Prymas Stefan Wyszyński jako ordynariusz wiernych obrządku ormiańskiego. Szkic do dziejów religijnych diaspory Ormian polskich w latach 1957-1981

• Authors: Białkowski Michał

Title variants

EN

Primate Stefan Wyszyński as the Ordinary of Believers of the Armenian Rite. A Sketch of the Religious History of the Armenian Diaspora in Poland in 1957-1981

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Katolicy obrządku ormiańskiego po zakończeniu drugiej wojny światowej musieli opuścić swoje siedziby na południowo-wschodnich Kresach i osiedlić się w nowych granicach Polski. Od 1957 r. ich ordynariuszem – na mocy uprawnień nadzwyczajnych nadanych przez Stolicę Apostolską – był Prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński. Pod koniec lat pięćdziesiątych XX w. ukształtowały się dwa główne ośrodki religijne tego obrządku. Pierwszy wokół kościoła Trójcy Świętej w Gliwicach, który stał się sanktuarium Matki Bożej Łysieckiej. Do 1964 r. rektorem tej świątyni był ks. Kazimierz Roszko, a po jego wyjeździe za granicę ks. Kazimierz Romaszkan. Drugie centrum obrządku ormiańskiego stanowił kościół św. Piotra i Pawła w Gdańsku, gdzie od 1959 r. odbierał cześć cudowny obraz Matki Bożej Łaskawej ze Stanisławowa. Duszpasterzem Ormian polskich w Gdańsku był ks. Kazimierz Filipiak. Wśród problemów duszpasterskich na pierwszy plan wysuwały się brak własnych świątyń oraz malejąca liczba duchownych.

EN

After the end of the Second World War, Catholics of the Armenian rite had to leave their homes in the territory of the south-eastern Borderlands and settle within the new borders of Poland. Under special authorisation granted by the Holy See, the Primate of Poland, Cardinal Stefan Wyszyński, became their ordinary in 1957. At the end of the 1950s, two main religious centres of this rite were formed. The first of them was centred on the church of the Holy Trinity in Gliwice, which became the sanctuary of Our Lady of Łysiec. Until 1964, the Rector of this church was Fr Kazimierz Roszko, and when he moved abroad, Fr Kazimierz Romaszkan. The second centre of the Armenian rite was the church of Saints Peter and Paul in Gdańsk, where a miraculous image of Our Lady of Grace from Stanislavov had been worshipped since 1959. In Gdańsk, the chaplain of the Polish Armenians was Fr Kazimierz Filipiak. The most important pastoral problems were the lack of churches of their own and a decreasing number of priests.

Keywords

PL

Ormianie w Polsce; obrządek ormiański; kardynał Stefan Wyszyński

EN

Armenians in Poland; Armenian rite; Cardinal Stefan Wyszyński

• Publisher: Gdańskie Seminarium Duchowne, Kuria Metropolitalna Gdańska
• Journal: Studia Gdańskie
• Year: 2019
• Issue: 45
• Pages: 149-171

