Na początku był zachwyt. Młody Krzywicki czyta Morgana

• Authors: Gomóła Anna

Title variants

EN

At the beginning there was wonder. Young Krzywicki reads Morgan

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule zrekonstruowano wybrane konteksty sporządzenia i wydania polskiego przekładu Ancient Society Lewisa Henry’ego Morgana. Tłumaczenie dokonane przez Aleksandrę Bąkowską wydane zostało w roku 1887 nakładem, redagowanego przez Aleksandra Świętochowskiego, tygodnika „Prawda”. Korygował je Ludwik Krzywicki, który twórczość Morgana znał co najmniej od 1883. Bliżej zaznajomił się z nią za sprawą pracy Fryderyka Engelsa Der Ursprung der Familie, des Privateigenthums und des Staats. Im Anschluss an Lewis H. Morgan’s Forschungen (1884) – Krzywicki spolszczył i wydał tę książkę (pod pseudonimem J.F. Wolski) w 1885 r. pod tytułem Początki cywilizacyi. Na zasadzie i jako uzupełnienie badań Lewisa H. Morgana (dzieło Engelsa jest lepiej znane w Polsce pod tytułem Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa. W związku z badaniami Lewisa H. Morgana – tak brzmi tytuł późniejszego tłumaczenia). Od 1885 w pracach naukowych Krzywickiego poświęconych antropologii odwołania do Morgana zdarzają się coraz częściej. W artykułach odnaleźć można skrystalizowane wyobrażenie Morgana jako badacza terenowego, który spędził czterdzieści lat wśród Indian i dzięki temu mógł stworzyć wybitne dzieło podważające dorobek antropologii gabinetowej. Morgan przedstawiany jest jako ten, który dokonał przewrotu w nauce. Krzywicki także, przyjmując za Engelsem przeświadczenie, że twórczość Morgana jest celowo pomijana, czuje się w obowiązku, by ją popularyzować i bronić przed jakąkolwiek krytyką. Dopiero w latach 90. znajdziemy w pismach Krzywickiego fragmenty, które świadczą o narastającym dystansie do ustaleń amerykańskiego antropologa.

EN

Article reconstructs chosen context and editions of Polish translation Lewis Henry Morgan’s Ancient Society. Aleksandra Bąkowska’s translation was first published in 1887, printed in “Prawda” magazine, which senior editor at the time was Aleksander Świętochowski. It was edited by Ludwik Krzywicki, who knew Morgan’s work since estimated 1883. He got closely acquainted with it due to Frederic Engels’ Der Ursprung der Familie, des Privateigenthums und des Staats. Im Anschluss an Lewis H. Morgan’s Forschungen (1884) – Krzywicki translated and published this book (under alias J.F. Wolski) in 1885 and entitled it Początki cywilizacyi. Na zasadzie i jako uzupełnienie badań Lewisa H. Morgana – Beginnings of civilization. Investigation and reinvigoration of work by Lewis H. Morgan (in Poland Engels’ work is better known as Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa. W związku z badaniami Lewisa H. Morgana – Origins of family, private property and the State. Investigation into the works of Lewis H. Morgan – which is the title of the book’s latter translation). From 1885, in his scientific research, Krzywicki references Morgan more often. In articles one can find crystallized idea of Morgan as a field researcher, who spent forty years among Native Americans, thus making him able to create a masterpiece that undermined achievements of cabinet anthropology. Morgan is portrayed as the one who revolutionized science. Also, Krzywicki, taking in Engels’ conviction that Morgans work is deliberately omitted, feels obliged to propagate it and defend it from criticism. Only in Krzywicki’s writings from the nineties we find fragments that show his detachment from Morgans’ conclusions.

