Szkice do językowego obrazu pamięci. Pamięć jako wartość

• Authors: Chlebda Wojciech

Title variants

EN

Towards the linguistic picture of memory. Memory as a value

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W ostatnich latach w wielu sferach polskiego dyskursu publicznego sposób mówienia o pamięci radykalnie się zmienił. Z artykułów prasowych minionego 10-lecia oraz szeregu monografii poświęconych pamięci zbiorowej wyekscerpowano 300 kolokacji z komponentem pamięć, odnotowując m.in., że wyraz pamięć regularnie przybiera postać liczby mnogiej i zdecydowanie zwiększył zakres swojej łączliwości o wyrazy, z którymi nigdy wcześniej w polszczyźnie się nie łączył. Zmiana sposobu mówienia wywołana jest zmianą sposobu myślenia o pamięci i sposobu jej postrzegania. Pozostając niezmiennie wartością, w polskim językowym obrazie świata pamięć jest już nie tylko dyspozycją umysłu, pojemnikiem i przenośnikiem obrazów i wrażeń, ale także materią służącą tworzeniu i podlegającą przetwarzaniu, obiektem świadomych działań i zabiegów. Zmiana ta, związana bezpośrednio z debatą toczoną wokół polskiej pamięci i niepamięci zbiorowej oraz reguł prowadzenia polityki historycznej, jest istotnym czynnikiem kształtowania polskiego dyskursu tożsamościowego.

EN

In recent years, the way of speaking about memory in many spheres of Polish discourse has changed dramatically. Three hundred collocations with the word pamięć ‘memory’ have been excerpted from press articles of the last decade and several monographs on collective memory. It has been noticed that the word is regularly pluralized now and has extended its collocability onto new lexical areas. These changes result from those in how memory is thought about and perceived. While still a value, in the Polish linguistic worldview memory is no longer a mere disposition of the mind, a receptacle for and carrier of images and sensations, but also a matter which both effects and is subject to changes, an object of conscious acts. The change, directly connected with the debate concerning Polish collective memory and non-memory, as well as the rules of historical policy, is an important factor which shapes the discourse of Polish identity.

Keywords

PL

językowy obraz świata; językowy obraz pamięci; pamięć jako wartość; dyskurs publiczny; dyskurs tożsamościowy

EN

linguistic worldview; linguistic view of memory; memory as a value; public discourse; discourse on identity

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2011
• Volume: 23
• Pages: 83-98

