Elementy tricksteriady w dawnych polskich i rosyjskich zwyczajach kolędniczych

• Authors: Zalewska Anna

Title variants

EN

Elements of “tricksteriada” in old Polish and Russian carolling customs

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem niniejszego artykułu jest analiza porównawcza działalności polskich i rosyjskich kolędników, którą rozpatrywać można w kategoriach symbolicznej tricksteriady. Jako materiał źródłowy wykorzystano opisy zwyczajów kolędniczych kultywowanych w XIX i na początku XX wieku, zawarte głównie w opracowaniach etnograficznych. Wspomniany wyżej problem nie doczekał się do chwili obecnej opracowań wykraczających poza dość zdawkowe uwagi dotyczące tricksterskiej natury przebierańców oraz ich zabaw. Kultura ludowa, tj. twór synkretyczny, ukształtowana została z elementów pogańskich i chrześcijańskich. W kontekście podjętej w niniejszym artykule tematyki dowodzą tego obrzędy słowiańskie, takie jak bożonarodzeniowe i noworoczne kolędowanie. „Przybysze z innego świata”, przebrani za zwierzęta oraz postacie antropomorficzne, naruszają kultu-rowe tabu. Czas karnawału sprawia, że dochodzi do odwrócenia porządków: akceptowane jest wówczas nawet obsceniczne zachowanie. Kolędnicy występujący w roli wędrownych aktorów wydają się zatem wcieleniem błazna na scenie.

EN

This paper provides a comparative analysis of Polish and Russian carolling activity, which may be considered as a symbolic celebration of “tricksteriada”. Descriptions of carolling customs cultivated in the 19th- and at the beginning of the 20th century, primarily in ethnographic studies, were used as the source material. The issue mentioned above, to date, has not been studied, except quite limited comments concerning the “trickster” nature of masqueraders and their plays. Folk culture, i.e. a syncretic creation, was formed by pagan and Christian elements. In the context of the subject of this paper, rituals such as Christmas and New Year’s carolling prove its Slavic origin. The “supernatural visitors”, dressed as animals and anthropomorphic characters, violate cultural taboos. During carnival the order is reversed and provocative behaviour is acceptable. The carollers, in their role as traveling actors, seem to impersonate jesters in plays.

Keywords

EN

“tricksteriada”; carolling customs; folk culture; carnival; Slavic rites

• Publisher: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
• Journal: Acta Polono-Ruthenica
• Year: 2020
• Volume: Tom 2 Nr XXV
• Pages: 121-136

