570b
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.