Keywords

PL

Lewis Henry Morgan; Ancient Society; Społeczeństwo pierwotne; Ludwik Krzywicki; przekład; Laboratorium Kultury

EN

Lewis Henry Morgan; Ancient Society; Ludwik Krzywicki; translation; Laboratorium Kultury

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
• Journal: Laboratorium Kultury
• Year: 2014
• Volume: 3
• Pages: 83-113

Dates

published

2014

Contributors

author

Gomóła Anna

• Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Filologiczny, Instytut Nauk o Kulturze i Studiów Interdyscyplinarnych, Zakład Teorii i Historii Kultury

References

• Borejsza J.W., W kręgu wielkich wygnańców 1848–1895, Książka i Wiedza, Warszawa 1963.
• Brykalska M., Aleksander Świętochowski. Biografia, PIW, Warszawa 1987, t. 1.
• Dobrzański D., Nowożytna idea solidarności, w: Idea solidarności w kontekstach filozoficzno-historycznych, red. D. Dobrzański, A. Wawrzynowicz, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii, Poznań 2006, s. 11–40.
• Dworzaczek I.K., Lewis H. Morgan „Społeczeństwo pierwotne…”, „Biblioteka Warszawska” 1889, t. 1.
• Działaczki społeczne, feministki, obywatelki…, red. A. Janiak-Jasińska i in., Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2008.
• Engels F., Der Ursprung der Familie, des Privateigenthums und des Staats. Im Anschluss an Lewis H. Morgan‘s Forschungen, Verlag der Schweizerischen Volksbuchhandlung, Hottingen–Zürich 1884.
• Engels F., Początki cywilizacyi. Na zasadzie i jako uzupełnienie badań Lewisa H. Morgana, przeł. J.F. Wolski, H. Le Soudier, Paryż–Lipsk 1885.
• Gardner H., The Origin of Kinship in Oceania. Lewis Henry Morgan and Lorimer Fison, „Oceania”, R. 78 (2008), nr 2, s. 137–150.
• Gumplowicz L., System socyologii, Wydawnictwo Spółki Nakładowej, Warszawa [1886].
• Hirszband N., Idea organizmu w badaniach społecznych, „Ateneum” 1887, t. 3, s. 439–461, t. 4, s. 15–35.
• Holland H., Ludwik Krzywicki – nieznany, Instytut Wydawniczy „Książka i Prasa”, Warszawa 2007.
• Hołda-Róziewicz H., Ludwik Krzywicki jako teoretyk społeczeństw pierwotnych, Ossolineum, Wydawnictwo PAN, Wrocław 1976.
• Katalog rękopisów Biblioteki Publicznej m. st. Warszawy. T. 2, Sygnatury 201–404: Archiwum rodzinne i redakcyjne Adama Wiślickiego („Przegląd Tygodniowy” w Warszawie), oprac. K. Sokołowska-Grzeszczyk, PWN, Warszawa 1985.
• Kowalewskij M.M., Moja żyzn'. Wospominanija, Rossijskaja politiczeskaja encykłopiedija (ROSSPEN), Moskwa 2005 [Ковалевский, М. М., Моя жизнь. Воспоминания. Российская политическая энциклопедия (РОССПЭН), Москва 2005].
• Krusiński S., Pisma zebrane, wstęp T. Kowalik, Książka i Wiedza, Warszawa 1958.
• Krzywicki L., Dzieła, t. 2: Artykuły i rozprawy 1880–1886, red. H. Holland, PWN, Warszawa 1958.
• Krzywicki L., Dzieła, t. 3: Artykuły i rozprawy 1886–1888, red. T. Kowalik, PWN, Warszawa 1959.
• Krzywicki L., Dzieła, t. 4: Artykuły i rozprawy 1888–1889, red. A. Osiadacz-Molska, PWN, Warszawa 1960.
• Krzywicki L., Dzieła, t. 9: Szkice socjologiczne, cz. 1, red. H. Hołda-Róziewicz, PWN, Warszawa 1974.