Contributors

author

Chlebda Wojciech

• Instytut Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytet Opolski

References

• Bartmiński Jerzy, 2000, Językowy obraz świata jako podstawa tożsamości narodowej, [w:] Kultura wobec kręgów tożsamości. Materiały konferencji przedkongresowej. Poznań 19–21 października 2000, red. Teresa Kostyrko, Tadeusz Zgółka, Poznań--Wrocław: Wydawnictwo DTSK Silesia, s. 152–167.
• Bartmiński Jerzy, 2007, Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Bartmiński Jerzy, Chlebda Wojciech, 2008, Jak badać językowo-kulturowy obraz świata Słowian i ich sąsiadów?, „Etnolingwistyka”, 20, s. 11–27.
• Buras Piotr, Majewski Piotr M. (red.), 2003, Pamięć wypędzonych. Grass, Beneš i środkowoeuropejskie rozrachunki. Antologia tekstów polskich, niemieckich i czeskich, Warszawa: Centrum Stosunków Międzynarodowych.
• Chlebda Wojciech, 2007, Tezy o niepamięci zbiorowej, „Prace Filologiczne”, 53, s. 71–78.
• Cichocki Marek A., 2005, Władza i pamięć. O politycznej funkcji historii, Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej, WSE im. Ks. J. Tischnera.
• Czyżewski Marek, Kowalski Sergiusz, Piotrowski Andrzej (red.), 1997, Rytualny chaos. Studium dyskursu publicznego, Kraków: Wydawnictwo Aureus.
• Domańska Ewa (red.), 2006, Pamięć, etyka, historia. Anglo-amerykańska teoria historiografii lat dziewięćdziesiątych (Antologia przekładów), Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Forecki Piotr, 2010, Od „Shoah” do „Strachu”. Spory o polsko-żydowską przeszłość i pamięć w debatach publicznych, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Golka Marian, 2009, Pamięć społeczna i jej implanty, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe ,,Scholar''.
• Halbwachs Maurice, 2008, Społeczne ramy pamięci, tłum. Marcin Król, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Hankała Andrzej, 2001, Wybiórczość ludzkiej pamięci, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Kula Marcin, 2002, Nośniki pamięci historycznej, Warszawa: Wydawnictwo DiG.
• Kula Marcin, 2004, Między przeszłością a przyszłością. O pamięci, zapominaniu i przewidywaniu, Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
• Kurek Jacek, Maliszewski Krzysztof (red.), 2010, Widma pamięci, Chorzów: Miejski Dom Kultury „Batory”.
• Kwiatkowski Piotr T., 2008, Pamięć zbiorowa społeczeństwa polskiego w okresie transformacji, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe ,,Scholar''.
• Le Goff Jacques, 2007, Historia i pamięć, tłum. Anna Gronowska, Joanna Stryjczyk, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Łotman Jurij, Uspienski Borys, 1977, O semiotycznym mechanizmie kultury, [w:] Semiotyka kultury, tłum. Jerzy Faryno, red. Elżbieta Janus, Maria Renata Mayenowa, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 147–174.
• Nijakowski Lech M., 2008, Polska polityka pamięci. Esej socjologiczny, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
• Nora Pierre, 2002, Epoka upamiętniania, [w:] Jacek Żakowski, Rewanż pamięci, Warszawa: Wydawnictwo Sic!, s. 59–68.
• Pajdzińska Anna, 2004, Niepamięć – córka niedbalstwa?, [w:] Studia nad polszczyzną współczesną i historyczną, red. Jarosław Liberek, Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, s. 229–236.
• Пайдзиньска Анна, 2005, Образ памяти в польском языке, [w:] Memory and Text. Cognitive and Cultural Aspects. Память и текст. Когнитивные и культурологические аспекты, red. Teresa Dobrzyńska, Rajya Kuncheva, Sofia: Instytut Literatury BAN, Instytut Badań Literackich PAN, s. 189–200.
• Pajdzińska Anna, 2007, Pamięć jako wartość, [w:] Człowiek wobec wyzwań współczesności. Upadek wartości czy walka o wartość?, red. Jan Mazur, Agata Małyska, Katarzyna Sobstyl, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 253–261.
• Pomian Krzysztof, 2006, Historia. Nauka wobec pamięci, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Ricoeur Paul, 2006, Pamięć, historia, zapomnienie, przeł. Janusz Margański, Kraków: Universitas.
• Saryusz-Wolska Magdalena, red., 2009, Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, Kraków: Universitas.
• Sepkowski Andrzej, 2007, Kształty pamięci zbiorowej (Wizje historii w polskiej powieści historycznej po 1945 roku), Toruń: Dom Wydawniczy ,,Duet''.
• Smolar Aleksander, 2010, Tabu i niewinność, wybór i opr. Mikołaj Lipiński, Helena Łuczywo, Kraków: Universitas.
• Steinlauf Michael C., 2001, Pamięć nieprzyswojona. Polska pamięć Zagłady, tłum. A. Tomaszewska, Warszawa: Wydawnictwo Cyklady.
• Szacka Barbara, 2006, Czas przeszły, pamięć, mit, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe ,,Scholar''.
• Szpociński Andrzej (red.), 2009, Pamięć zbiorowa jako czynnik integracji i źródło konfliktów, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe ,,Scholar''.
• Tokarska-Bakir Joanna, 2004, Rzeczy mgliste. Eseje i studia, Sejny: Fundacja Pogranicze.
• Wolff-Powęska Anna, 2011, Pamięć – brzemię i uwolnienie. Niemcy wobec nazistowskiej przeszłości (1945–2010), Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
• Wóycicka Zofia, 2009, Przerwana żałoba. Polskie spory wokół pamięci nazistowskich obozów koncentracyjnych i zagłady 1944–1950, Warszawa: Wydawnictwo ,,Trio''.
• Wóycicki Kazimierz, 2004, Niemiecki rachunek sumienia. Niemcy wobec przeszłości 1933–1945, Wrocław: Oficyna Wydawnicza ,,Atut'', Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
• Żakowski Jacek, 2002, Rewanż pamięci, Warszawa: Wydawnictwo Sic!