A NEW DEDICATORY INSCRIPTION FROM NOVAE (MOESIA INFERIOR)

• Authors: Tomas Agnieszka

Title variants

PL

Nowo odkryta inskrypcja dedykacyjna z Novae (Mezja Dolna)

• Languages of publication: EN PL

Abstracts

PL

W roku 2013 w ramach projektu badań nieinwazyjnych, realizowanych w okolicy obozu legionowego w Novae (Mezja Dolna), prowadzono prospekcję na terenie stanowiska archeologicznego położonego nieco ponad 2,5 km na wschód od obozu, w miejscu ostrite Mogili, uważanym za cywilne osiedle (vicus) (Ryc. 1). W trakcie badań powierzchniowych prowadzonych w 2013 r. zlokalizowano wiele miejsc ze śladami nowożytnych wkopów rabunkowych. W jednym z nich widoczny był fragment muru o grubości ok. 0,60 m, zbudowanego z piaskowca łączonego szarą zaprawą (Ryc. 2). Po oczyszczeniu wkopu i muru okazało się, że w murze znajdują się dwa fragmenty inskrypcji wykutej w lekko porowatym wapieniu o białożółtej barwie oraz kawałek gzymsu wykonany z innego, szarobiałego wapienia (Ryc. 3, 4). Na powierzchni obu fragmentów widoczne są ślady gradziny oraz liniowania, w niektórych miejscach korygowanego. Wykonanie napisu jest dość staranne, choć niektóre litery wykonano mniej precyzyjnie, nie zawsze trzymając się liniowania i zachowując precyzję w liternictwie, a interlinie są różnej szerokości (Ryc. 4). Wymiary gzymsu, sposób jego wykonania i materiał, z którego go wykuto (wapień gruzełkowaty o szarobiałej barwie) wskazują, że pochodzi z innego obiektu i nie ma związku z fragmentami inskrypcji. Natomiast fragmenty 1 i 2 pochodzą z jednego napisu, zawierającego tytulaturę cesarską, z imieniem Pertinax w datiwie, w formie Pertenaci. Imię Pertinax nosiło dwóch cesarzy - Pertynaks i Septymiusz Sewer, z których tylko ten drugi po zwycięstwie w pierwszej wojnie na wschodzie, 28 VIII 195 r. przy¬ął tytuł Arabicus i Adiabenicus oraz w tym samym roku - tytuł Pius. Analogiczne napisy wymieniające tytulaturę Septymiusza Sewera pozwalają w dużej mierze zrekonstruować napis (Ryc. 5). Dwie ostatnie kreski w miejscu, gdzie powinien znajdować się numer pełnionej wówczas tribunicia potestas, wskazują na III lub VII (fragment 1, linia 4). Chodziłoby zatem o okres między 10 XII 194 a 10 XII 195, bądź też 10 XII 199 a 10 XII 200 r. Z uwagi na fakt, że w proponowanej rekonstrukcji napisu, opartej na zachowanych fragmentach, brak wystarczającej przestrzeni na ty¬tuł Parthicus maximus przyjęty przez Septymiusza Sewera w styczniu 198 roku, należy sądzić, że pochodzi on z okresu po pierwszej wojnie na wschodzie, ale w trakcie trzeciej tribuniciapotentas. Z dużym prawdopodobieństwem można także wykluczyć wczesną jesień roku 195, bowiem zaraz po zakończeniu pierwszej wojny partyjskiej tytulatura Septymiusza Sewera, zarówno na monetach, jak i inskrypcjach, zawierała podwójne cognomina triumfalne: Parthicus Arabicus i Parthicus Adiabenicus. Tytuł Parthicus cesarz odrzucił po powrocie do Rzymu i wkrótce zastąpił go prostszą formułą Arabicus Adiabenicus. Pomiędzy końcem roku 195 a 10 grudnia 196 r. Sewer przyjął tytuł imperatora po raz ósmy i pełnił czwartą tribuniciapotestas, a zatem napis można rekonstruować następująco: Im[p(eratori) Caes(ari) L(ucio) Septimio Seve]/ro Pi[o Per\tenaci [Aug(usto) Arab(ico)\ / Adiab(enico) [p(atri) p(atriae) po\nt(ifici) m(aximo) [tr(ibunicia) pot(estate)] / IIIim[p(eratori) VIIIco(n)\s(uli) II.