Od Komitetu Rewolucyjnego do Konferencji Samorządu Robotniczego. Próby budowy samorządności robotniczej po Październiku '56 na przykładzie Zakładów Mechanicznych "Tarnów"

• Authors: Wenklar Michał

Title variants

EN

From the Revolutionary Committeeto the Conference of Workers' Self-Government. The attemps to develop the workers' self-governance after October 1956 on the example of "Tarnów" Mechanical Plants

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Jednym z ważniejszych elementów przemian po Październiku 1956 r. była budowa samorządu robotniczego. W większych zakładach pracy powstawały spontanicznie komitety rewolucyjne i rady robotnicze. W listopadzie 1956 r. uchwalono ustawę o Radach Robotniczych. Realną rolę rad pokazuje przykład Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego (TKR), a następnie Rady Robotniczej z Zakładów Mechanicznych w Tarnowie. Deklarujący walkę o interesy załogi i pełną demokratyzację TKR powstał 2 listopada 1956 r. Komitet współdecydował o sytuacji w mieście i powiecie wysyłając swoich przedstawicieli na posiedzenia komitetów partyjnych i rad narodowych oraz na wiece do innych zakładów pracy. W uzgodnieniu z radami dwóch pozostałych wielkich tarnowskich zakładów przeforsował własnego kandydata na przewodniczącego PMRN oraz wpłynął na układ tarnowskiej listy kandydatów do Sejmu. Pierwsze decyzje TKR w zakładzie miały charakter personalny. Odwołano lub przesunięto na niższe stanowiska szereg pracowników, z reguły członków PZPR, którym zarzucano „stalinowskie” praktyki w zakładzie. Dopilnowano usunięcia sowieckiego doradcy oraz funkcjonariuszy z Referatu Wojskowego UB. 20 grudnia 1956 r. w zorganizowanych przez TKR wyborach została wyłoniona Rada Robotnicza, na czele której stanęli dotychczasowi działacze Komitetu. Rada interweniowała w najistotniejszych dla robotników sprawach – mieszkań pracowniczych, przydziału drewna opałowego, niesłusznych zwolnień, przesunięć czy pozbawienia premii. Działalność Komitetu i Rady spotkała się z przeciwdziałaniem władzy. Do ich liderów były wysyłane listy z pogróżkami, wraz z kończącą się odwilżą w mieście usuwano ich ze stanowisk partyjnych, ostatecznie przewodniczącego Rady zmuszono do rezygnacji. SB inwigilowała środowisko Rady, przeciwko niektórym z działaczy wszczęła sprawy operacyjne. Najaktywniejsi robotnicy zostali usunięci z zakładu. Równolegle trwało ograniczanie ustawowej roli rad, podporządkowywano je partii i związkom zawodowym. Służyło temu utworzenie w kwietniu 1958 r. Konferencji Samorządu Robotniczego oraz nowa ustawa o samorządzie robotniczym z grudnia 1958 r. Przykład Zakładów Mechanicznych po pierwsze pokazuje skalę wpływu rad na wydarzenia odwilży w zakładzie i na przemiany w lokalnych władzach, po drugie dostarcza informacji o metodach, jakimi ograniczano samodzielność rad robotniczych.

Keywords

PL

Październik 1956 samorząd robotniczy rady robotnicze Tarnów Służba Bezpieczeństwa

EN

October 1956 workers' self-government workers' councils Tarnów Security Services

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Pamięć i Sprawiedliwość
• Year: 2016
• Issue: 28
• Pages: 211-231

Contributors

author

Wenklar Michał

• IPN Kraków
• Akademia Ignatianum

References

• Frazik W., Musiał F., Szpytma M., Wenklar M., Ludzie bezpieki województwa krakowskiego. Obsada stanowisk kierowniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w województwie krakowskim w latach 1945–1990. Informator personalny, Instytut Pamięci Narodowej, Kraków 2009
• Gawin D., Wielki zwrot: ewolucja lewicy i odrodzenie idei społeczeństwa obywatelskiego 1956–1976, Wydawnictwo ZNAK, Kraków 2013
• Grabowski W., Delegatura Rządu Rzeczpospolitej na Kraj, Wydawnictwo PAX, Warszawa 1995
• Huta im. T. Sendzimira 1949–1999, oprac. zbior., Trans-Krak, Kraków 1999
• Kloc K., Historia samorządu robotniczego w PRL 1944–1989, Wydawnictwo Uczelniane SGH, Warszawa 1992
• Kuroń J., Wiara i wina. Do i od komunizmu, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1990
• Kwiek J., Rok 1956 w Krakowie i w województwie (wybrane problemy), Instytut Nauk Społecznych AGH, Kraków 1999
• Noga R., Zakłady Mechaniczne Tarnów S.A. 90 lat tradycji, Zakłady Mechaniczne „Tarnów”, Tarnów 2007
• Rady Robotnicze w Polsce 1956, casus FSO, red. G. Ilka, P. Niemczyk, Warszawa 1985
• Sterkowicz Cz., Szkolnictwo jawne i tajne w powiecie tarnowskim, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Tarnów 2001
• Tarnów Zawale. Wielki Przewodnik, t. 11, red. S. Potępa, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Tarnów 2004
• Wenklar M., Nie tylko WiN i PSL. Opór społeczny w latach 1945–1956 w powiecie tarnowskim, Instytut Pamięci Narodowej, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego „Societas Vistulana”, Kraków 2009
• Władyka W., Na czołówce. Prasa w październiku 1956 roku, Warszawa – Łódź 1989
• Żychowska M., Represje komunistyczne w Tarnowskiem 1945–1956, t. 1, Miasto i powiat Tarnów, Kraków 2013
• Herod Cz., Czub A., Rola organizacji społecznych w Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego w Nowym Sączu w latach 1945–1970, „Rocznik Sądecki” 1973, t. XIV
• Kloc K., Rady Robotnicze kontra socjalizm rynkowy [w:] Polska 1956 – próba nowego spojrzenia, oprac. zbior., seria „Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały” 1997, nr 3, s. 119–136.
• Kubacki G., Tarnowski październik 1956, „Rocznik Tarnowski” 2003/2004, nr 9
• Pasich D., Działalność Armii Podziemnej w Wolbromiu w latach 1948–1950 [w:] Zimowa szkoła historii najnowszej 2012, red. Ł. Kamiński, G. Wołk, t. 1, s. 36–47
• Wenklar M., Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Tarnowie w latach 1945–1955. Struktura i główne kierunki działań operacyjnych, „Aparat Represji w Polsce Ludowej” 2009, nr 1(7)
• Zblewski Z., Życie polityczne Chrzanowa w latach 1949–1989 [w:] Chrzanów. Studia z dziejów miasta, t. 2, Chrzanów współczesny, cz. 1, MC, Chrzanów 1999
• Zygmuntowski M., Rady robotnicze w województwie katowickim w latach 1956–1957 na przykładzie wybranych zakładów przemysłu kluczowego, „Wieki stare i nowe” 2009, t. 1(6), s. 313–329