Contributors

author

Białkowski Michał

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

References

• Archiwum Archidiecezjalne Warszawskie (AAW ), Sekretariat Prymasa Polski (SPP), Protokoły Konferencji Episkopatu Polski: sygn. II 4 213.
• Archiwum Archidiecezjalne Warszawskie (AAW ), Sekretariat Prymasa Polski (SPP), Diecezje, Obrządek ormiański: sygn. II 1 122.
• Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie (AAG ), S. Wyszyński, „Pro memoria”: 1957, 1958, 1964.
• Białkowski, M., Protokoły konferencji polskich ojców soborowych. Zbiór dokumentów 1962-1965, Lublin 2019.
• Ksiądz Bolesław Kominek. Wspomnienia i dokumenty pastoralne pierwszego administratora apostolskiego Śląska Opolskiego (1945–1951), zebrał, opracował i przypisami opatrzył A. Hanich, t. 2, Opole 2012.
• Zbiory Fundacji Ormiańskiej, K. Filipiak, Sprawozdanie z działalności duszpasterskiej Kościoła ormiańsko-katolickiego w Polsce, k. 1-13, Gdańsk, 10 IV 1984 r.
• Barącz, S., Rys dziejów ormiańskich, Tarnopol 1869.
• Chodubski, A., O osadnictwie ormiańskim na Wybrzeżu Gdańskim, „Słupskie Studia Historyczne” 3 (1993), s. 83-95.
• Chowaniec, Cz., Ormianie w Stanisławowie w XVII i XVIII wieku, Stanisławów 1928.
• Dzwonkowski, R., Leksykon duchowieństa polskiego represjonowanego w ZSRR 1939-1988, Lublin 2003.
• Hanich, A., Czas przełomu. Kościół katolicki na Śląsku Opolskim w latach 1945–1946, Opole 2008.
• Hanich, A., Ksiądz infułat Bolesław Kominek, pierwszy administrator apostolski Śląska Opolskiego (1945–1951), t. 1, Opole 2012.
• Isakowicz-Zaleski, T., Arcybiskup ormiański Izaak Mikołaj Isakowicz „Złotousty” – duszpasterz, społecznik i patriota, Kraków 2001.
• Isakowicz-Zaleski, T., Słownik biograficzny duchownych ormiańskich oraz duchownych rzymskokatolickich pochodzenia ormiańskiego w Polsce w latach 1750-2000, Kraków 2001.
• Janusz, B., „Mons Pius” Ormian lwowskich, Lwów 1928.
• Kawa, S., Stefan Wyszyński – kompetencje dotyczące wiernych obrządku greckokatolickiego w Polsce, „Kościół i Prawo” 6/19 (2017), s. 133-142.
• Kościół katolicki w Polsce 1918-1990. Rocznik statystyczny, red. L. Adamczuk–W. Zdaniewicz, Warszawa 1991.
• Król-Mazur, R., Przemiany społeczności ormiańskiej Polsce pod wpływem unii ze Stolicą Apostolską, „Krakowskie Pismo Kresowe” 8 (2014), s. 15-64.
• Krucki, Ł., Archidiecezja lwowska obrządku ormiańskiego w świetle schematyzmu archidiecezjalnego z 1939 r., „Roczniki Teologiczne” 64 (2017), s. 75-97.
• Krukowski, J., Uprawnienia nadzwyczajne Stefana Wyszyńskiego, Prymasa Polski, wobec zagrożeń Kościoła ze strony reżimu komunistycznego, „Studia Prymasowskie” 5 (2011), s. 29-42.
• Krzyżowski, T., Archidiecezja lwowska obrządku ormiańskokatolickiego w latach 1902-1938, praca doktorska obroniona 30 maja 2018 r. w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim [mps].
• Lechicki, Cz., Kościół ormiański w Polsce (zarys historyczny), z przedm. D. Kajetanowicza, Lwów 1928.
• Magocsi, P. R., Historia Ukrainy. Ziemia i ludzie, tł. M. Król, A. Waligóra-Zblewska, red. i wstęp A. Świątek, posłowie A. A. Zięba, Kraków 2017.
• Miasta wielu religii. Topografia sakralna ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. M. Jakubowski–M. Sas–F. Walczyna, Warszawa 2016.
• Mikołajczuk, K., Uprawnienia Kardynała Stefana Wyszyńskiego wobec Kościoła Greckokatolickiego w archiwaliach Prymasa i Konferencji Episkopatu Polski, Lublin 2014.
• Obertyński, Z., Historia Kościoła ormiańskiego w Polsce, Warszawa 1990.
• Pelczar, R., Stowarzyszenia religijne Ormian polskich w XVI-XVIII w., „Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce” 106 (2006), s. 163-196.
• Pełczyński, G., Ormianie w XX wieku. Zarys najważniejszych problemów, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego” 889 (2015), Acta Politica nr 34, s. 5-25.
• Petrowicz, G., La Chiesa Armena in Polonia e nei paesi limitrofi. Parte terza 1686-1954, Roma 1988.
• Petrowicz, G., La Chiesa Armena in Polonia. Parte prima 1350-1624, Roma 1971.
• Petrowicz, G., L’Unione degli Armeni di Polonia con la Santa Sede (1626-1686), Roma 1950.
• Stopka, K., Kościół ormiański na Rusi w wiekach średnich, „Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce” 62 (1984), s. 27-95.
• Stopka, K., Ormianie w Polsce dawnej i dzisiejszej, Kraków 2000.
• Stopka, K., Tożsamość Ormian w Galicji, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, Prace Historyczne 144 (2017), s. 335-355.
• Śmigiel, K., Prymasostwo polskie. Instytucja, prymasi, dokumenty, Warszawa 2018.
• Wasyl, F., Ormianie w przedautonomicznej Galicji. Studium demograficzno-historyczne, Kraków 2015.
• Zakrzewska-Dubasowa, M., Ormianie w dawnej Polsce, Lublin 1982.
• Z dawna Polski Tyś Królową. Koronowane wizerunki Matki Bożej 1717-1990, oprac. S.M. Grażyna od Wszechpośrednictwa M.B.–S.M. Gizela od Niepokalanego Serca Maryi–R. Szymczak, Szymanów 1990.
• Żaryn, J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944-1989), Warszawa 2003.