Dawny apoftegmat. Między historią, retoryką a filozofią

• Authors: Dąbkowska-Kujko Justyna

Title variants

EN

The Old Apothegm: between History, Rhetoric and Philosophy

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

This article is devoted to the apothegm understood as a literary genre. The aim of the article is to present the etymology of the very word as well as gather and organize the distinctive features of the genre by referring to the Greek, Roman and early modern tradition in order to highlight those aspects that indicate its evolution. What is more, the article also points out the differences between the apothegm and other cognate genres, such as proverbs, maxims, gnomes, dicta, anecdotes and aphorisms. The apothegm is presented as an exceptional genre since, by emphasizing the conciseness and wit of “speech activities”, it enhances sensitivity to current circumstances. Aptly, the apothegm strengthens a singular, wittily articulated and highly individual verbal reaction to a situation that occurred at an exceptional moment. The article especially points to the philosophical aspect of the apothegm, that is, its anthropological dimension. The apothegm is the form of the word, capable of expressing all intricacies of human nature, becoming an equivalent to history or biography. Thus approaching apothegm, that is, as a literary genre, allows it to be considered as an adequate reflection of one’s personality, combining the constant with the singular and the changeable in human nature. Therefore, the genre borders on rhetoric, history, biography and philosophy.

Keywords

EN

apothegm; genre; word; philosophy; rhetoric; time

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Zagadnienia Rodzajów Literackich
• Year: 2017
• Volume: 60
• Issue: 2 (122)
• Pages: 43-54

Dates

published

2017

Contributors

author

Dąbkowska-Kujko Justyna

• Instytut Filologii Polskiej, Katedra Historii Literatury Staropolskiej, Wydział Nauk Humanistycznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego

References

• Arystoteles (2001), Retoryka, przeł., wstępem i koment. opatrzył H. Podbielski [w:] tegoż, Dzieła wszystkie, t. 6, PWN, Warszawa.
• Bielawski Krzysztof (2014), Χρóνος (chrόnos) — καιρóς (kairόs) — αίών (aion): czas dla filologa [w:] Boska radość powtórzenia. Idea wiecznego powrotu, red. M. Proszak, A. Szklarska, A. Żymełka, Wydawnictwo UJ, Kraków.
• Budzyńska-Daca Agnieszka (2005), „Apoftegmata” — między oralnością a piśmiennością. Rozważania nad Rejową nauką o cnocie [w:] Mikołaj Rej — w pięćsetlecie urodzin, cz. 1, praca zb., red. J. Okoń, przy współpracy M. Bauera, M. Kurana i M. Mieszek, Wydawnictwo UŁ, Łódź.
• Demetriusz (1953), O wyrażaniu się [w:] Trzy stylistyki greckie: Arystoteles, Demetriusz, Dionizjusz, przeł. i oprac. W. Madyda, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Desiderius Erasmus Roterodamus (1526), Lingua, H. Vietor, Cracoviae.
• Desiderius Erasmus Roterodamus (1703–1706), Opera omnia, 10 voll., ex recensione Ioannis Clerici, Pieter van der Aa, Lugduni Batavorum (repr. Hildesheim 1961–1962).
• Desiderius Erasmus Roterodamus (1906–1958), Opus epistolarum, 12 voll., denuo recognitum et auctum per P.S. Allen, M.H. Allien, H.W. Garrod, in typographeo Clarendoniano, Oxonii.
• Laertios Diogenes (1982), Żywoty i poglądy słynnych filozofów, przeł. I. Krońska, K. Leśniak, W. Olszewski, B. Kupis, opracowanie przekładu, przypisy i skorowidz I. Krońska, wstęp K. Leśniak, PWN, Warszawa.
• Domański Juliusz (2001), Erazm i filozofia. Studium o koncepcji filozofii Erazma z Rotterdamu, Fundacja Aletheia, Warszawa.
• Gorgiasz (1984), Pochwała Heleny, przeł. K. Tuszyńska, „Przegląd Humanistyczny”, nr 3, R. 28.
• Gracián Baltasar (1765), Człowiek uniwersalny, przeł. z franc. P. Brzostowski, w drukarni J. K. M. Ks. Bazylianów, Wilno.
• Kennedy George A. (1963), The Art of Persuasion in Greece, Princeton UP, Princeton.
• Krzyżanowski Julian (1958), W wieku Reja i Stańczyka. Szkice z dziejów odrodzenia w Polsce, PWN, Warszawa.
• Krzyżanowski Julian (1960), Facecja staropolska [w:] Dawna facecja polska (XVI–XVIII w.), oprac. J. Krzyżanowski i K. Żukowska-Billip, PIW, Warszawa.
• Michałowska Teresa (1990), Apoftegmat [hasło w:] Słownik literatury staropolskiej (Średniowiecze — Renesans — Barok), red. T. Michałowska, przy udziale B. Otwinowskiej, E. Sarnowskiej-Temeriusz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Mielczarski Cyprian (2011), Dziedzictwo klasycznej sofistyki i kultura współczesna, „Forum Artis Rhetoricae”, nr 3.
• Nerczuk Zbigniew (2011), Żywot Protagorasa u Diogenesa Laertiosa („Żywoty i poglądy słynnych filozofów”, IX,50–56), „Studia Antyczne i Mediewistyczne”, nr 9 (44).
• Platon (1958), Protagoras, przeł., wstępem, obj. i ilustr. opatrzył W. Witwicki, PWN, Warszawa.
• Plutarch (2006), Powiedzenia królów i wodzów [w:] tegoż, Powiedzenia królów i wodzów. Powiedzenia spartańskie, przeł., wstępem i obj. opatrzyła K. Jażdżewska, Prószyński i S-ka, Warszawa.
• Routledge History of Philosophy (1997), vol. 1: From the Beginning to Plato, ed. C.C.W. Taylor, Routledge Taylor and Francis Group, London–New York.
• Russo Joseph (1997), Prose Genres for the Performance of Traditional Wisdom in Ancient Greece: Proverb, Maxim, Apothegm [in:] Poet, Public, and Performance in Ancient Greece, ed. by L. Edmunds, R.W. Wallace, with a Preface by M. Bettini, The Johns Hopkins UP, Baltimore–London.
• Sante Graciotti (1991), Polska facecja humanistyczna i jej włoskie wzorce [w:] tegoż, Od Renesansu do Oświecenia, t. 1, PIW, Warszawa.
• Smith John E. (1969), Time, Times, and the ‘Right Time’; Chronos and Kairos, „The Monist”, nr 1(53).
• Štĕpán Ludvik (2012), Apoftegmat, przeł. Leszek Engelking, [hasło w:] Słownik rodzajów i gatunków literackich. Nowe wydanie, red. G. Gazda, PWN, Warszawa.

Identifiers

ISSN

0084-4446