• Krzywicki L., Horda pierwotna, „Prawda” 1893, nr 18, s. 207–208.
• Krzywicki L., List otwarty do Redakcyi „Biblioteki Warszawskiej”, „Prawda” 1889, nr 15, s. 179–180.
• Krzywicki L., Wspomnienia, t. 1–3, Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik, Warszawa 1957–1959.
• Ludwik Krzywicki. Praca zbiorowa poświęcona jego życiu i twórczości, Instytut Gospodarstwa Społecznego, Warszawa 1938.
• Luksemburg R., Wstęp do ekonomii politycznej, Książka i Wiedza, Warszawa 1959.
• Marks K., Engels F., Dzieła wybrane: w dwóch tomach, Książka i Wiedza, Warszawa 1949, t. 1.
• Marks K., Engels F., Dzieła. T. 19 (Marzec 1875 – maj 1883), przeł. A. Bal, S. Bergman, Książka i Wiedza, Warszawa 1972.
• Marks K., Engels F., Dzieła. T. 21 (Maj 1883 – grudzień 1889), Książka i Wiedza, Warszawa 1969.
• Marks K., Engels F., Dzieła. T. 36 (Listy: kwiecień 1883 – grudzień 1887), przeł. T. Zabłudowski, Książka i Wiedza, Warszawa 1976.
• Mencwel A., Etos lewicy. Esej o narodzinach kulturalizmu polskiego, PIW, Warszawa 1990.
• Molska A., Model ustroju socjalistycznego w polskiej myśli marksistowskiej lat 1878–1886, Książka i Wiedza, Warszawa 1965.
• Morgan L.H., Społeczeństwo pierwotne czyli badanie kolei ludzkiego postępu od dzikości przez barbarzyństwo do cywilizacyi, przeł. A. B[ąkowska], [posłowie:] L. Krz[ywicki],Objaśnienie i dopełnienie Marksa–Engelsa, Nakładem redakcyi „Prawdy”, Warszawa 1887.
• Morgan L.H., Ancient Society or Researches in the Lines of Human Progress from Savagery through Barbarism to Civilization, Henry Holt and Company, New York 1877.
• Morgan L.H., Houses and House-life of the American Aborigines, „Contributions to North American Ethnology”, R. 4 (1881).
• Morgan L.H., Systems of Consanguinity and Affinity of Human Family, „Smithsonian Contributions to Knowledge”, R. 17 (1871).
• Morgan L.H., League of the Ho-de'-no-sau-nee or Iroquois, Sage and Brothers, Rochester 1851.
• Moses D.N., The Promise of Progress. The Life and Works of Lewis Henry Morgan, University of Missouri Press, Columbia and London 2009.
• Pachucka R., Pamiętniki z lat 1886–1914, wstęp i objaśn. J. Hulewicz, Ossolineum, Wrocław 1958.
• Paluch A., Mistrzowie antropologii społecznej. Rzecz o rozwoju teorii antropologicznej, PWN, Warszawa 1990.
• Polskie czasopisma religijno-społeczne w XIX wieku. Materiały do katalogu, red. B. Lesisz i in., Instytut Tomistyczny Warszawa, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Warszawa–Lublin 1988.
• Historia prasy polskiej, [t. 2]: Prasa polska w latach 1864–1918, PWN, Warszawa 1976.
• The Ethnographical Notebooks of Karl Marx (Studies of Morgan, Phear, Maine, Lubbock), przeł. i oprac. L. Krader, Van Gorcum, Assen 1974.
• Walczewski Z.R. [E. Abramowski], Społeczeństwo rodowe, nakładem autora w drukarni Wł.L. Anczyca i spółki, Kraków 1890.
• White J.D., Nikolai Sieber: the First Russian Marxist, „Revolutionary Russia”, R. 22 (2009), nr 1, s. 1–20.
• Zawiszewska A., „Tłumaczka Tylora i Morgana”. O Aleksandrze Bąkowskiej i jej działalności społecznej, „Przekładaniec” 2010, nr 2 (24), s. 50–89.