Dates

published

2020-06-30

Contributors

author

Zalewska Anna

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Polska

References

• Bachtin Michaił. 1975. Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu. Transl. Goreniowie A.A. Cracow, Wydawnictwo Literackie. (In Polish)
• Bachtin Michaił. 2010. Ludowe formy świąt karnawałowych. In: Antropologia widowisk. Zagadnienia i wybór tekstów. Ed. Kolankiewicz L. Transl. Goreniowie A.A. Warsaw, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, pp. 373–384. (In Polish)
• Bahtin Mihail. 1963. Problemy poètiki Dostoevskogo [Problems of Dostoevsky’s Poetics]. Moscow, Sovetskij pisatelʹ. (In Russian)
• Bakanurskij Anatolij. 2003. Mediatorzy w kulturze ludowej: sacrum śmierci i gra w zmartwychwstanie. Transl. Pastusiak M., Radolińska W. “Humanistyka i Przyrodoznawstwo” no 9, pp. 129–137. (In Polish)
• Bieńkowski Ryszard. 2000. Teoria karnawalizacji a kultura ludowa. In: Teoria karnawalizacji. Konteksty i interpretacje. Eds Stoff A., Skubaczewska-Pniewska A. Toruń, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, pp. 137–156. (In Polish)
• Bogucka Maria. 1994. Staropolskie obyczaje w XVI–XVII wieku. Warsaw, Państwowy Instytut Wydawniczy. (In Polish)
• Bystroń Jan Stanisław. 1933. Dzieje obyczajów w dawnej Polsce: wiek XVI–XVIII. Vol. 1. Warsaw, Nakładem Księgarni Trzaski, Everta i Michalskiego. (In Polish)
• Caillois Roger. 1973. Żywioł i ład. Transl. Tatarkiewicz A. Warsaw, Państwowy Instytut Wydawniczy. (In Polish)
• Czachowski Hubert. 2004. Geneza i funkcje kolędowania. In: Akwizytorzy szczęścia. O dawnych i współczesnych kolędnikach: komentarz wystawy. Toruń, ME, pp. 7–21. (In Polish)
• Goffman Erving. 2008. Człowiek w teatrze ż ycia codziennego. Transl. Datner-Śpiewak H., Śpiewak P. Warsaw, Wydawnictwo Aletheia. (In Polish)
• Golka Marian. 2004. Pojmowanie zabawy. In: Karnawalizacja. Tendencje ludyczne w kulturze współczesnej. Eds Grad J., Mamzer H. Poznań, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, pp. 11–24. (In Polish)
• Grad Jan. 2004. Problem karnawalizacji kultury współczesnej. In: Ludyczny wymiar kultury, Eds Grad J., Mamzer H. Poznań, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, pp. 9–20. (In Polish)
• Grochowski Piotr. 2009. Dziady. Rzecz o wędrownych żebrakach i ich pieśniach. Toruń, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. (In Polish)
• Huizinga Johan. 2007. Homo ludens. Zabawa jako źródło kultur y. Transl. Kurecka M., Wirpsza W. Warsaw, Wydawnictwo Aletheia. (In Polish)
• Ivleva Larisa. 1994. Râženʹe v russkoj tradicionnoj kulʹture [The Mummers’ Play in Traditional Russian Culture]. St. Petersburg, Rossijskij institut istorii iskusstv. (In Russian)
• Jasiewicz Katarzyna, Olędzki Łukasz. 2004. Przeszłość w przestrzeni ludycznej – szkic o krajobrazie neopoganizmu w Polsce. In: Karnawalizacja. Tendencje ludyczne w kulturze współczesnej. Eds Grad J., Mamzer H. Poznań, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, pp. 87–102. (In Polish)
• Linkner Tadeusz. 2018. Słowiańskie bogi i demony. Gdańsk, Wydawnictwo Marpress. (In Polish)
• Lipoveckij Mark. 2009. Trikster i “zakrytoe obŝestvo” [Trickster and “Closed” Society]. “Novoe Literaturnoe Obozrenie” no 6 (100), pp. 224–245. Available at: https://magazines.gorky.media/nlo/2009/6/trikster-i-zakrytoeobshhestvo.html (Accessed 05 March 2020). (In Russian)
• Lurker Manfred. 2011. Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach. Transl. Wojnakowski R. Warsaw, Wydawnictwo Aletheia. (In Polish)
• Michajłowa Katia. 2010. Dziad wędrowny w kulturze ludowej Słowian. Transl. Karpińska H. Warsaw, Oficyna Naukowa. (In Polish)
• Meletinskij Eleazar. 1979. Paleoaziatsk ij mifologičesk ij èpos. Cikl Vorona [Paleoasiatic Mythological Epic: the Cycle of Raven]. Moscow, Nauka. (In Russian)
• Meletinskij Eleazar. 2000. Poètika mifa [The Poetics of Myth]. Moscow, “Vostočnaâ literatura” RAN. (In Russian)
• Polnoe sobranie russkih letopisej [The Complete Collection of Russian Chronicles]. 2003. Vol. 40: Gustynskaâ letopisʹ [The Gustyn Chronicle]. Eds Buganov V.I., Rybakov B.A. St. Petersburg, Dmitrij Bulanin. (In Russian)
• Scheub Harold. 2012. Trickster and Hero: Two Characters in the Oral and Written Traditions of the World. Madison, University of Wisconsin Press. (In English)
• Slavânskie drevnosti. Ètnolingvističeskij slovarʹ [Slavic Antiquity. Ethnolinguistic Dictionary]. 1999. Ed. Tolstoj N.I. Vol. 2. Moscow, Meždunarodnye otnošeniâ. (In Russian)
• Slavânskie drevnosti. Ètnolingvističeskij slovarʹ [Slavic Antiquity. Ethnolinguistic Dictionary]. 2009. Ed. Tolstoj N.I. Vol. 4. Moscow, Meždunarodnye otnošeniâ. (In Russian)
• Słownik symboli. 2017. Ed. Kopaliński W. Warsaw, Oficyna Wydawnicza Rytm. (In Polish)
• Sznajderman Monika. 2000. Błazen. Maski i metafory. Gdańsk, słowo/obraz terytoria. (In Polish)
• Tomiccy Joanna, Ryszard. 1975. Drzewo życia: ludowa wizja świata i człowieka. Warsaw, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza. (In Polish)
• Wróblewska Violetta. 2000. Humoreski ludowe w świetle teorii karnawalizacji literatury. In: Teoria karnawalizacji. Konteksty i interpretacje. Eds Stoff A., Skubaczewska-Pniewska A. Toruń, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, pp. 181–198. (In Polish)
• Zadrożyńska Anna. 1985. Powtarzać czas początku. Part 1: O świętowaniu dorocznych świąt w Polsce. Warsaw, Wydawnictwo Spółdzielcze. (In Polish)