[—\ / [,\«jp[—\ Inskrypcję należy więc datować na okres między 28 VIII a 10 XII 195. Tytulatura cesarska w datiwie wskazuje na dedykację - najprawdopodobniej o charakterze honoryfikacyjnym lub budowlanym. Wielkość liter wpasowana w zrekonstruowany tekst pozwala obliczyć rozmiar pola epigraficznego, które musiało wynosić około 50x125 cm. Takie rozmiary wskazują na monumentalny obiekt lub pomnik wystawiony w miejscu publicznym, o odpowiednio dużej przestrzeni. Napis należy zatem bezsprzecznie uznać za przeniesiony z Novae. Niestety, tekst urywa się w miejscu, gdzie znajdowała się nazwa bądź imię wystawcy. W Novae odkryto dotychczas osiem inskrypcji zawierających tytulaturę Septymiusza Sewera, z tego tylko jedną z pierwszego okresu jego panowania. Jest nią dedykacja odprimi ordines et centuriones, odkryta w roku 1991 na terenie komendantury legionowej w Novae. Tekst ten powstał w roku 196, jednak sposób jego wykonania i liternictwo są inne niż w publikowanych tutaj fragmentach. Poza Novae, inskrypcje oficjalne z Mezji Dolnej wystawione dla tego cesarza przed rokiem 197 znane są z Tomi, Sexaginta Prista oraz z terenu dzisiejszej Dobrudży. Większa liczba napisów datowanych na okres po roku 198 z terenu prowincji naddunajskich i Dacji wynika zapewne ze zwiększonej aktywności budowlanej i fundacyjnej, jak i ostatecznego ugruntowania się pozycji cesarza po pokonaniu rywali. Związki Septymiusza Sewera z Mezją Dolną, a w szczególności z legionem I Italica, były znaczące, choć sam cesarz nie był chyba częstym gościem prowincji. Jednym z jego wiernych dowódców był legat wspomnianego legionu, L. Marius Maximus Perpetuus Aurelianus, który jako dux poprowadził armię Mezji na Byzantion, a potem przeciw Klodiuszowi Albinusowi, rywalowi Sewera. Wiele miast prowincji naddunajskich było beneficjentami cesarskich postanowień już od roku 194, a historycy twierdzą zgodnie, że cesarz w dużej mierze nagradzał bądź karał mieszkańców miast, zależnie od ich postaw w wojnie domowej, która wyniosła go na tron, a jego pozytywne decyzje odczuły m.in. Panonia i Dacja. Wobec wsparcia otrzymanego ze strony dowódcy legionu I Italskiego, Novae i jego żołnierze jawili się jako lojalni sprzymierzeńcy cesarza. Po kapitulacji Byzantion pod koniec 195 r. i trzech miesiącach marszu, 6 kwietnia 196 r. cesarz dotarł do viminacium, zapewne kierując się tam przez Trację i Mezję. Część armii Mariusza Maximusa, w tym oddziały legionów IItalica i IX Claudia pomaszerowały na zachód wraz z cesarzem, część powróciła z Byzantion nad Dunaj. Z pewnością napis ku czci Septymiusza Sewera jest świadectwem lojalności mieszkańców Novae (najprawdopodobniej wojskowych, choć możliwe także, że jakiejś grupy cywilów). Wtórne użycie kamienia w starannie skonstru¬owanym murze na stanowisku ostrite Mogili, które prawdopodobnie było osiedlem cywilnym (vicus) położonym w sąsiedztwie Novae, wskazuje na zasiedlenie tego miejsca i aktywność budowlaną także po początku III w., co potwierdza także datowanie znalezisk ruchomych.

• Publisher: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
• Journal: Światowit
• Year: 2014
• Volume: Tom XI (LII), fasc. A
• Pages: 79-86

Contributors

author

Tomas Agnieszka